به راستی وظیفه نهاد پیگیری و نظارت بر حسن اجرای برجام در شرایط فعلی چیست؟ چگونه باید در مقابل بدعهدی طرف مقابل و نقض عینی برجام توسط اعضای ۱+۵ و در راس آنها آمریکا واکنش نشان داد؟ و اینکه مصادیق بدعهدی و نقض عهد طرف مقابل تاکنون چه بوده است؟

نقض بند ۲۹ برجام توسط آمریکا

نخستین و بارزترین مصداق نقض برجام از سوی طرف غربی، نقض بند ۲۹ برجام توسط ایالات متحده آمریکا بوده است. وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا اگرچه با لفاظی از گردن گرفتن این موضوع طفره می رود اما هنوز اجازه مراودات بانکی عادی کشورهای اروپایی و حتی شرقی را با ایران صادر نکرده و بانک های فعال در دنیا را نسبت به از سرگیری مناسبات بانکی با ایران در خصوص مواردی مانند بازرسی و حسابرسی دقیق از آن ها تهدید کرده است.

 این اقدام مغایر با بند ۲۹ برجام محسوب می شود، چرا که در بند ۲۹ برجام آمده است: «اتحادیه اروپایی و دولت‌های عضو و ایالات متحده، منطبق با قوانین خود، از هرگونه سیاست گذاری با هدف خاص تأثیر منفی و مستقیم بر عادی‌سازی تجارت و روابط اقتصادی با ایران، در تعارض با تعهداتشان مبنی بر عدم اخلال در اجرای موفقیت‌آمیز این توافق خودداری خواهند کرد.»

بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی کشورمان در خصوص این نقض عهد طرف مقابل می گوید: «از سوی ما نقض برجام رخ نداده اما طرف مقابل با برخوردهای سیاسی در قبال شرکت های بزرگ، نقض برجام کرده اند. آن ها می توانستند به جای اینکه به شرکت های بزرگ بگویند جز مسئله هسته ای؛ تحریم های حقوق بشری و تروریسم نیز وجود دارد، اعلام کنند که تحریم های هسته ای از بین رفته است و آن ها در ظاهر تحریم ها را برداشته اند، اما پشت پرده به شرکت های تجاری توصیه هایی می کنند.»

در جریان تصویب قانون محدودیت صدور ویزا برای کسانی که به ایران سفر کرده اند نیز ایالات متحده آمریکا عملا بند ۲۹ برجام را نقض کرد. این اقدام، منجر به کاهش و حتی عدم تردد بسیاری از تجار و صاحبان شرکت های تجاری به ایران شد.

با این حال این قانون که توسط کنگره مصوب شد، توسط اوباما به امضای نهایی رسید. اگرچه جان کری وزیر خارجه آمریکا در پاسخ به اعتراض جمهوری اسلامی ایران قول داد اقدامی در راستای مواجهه با این مسئله صورت دهد اما در عمل اقدامی از سوی واشنگتن صورت نگرفت.

هم اکنون کمترین شک و شبهه ای در خصوص نقش بند ۲۹ برجام توسط ایالات متحده آمریکا وجود ندارد. این در حالی است که دیگر اعضای ۱+۵ نیز اقدامی در راستای مهار واشنگتن صورت نداده اند.

در این میان سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان تنها در مواضع رسمی و ظاهری خود بر لزوم اجرایی شدن برجام در مسیر صحیح! تاکید می کنند اما کمترین موضعی در مقابل کارشکنی علنی آمریکا در مسیر اجرایی شدن توافق هسته ای با ایران اتخاذ نکرده اند.

فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و مسئول هماهنگ کننده اعضای ۱+۵ نیز مواضع بسیار آرام و بی حاشیه ای در این خصوص داشته است تا مبادا ذهن و ضمیر اوباما و دیگر مقامات بدعهد آمریکایی را در این برهه زمانی ـ زمان اجرای توافق هسته ای ـ جریحه دار سازد!

کارشکنی فرانسوی ها در مشارکت ایران در پروژه ایتر

راکتور گرماهسته‌ای آزمایشی بین‌المللی(( International Thermonuclear Experimental Reactor  مشهور به ایتر(ITER)*، بزرگترین طرح یک رآکتور همجوشی هسته‌ای است که تاکنون طراحی شده و بر پایهٔ محصورسازی مغناطیسی بنیاد نهاده شده‌ است.

یکی از بندهای برجام که مربوط به فصل تحقیق و توسعه (R&D) است، تسهیل مشارکت ایران در پروژه بین المللی ایتر و به طور کلی پروژه های مربوط به تکنولوژی همجوشی، فیزیک پلاسما و زیر ساخت های مربوط به آن بوده است.

 در این خصوص هیاتی فرانسوی که اخیرا به تهران آمده بود تا طبق تعهدات مربوطه در برجام، مشارکت ایران را در این بخش ساماندهی کند، به بهانه عدم آماده بودن زیرساخت ها و پیش شرط های لازم برای مشارکت ایران در پروژه ایتر، از مشارکت کشورمان در این طرح ممانعت کردند.

 به عبارت بهتر، این بار برجام توسط فرانسوی ها به صورت عینی نقض شد. بر این اساس؛ نباید فراموش کرد که تسهیل مشارکت ایران در پروژه ایتر از تعهدات اعضای ۱+۵ بوده و نمی توان به بهانه های واهی از این تعهد سر باز زد.

با این حال گویا فرانسوی ها همچنان در فضای دوران مذاکرات هسته ای قرار داشته و سعی دارند به کارشکنی در این حوزه ادامه دهند.

وظیفه دستگاه دیپلماسی ما چیست؟

یکی از اصلی ترین وظایف دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی ما در برهه فعلی، برخورد قاطعانه با کارشکنی های صورت گرفته توسط ایالات متحده آمریکا، فرانسه و دیگر اعضای اروپایی ۱+۵ است.

بدیهی است که مطابق اسناد موجود، برجام به صورت عینی توسط طرف مقابل نقض شده، لذا در چنین شرایطی لازم است در مقابل نقض برجام اقدامی متقابل، صریح و تاثیرگذار صورت گیرد. اقداماتی از جنس تشکیل پرونده در هیئت چند جانبه حل اختلاف و نظارت بر حسن اجرای برجام و پیگیری آن تا رسیدن به نتیجه. آیا دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان چنین اقدامی را صورت خواهد داد؟

*برای آغاز فرایند همجوشی، نیاز است که سوخت همجوشی را که از «دوتریم» و «تریتیوم» تشکیل شده به دمای بالایی برسانیم. این دما نزدیک ۱۰۰ میلیون درجه سانتیگراد است. یکی از روش‌های پیشنهاد شده محصور کردن پلاسما با کاربرد میدان مغناطیسی است. طرح ایتر در ۱۹۸۵ نخست در گفتگوهایی میان اتحاد جماهیر شوروی و آمریکا مطرح گردید. در طی سال‌های بعد، شماری دیگر از کشورها به پروژه پیوستند و امروزه ۷ عضو چین، اتحادیه اروپا، هند، ژاپن، کره جنوبی، روسیه و آمریکا در این پروژه فعالیت دارند.