سرویس جهان مشرق - در پی اقدام گروهی از ارتشیان ترکیه برای کودتا علیه دولت در روز جمعه، در دو سه روز گذشته مسایل مهم بسیاری درباره اثرات آن بر فضای سیاسی درون ترکیه و تبعات منطقه ای و حتی بین‌المللی آن در رسانه‌ها مطرح شده است. یکی از مهم ترین این مسایل که اثری حیاتی بر امنیت بین المللی دارد، بحث بمب های هیدروژنی آمریکایی در پایگاه هوایی اینجرلیک ترکیه است.

پایگاه اینجرلیک، در جنوب شرقی ترکیه، مقر بزرگ ترین زرادخانه تسلیحات هسته ای ناتو است. صبح شنبه، سفارت آمریکا در آنکارا یک هشدار «پیام اضطراری برای شهروندان آمریکایی» صادر کرد که طبق آن برق پایگاه هوایی اینجرلیک قطع شده بود و «مقامات محلی اجازه نقل و انتقال به درون یا بیرون پایگاه را نمی دادند.» اینجرلیک مجبور به استفاده از ژنراتورهای برق اضطراری خود شد؛ هواپیماهای آمریکایی مستقر در پایگاه از پرواز یا فرود در آن منع شدند؛ سطح هشدار امنیت به «اف پی کون دلتا» افزایش یافت، که بالاترین سطح هشدار است و تنها زمانی اعلام می شود که حمله تروریستی انجام گرفته یا بسیار قریب الوقوع باشد.

روز یکشنبه، فرمانده پایگاه، سرتیپ «بکر اِرجان وان» و 9 افسر ترک پایگاه به اتهام مشارکت در اقدام به کودتا دستگیر شدند. روز یکشنبه پروازهای آمریکایی به پایگاه برقرار شد ولی برق هنوز قطع بود.

بکر ارجان وان، قبل و بعد از دستگیری

به گفته «هانس اِم. کریستینسن»، مدیر پروژه اطلاعات هسته‌ای در فدراسیون دانشمندان آمریکایی، در سیلوهای زیر زمینی اینجرلیک، 50 بمب هیدروزنی بی-61 مستقر است، یعنی بیش از یک چهارم کل تسلیحات هسته‌ای آمریکایی که در زرادخانه ناتو قرار دارد.

نمونه ای از یک بمب هیدروژنی (گرماهسته ای)

«بازده هسته ای» (به معنای انرژی آزادشده از بمب در هنگام انفجار) بمب بی-61 برای ماموریت‌های مختلف قابل تنظیم است. بمبی که در هیروشیما منفجر شد، معادل 15 کیلوتن تی ان تی نیروی انفجاری داشت. در مقایسه، دامنه تنظیم «بازده هسته ای» بی-61 از 0.3 تا 170 کیلوتن قابل تنظیم است!

اینجرلیک پس از جنگ جهانی دوم، در 1951 توسط مهندسان امریکایی ساخته شد؛ با پیوستن ترکیه به ناتو در 1952، اینجرلیک به یکی از مهم ترین پایگاه های نظامی آمریکا در دوران جنگ سرد با اتحاد شوروی تبدیل شد. فاصله پروازی آن تا مرزهای اتحاد شوروی تنها یک ساعت بود. اینجرلیک در آن دوران آشیانه جنگنده ها، بمب افکن ها، سوخت رسان ها و هواپیماهای جاسوسی یو-2 آیالات متحده بود.

به علاوه، مثل سایر پایگاه های نظامی ناتو، این پایگاه هم به بمب های هسته ای مجهز شده بود. راهبرد آمریکا در جنگ سرد متکی به تسلیحات هسته ای، به عنوان وزنه تعادل در برابر نیروی نظامی متعارف اتحاد شوروی بود که به زعم اکثر کارشناسان نظامی بر نیروی نظامی متعارف امریکا می چربید. هدف این بود که دسترسی ناتو به تسلیحات هسته ای آمریکایی، ائتلاف بین اعضاء را مستحکم کند، همچنان که وجود آن ها در پایگاه های ناتو نشانی از تعهد پایدار آمریکا به تامین متحدانش محسوب می‌شد که حاضر بود برای دفاع از ناتو در برابر اتحاد شوروی به جنگ هسته ای خطر کند.

تا اواسط سال 1960، بیش از 7000 قلم تسلیحات هسته ای آمریکایی در غرب اروپا، یونان و ترکیه استقرار یافته بود، تسلیحاتی شامل کلاهک‌های هسته ای، بمب ها، مین‌های زمینی، گلوله های توپ و حتی راکت‌های کوچک هسته‌ای که با راکت اندازهای قابل حمل هم قابل شلیک بودند. این تسلیحات به لحاظ فنی در تحویل افسران آمریکایی بود و آن‌ها آماده بودند که در زمان جنگ آنها را به پرسنل ناتو بسپارند. اما در تحویل بودن الزاما به معنای در کنترل بودن هم نبود. هیاتی از سناتورهای آمریکایی که در 1960 از اروپا دیدار کردند، از مشاهده این که بمب های هیدروژنی در بمب افکن های آلمانی، با خدمه و پرسنل کنترل پرواز آلمانی تعبیه می شوند، دچار شوک شدند.

کلاهک‌های هیدروژنی (گرماهسته ای) روی موشک هایی سوار می شد که ایتالیایی‌ها خدمه شلیک آن بودند. تسلیحات هسته ای توسط غیرآمریکایی ها و با وسایل نقلیه غیرآمریکایی محافظت و جا به جا می شد.

در گزارش محرمانه ای که این هیات از بازدید خود تهیه کرد و بعدا منتشر شد، آمده است:

«سرقت یا کاربرد (خودسرانه) این تسلیحات توسط اعضای ناتو به یک دغدغه بزرگ تبدیل شده است. وفاداری این نگهبان ها قطعا در وهله نخست متوجه کشورهای خودشان است، نه آمریکا.»

دو سال بعد، در جریان بحران موشکی کوبا(1962)، یکی از نگرانی های بزرگ  وزیر دفاع ایالات متحده، «رابرت مک نامارا»، این بود که افسران ترکیه بخواهند بدون اجازه آمریکا چند موشک دارای کلاهک هسته ای به سوی اتحاد شوروی شلیک کنند. از همین رو، او دستور داد که اگر نیروهای غیرآمریکایی قصد چنین کاری را داشتند، پرسنل آمریکایی در موشک ها خرابکاری کنند تا قابل استفاده نباشد.

قدم بعدی، تعبیه «سوئیچ» های رمزگذاری شده درون بمب های هیدروژنی ناتو بود. این سوئیچ ها، موسوم به «رابط های صدور اجازه»(پالس)، برای این طراحی شده بودند که جلوی استفاده بدون مجوز از تسلیحات هسته ای را بگیرند. اگر رمز درست وارد نمی شد، بمب عمل نمی کرد. اما مساله این جا بود که یک فرد کاربلد با مهارت و ابزارهای مناسب، می تواسنت رمز «پالس ها» را بشکند.

وقتی در 1974، دو عضو ناتو یعنی یونان و ترکیه، در آستانه جنگ با هم قرار گرفتند، آمریکا مخفیانه همه کلاهک های خود را از این کشور خارج کرد. در ترکیه هم، مدارهای الکترونیک بمب ها توسط آمریکایی ها قطع شد تا عملیاتی نباشند.

به واسطه کاهش چشمگیر ذخیره هسته ای در 30 سال گذشته، آمریکا اکنون تنها 108 بمب هسته ای از نوع بی-61 در برخی کشورهای عضو ناتو دارد. علاوه بر اینجرلیک ترکیه، پایگاه هایی در هلند، بلژیک، اتریش و ایتالیا نیز میزبان این بمب ها هستند. در حال حاضر، اهمیت نمادین این بمب ها بسی بیش از کاربرد نظامی آن هاست؛ موشک های حامل کلاهک نسبت به دوره جنگ سرد، بسیار سریع تر و با قطعیت و دقت بسیار بالاتری به اهداف خود می رسند.

موافقان حفظ بمب های هسته ای در ناتو استدلال می کنند که بمب های بی61 اثبات کننده تعهد پایدار آمریکا به متحدانش، عامل ترس روسیه و بازدارنده اعضای ناتو از به کارگیری بمب های هیدروزنی خود آن هاست.

مخالفان، که چهره های شاخصی چون فرانک والتر اشتاینمایر وزیر خارجه آلمان در میانشان دیده می شود، وجود این بمب ها را «کاملا غیرمنطقی» و هدفی وسوسه برانگیز برای تروریست ها می دانند.

به لحاظ نظری، می توان ظرف چند ساعت و با داشتن آموزش و تجهیزات درست، درِ یکی از سیلوهای زیرزمینی ناتو را گشود، سلاح هسته ای را خارج کرد و رمز  پالس داخل آن را گشود.

اما در عرض چند دقیقه می توان مواد منفجره را در بالای سیلوی زیرزمینی ذخیره تسلیحات هسته ای کار گذاشت و با یک انفجار، هم سلاح را از کار انداخت و هم ابر مهلک رادیواکتیو را آزاد کرد.

لازم به ذکر است که این پناهگاه های نگهداری بمب هیدروژنی هنوز توسط سربازان کشورهای میزبان حفاظت می شوند. در 2010، گروهی از «فعالان صلح» بلژیکی از حضار دور پایگاه هوایی «کلاین بروگل» بلژیک بالا رفتند، دومین حصار را هم بریدند، وارد پناهگاه سیمانی که سیلوها در آن واقع هستند، شدند و بنرهای ضدهسته ای را به دیوارهای آن چسباندند، یک ساعتی در همان جا بودند و در نهایت پی کار خود رفتند.

آن ها فیلم این ورود خود را هم در یوتیوب گذاشتند. هراس آور این که در این ویدیو می بینیم که تنها سرباز بلژیکی که در نهایت برای مقابله با آن ها وارد عمل شد، تنها یک تفنگ بدون فشنگ داشت!

نگرانی های امنیتی این چنینی اخیرا باعث شد که مسوولین اینجرلیک حصار امنیتی دور آن را تقویت کنند. پایگاه تنها 110 کیلومتر با مرز سوریه فاصله دارد و از اکتبر گذشته هواپیماهای نظامی و پهپادهای آمریکایی از آن برای عملیات علیه داعش استفاده می کنند. نزدیکی آن به منطقه تحت کنترل تروریست ها در سوریه و همچنین حملات تروریستی ماه های گذشته در خاک ترکیه، باعث شد که پنتاگون دستور خروج خانواده پرسنل آمریکایی اینجرلیک را صادر کنند. از این خانواده ها خواسته شد که بی درنگ از پایگاه به نقل مکان کنند.

گرچه اینجرلیک شاید بیشترین بمب های هسته ای را بین همه پایگاه های نظامی ناتو داشته باشد، اما هیچ هواپیمای مخصوص آمریکایی یا ترکیه ای برای انتقال این بمب ها در موقعیت اضطراری در پایگاه نیست. بمب های هیدروزنی، آن جا در زیرزمین اینجرلیک خوابیده اند، در انتظار این که مورد استفاده یا «سوء استفاده» قرار گیرند.