به گزارش مشرق، همزمان با بررسی لایحه یک
فوریتی اصلاحیه قانون بودجه 95 در مجلس شورای اسلامی که حاوی پیشنهاد حذف
بند «ح» تبصره 14 این قانون مبنی بر الزام دولت به حفظ کارت سوخت و سهمیه
بندی مجدد بنزین با استفاده از این کارت ها است، شبکۀ کانون‌های تفکر ایران
(ایتان) با انتشار یادداشتی تحلیلی تحت عنوان «ضرورت کنترل مصرف بنزین با
استفاده از ابزار سامانۀ هوشمند سوخت» بر لزوم تداوم سهمیه‌بندی بنزین بر
بستر کارت سوخت تاکید کرد. این مرکز پژوهشی در این گزارش ضمن تببین
دستاوردهای استفاده از کارت های سوخت و کاربردهای این کارت ها و همچنین
پاسخ به 6 شبهه مهم درباره ضرورت تداوم استفاده از کارت‌های سوخت در شرایط
فعلی، بر ضرورت حمایت مجلس دهم از بند «ح» تبصرۀ 14 قانون بودجۀ سال 95 و
مطالبه اجرای این مصوبه قانونی از دولت تاکید کرده است.
در آخرین بخش از این یادداشت تحلیلی (بخش جمع بندی و نتیجه گیری) آمده است: «وجود سامانۀ سوخت سبب افزایش شفافیت و ضابطه‌مندی در عرضۀ بنزین و در نتیجه جلوگیری از رشد قاچاق این فراوردۀ ارزشمند می‌شود. سهمیه‌بندی بنزین در بستر این سامانه، کنترل مصرف و واردات بنزین را به همراه دارد و زمینۀ لازم برای اصلاح نظام قیمت‌گذاری سوخت را فراهم می‌کند. ایجاد بانک اطلاعاتی روزآمد در بخش حمل‌ونقل نیز یکی دیگر از مزایای کارت سوخت است. درصورت حذف کارت سوخت شاهد رشد قاچاق، از بین رفتن بستر نرم‌افزاری اصلاح قیمت سوخت و کنترل مصرف، رشد واردات و نابودی بانک اطلاعاتی ناوگان فعال خواهیم بود و یکی از ابزارهای مقاومت اقتصادی کشور در مقابل تهدیدها و تحریم‌ها از بین می‌رود. در این گزارش ضرورت ادامۀ سهمیه‌بندی تا تحقق کامل اهداف قیمت‌گذاری بنزین و کنترل مصرف سوخت تبیین شد. همچنین آنچه برخی مسئولان پیرامون هزینه‌های سامانۀ هوشمند و یا فساد بنزین دونرخی مطرح می‌کنند به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که راه‌حل‌های عملیاتی و مشخصی برای ارتقاء نرم‌افزاری و اصلاح فرآیندها وجود دارد و می‌توان از سوء استفاده‌ها جلوگیری کرد. با توجه به اختیاراتی که در مورد تعیین میزان سهمیۀ خودروها در تبصرۀ 14 قانون بودجۀ 95 به دولت داده شده، اجرای آن کاملاً عملیاتی است. لذا لازم است قانون مذکور به‌طور کامل مورد حمایت مجلس قرار گیرد و اجرای آن مطالبه شود».
در ادامه نگاهی به سایر بخش های این یادداشت تحلیلی می اندازیم. یادداشت تحلیلی ایتان از شش بخش و یک ضمیمه با این عناوین تشکیل شده است:
«1-چرا طرح سامانۀ هوشمند سوخت اجرا شد؟
2-اجرای سهمیه بندی بنزین با استفاده از کارت سوخت چه نتایجی در برداشت؟
3- سامانۀ هوشمند سوخت هم اکنون چه مزایایی می‌تواند داشته باشد؟
4- تبعات حذف کارت سوخت و سهمیه بندی بنزین چیست؟
5- نکات تکمیلی و پاسخ به برخی شبهات
6- جمع بندی و نتیجه گیری».
در بخش ابتدایی این یادداشت تحلیلی درباره چرایی اجرای طرح سامانه هوشمند سوخت آمده است: «بر اساس اظهارات مسئولان شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، «کنترل قاچاق»، «کنترل مصرف بنزین و کاهش وابستگی به واردات» و «ایجاد زمینه برای آزادسازی تدریجی قیمت بنزین با استفاده از سهمیه‌بندی» اصلی‌ترین اهداف اجرایی شدن این طرح هستند که تاکنون به خوبی تحقق یافته‌اند»
در دومین بخش یادداشت تحلیلی ایتان نیز توضیحاتی درباره نتایج اجرای سهمیه بندی بنزین با استفاده از کارت سوخت شامل کنترل قاچاق بنزین، کنترل مصرف بنزین و کاهش وابستگی به واردات، ایجاد زمینه برای آزادسازی قیمت بنزین بدون فشار بر مردم از طریق سهمیه‌بندی (بنزین دونرخی) و همچنین سایر کاربردهای کارت هوشمند سوخت داده شده و آمده است: «بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سهمیه‌بندی بنزین بر بستر کارت سوخت در طول 8 سال، حدود 100 میلیارد دلار صرفه‌جویی برای کشور به همراه داشته که 75 میلیارد دلار آن ناشی از کاهش کل تقاضای سوخت (بنزین+گاز طبیعی فشرده) و 25 میلیارد دلار آن ناشی از جایگزینی بنزین با CNG است».
در بخش بعدی این یادداشت تحلیلی، مزایایی که هم‌اکنون می‌توان برای تداوم استفاده از کارت های سوخت متصور بود در 5 محور مطرح شده است که عبارتند از: «افزایش درآمد دولت از محل اختلاف نرخ سهمیه‌ای و آزاد از 2600 تا 4000 میلیارد تومان در سال، صدور قبوض سالانۀ حق بیمۀ خودرو بر مبنای ریسک واقعی متناسب با میزان تردد و مصرف سوخت، امکان آزادسازی واقعی ساختار قیمت‌گذاری با شناورسازی قیمت بنزین «آزاد» و تثبیت قیمت بنزین «سهمیه‌ای»، تسهیل اجرای سیاست‌های کاهش مصرف سوخت از قبیل تخصیص سهمیه‌های تشویقی به خودروهای زیر 5 سال و خودروهای کم‌مصرف و در نهایت مدیریت عرضۀ سوخت در شرایط بحرانی از جمله سیل و زلزله، جنگ، تحریم واردات بنزین و امثال آن».
در چهارمین بخش از یادداشت تحلیلی ایتان، تبعات حذف کارت سوخت و سهمیه بندی بنزین در 7 محور تبیین شده است که عبارتند از: «حذف شفافیت در عرضۀ سوخت و افزایش قاچاق، عدم امکان اصلاح موثر قیمت بنزین درصورت افزایش قیمت نفت با توجه به ملاحظات اجتماعی-سیاسی دولت‌ها، از بین رفتن بانک‌های اطلاعاتی روزآمد مرتبط با ناوگان فعال کشور، نابودی بستر اجرای بسیاری از سیاست‌های کنترل مصرف و درنتیجه افزایش رغبت به استفاده از خودروی شخصی، رشد واردات بنزین درپی افزایش مصرف و افزایش تهدید تحریم‌های واردات، از بین رفتن بستر تامین منابع مالی لازم برای توسعۀ بخش حمل‌ونقل و کنترل آلودگی هوا و نهایتا کاهش توانایی مدیریت عرضۀ سوخت در صورت بروز شرایط بحرانی».
نقد و بررسی شبهات مطرح درباره کارت سوخت و سهمیه بندی بنزین
در بخش بعدی این یادداشت تحلیلی که مهمترین بخش آن نیز می باشد، شبهات اصلی پیرامون کارت سوخت و سهمیه‌بندی بنزین در 6 محور مطرح شده و به هر یک از آنها به صورت جداگانه و تفصیلی پاسخ داده شده است و حتی برای رفع معضلات در برخی محورها مانند فساد نظام قیمت گذاری دونرخی، راه‌حل‌های عملیاتی مطرح شده است؛ این محورها عبارتند از: «هزینۀ نگهداری سامانۀ هوشمند بالاست؛ با توجه به آزاد شدن نرخ بنزین و کاهش قیمت فوب، قاچاق معنی ندارد؛ با توجه به خودکفایی در تولید بنزین در سال بعد و همچنین آزاد شدن نرخ بنزین، کنترل مصرف نیاز نیست؛ از اطلاعات کارت سوخت استفادۀ چندانی نشده است؛ آزادسازی و شناورسازی نرخ بنزین و اخذ عوارض و مالیات سوخت، نسبت به دو نرخی کردن (سهمیه‌بندی) اولویت دارد و در نهایت نظام قیمت‌گذاری دونرخی فساد دارد».
در آخرین بند از توضیحات بخش مربوط به «فساد نظام قیمت گذاری دونرخی» در یادداشت تحلیلی ایتان آمده است: «بر اساس قانون بودجۀ 95، دولت در تعیین سهمیه اختیار کامل دارد؛ در واقع دولت مجاز است حتی بدون سهمیه‌بندی بنزین (با تعیین سهمیۀ بالا، مثلاً 150 لیتر یا بیشتر) مصوبۀ مجلس را به طور کامل اجرا و کارت سوخت را حفظ کند. راهکار آن این است که از طریق «اخذ جریمۀ استفاده از کارت جایگاه‌ها» که در بند «ح» تبصرۀ 14 قانون بودجۀ 95 تصویب شده، سامانه سوخت را حفظ نماید. در این حالت اصلاً نظام دونرخی وجود ندارد که منشأ فساد شود. حفظ کارت سوخت الزاماً به معنای سهمیه‌بندی نیست. سهمیه‌بندی، یکی از مزایای کارت سوخت است و نه همۀ مزیت آن».
ششمین و آخرین بخش از یادداشت تحلیلی این مرکز پژوهشی نیز بخش جمع بندی و نتیجه گیری است که متن کامل آن در ابتدای این متن آمده است. همچنین 4 نمودار با عناوین مقایسۀ روند فرضی تقاضای بنزین درصورت عدم اجرای سهمیه‌بندی و مقایسۀ آن با روند واقعی، توقف روند رشد مجموع مصرف بنزین و CNG بعد از اجرای طرح کارت سوخت، کاهش چشمگیر واردات بنزین با اجرای طرح کارت سوخت و نهایتا افزایش رشد توسعۀ CNG در سبد سوخت بعد اجرای طرح کارت هوشمند نیز در بخش «ضمیمه» این یادداشت تحلیلی قرار گرفته اند.
