سرویس اقتصاد مشرق- اخبار منتشرشده حاکی از نابودی و قطع بیش از 80 درصد باغات لیموترش جنوب کشور بالغ بر 14 هزار هکتار، توسط سازمان حفظ نباتات در اثر ابتلا به بیماری جاروک لیموترش است. این اتفاق در شرایطی رخ می-دهد که طی چند دهه گذشته تهدید باغات لیموترش توسط بیماری جاروک به کرات توسط دانشگاهیان و محققین به مسئولین ذیربط گوشزد شده است. آمارها نشان می¬دهد بیماری جاروک لیموترش نخستین بار در سال 1367 در نیک شهر استان سیستان و بلوچستان، در سال 1377 و 1379 در میناب و رودان استان هرمزگان و در سال 1381 در جیرفت و کهنوج گزارش شده است.

قطع 14 هزار هکتار از باغات لیموترش جنوب کشور آن هم توسط سازمانی که خود مسئول حفاظت از گیاهان است بی شباهت به یک خودکشی بزرگ و شکست تاریخی برای این سازمان نیست. سوال اینجاست که چرا طی حدود 3 دهه اخیر که این بیماری جای خود را در باغات لیموترش جنوب کشور بازکرده است، فکری به حال آن نشده؟ تا امروز شاهد فاجعه قطع 14 هزار هکتار باغ لیموترش نباشیم. هزینه‌های سوء تدبیر مسئولان و عدم قرنطینه و مبارزه به موقع سالیانه 546 میلیارد تومان برآورد می‌شود. سازمان حفظ نباتات، مؤسسه تحقيقات گياه‌پزشكي با آن همه کارمند و بودجه و اساتید و دانشجویان پر شمار گیاه‌پزشکی چرا نمی‌توانند از شیوع یک بیماری شناخته شده طی چند دهه برآیند تا زحمات چندین ساله یک کشاورز روستایی که با مشقت فراوان سال‌ها به انتظار محصول خود نشسته است یکباره بر باد نرود.

حالت جارویی شدن نوک شاخه درختان لیمو (Lime Witches' Broom) (شکل 1) ناشی از یک فیتوپلاسما با نام Candidatus Phytoplasma aurantifolia می‌باشد. بیماری جاروک به وسیله نوعی حشره كوچك منتقل می‌شود. تغذیه این حشره از شیره درختان لیمو می‌باشد؛ حشره شیره درختان را می‌مكد و بیماری را از درخت آلوده به درخت سالم منتقل می‌کند. حشره با جذب مواد غذائی مورد نیاز گیاه باعث گرسنگی، ضعف و مرگ تدریجی گیاه می‌شود.

 

براساس تحقیقات انجام شده در ایران زنجرک (Hishimonus phycitis) ناقل بیماری جاروک است (شکل 2). این موجود ذره‌بینی به همراه شیره درخت در سراسر اندام‌های درخت لیموترش از ریشه وساقه تا برگها و گل و میوه پخش می‌شود و در مدت چند روز خیلی سریع تكثیر می‌شود و میلیون‌ها عامل بیماری شبیه خودش تولید می‌كند. این بیماری از طریق خاك، ریشه یا بذر قابل انتقال نبوده و بیشتر از طریق زنجرک آلوده قابل انتقال می‌باشد. این بیماری در طبیعت علاوه بر انواع لیموترش در گریپ‌فروت، بكرایی(تلخو)، بالنگ(ترنج) و بعضی از پایه‌های مركبات و تعدادی از علف‌های هرز (تاجریزی و پروانش) آلودگی ایجاد می‌كند ولی روی لیموترش و بکرایی آثار مخرب‌تری دارد. درختان پرتقال و نارنگی در برابر این بیماری مقاوم می‌باشند.
 

 

بر اساس خصوصیات عامل بیماری (فیتوپلاسما Candidatus Phytoplasma aurantifolia)، محل زندگی آن در گیاه، مقاومت آن در برابر سموم و روش‌های انتقال بیماری، مبارزه با بیماری جاروك لیموترش می‌بایست در ابتدا متكی به روش‌های پیشگیری و سپس درمان باشد. در این راستا چند گام بسیار مهم بصورت زیر بایستی اجرا شود.

1- جلوگیری از كاشت ارقام حساس لیموترش و سایر مركباتی که در برابر بیماری جاروك حساس هستند. استفاده از ارقام بومی مقاوم مانند پرشین لایم و احداث باغات جدید با استفاده از نهال‌های گواهی شده و عاری از بیماری با پایه‌های مقاوم.

2-تولید نهال سالم و عاری از بیماری با استفاده از تکنیک ریز پیوندی (Micro Grafting) در شرایط آزمایشگاهی (شکل 3). با توجه به اینکه نقاط رشد جدید عاری از بیماری‌ها می‌باشند لذا با استفاده تکنیک ریز پیوندی می‌توان اقدام به تولید نهال‌های سالم نمود.
   

 

 

 

 

3- تقویت غذایی درختان مركبات سالم و غیرآلوده با استفاده از كودهای آلی (كود پوسیده حیوانی) و كودهای معدنی (شیمیایی) بخصوص كودهای دارای پتاسیم و عناصر ریزمغذی مانند آهن، منگنز، مس، كلسیم، روی و بور برای افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماری از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.

4- از بین بردن میزبان آفت جاروک. در این راستا علف‌های هرز میزبان مانند تاج‌ریزی و پروانش درون و یا اطراف باغ لیموترش (چه باغ آلوده و چه باغ سالم) را به منظور حذف میزبان بیماری می‌بایست حذف نمود.

5- کنترل بیولوژیکی: در این روش می‌بایست شکارگرهای طبیعی ناقل بیماری جاروک شناسایی شده و حتی به صورت مصنوعی تکثیر شود و در باغات مستعد بیماری رهاسازی شود.

6- با مشاهده علائم بیماری، سمپاشی با استفاده از سموم حشره‌كش نفوذی و یا سیستمیك قوی می‌تواند با نابود کردن ناقل این بیماری از ابتلاء درختان سالم به جاروک جلوگیری کند. سمپاشی به صورت منظم و دوره‌ای (3 تا 4 بار در سال) باید انجام گیرد.

7- در صورت عدم کنترل بیماری و خشک شدن درخت، می بایست درخت مذکور به همراه ریشه از زمین خارج گردد چراکه تمامی بخش‌های درخت آلوده محلی برای ذخیره عامل بیماری می‌باشند.

با توجه به سطح 14 هزار هکتاری باغات لیمو که به دست سازمان حفظ نباتات نابود شده‌اند و همچنین، عملکرد متوسط 13 تن بر هکتار باغات لیمو می‌توان تولید 182 هزار تن محصول را در طول یک سال از این باغات برآورد کرد. اگر قیمت سر مزرعه هر کیلو لیمو را 3000 تومان فرض کنیم در یک سال میزان خسارت وارده 546 میلیارد تومان است.

با توجه به اینکه مدت زمان به ثمر نشینی درخت لیمو پس از کاشت نهال 7-6 سال است؛ بنابراین، با قطع درختان لیمو با سن 6 سال باغداران از درآمد حاصله بی‌بهره خواهند ماند؛ البته اگر باغداران بلافاصله اقدام به کاشت درختان جدید مقاوم به بیماری جاروک کنند، با این وجود در طول این 6 سال 3276 میلیارد تومان به باغداران جنوبی خسارت وارد می‌شود.

البته خسارتی که به منافع ملی وارد شده فراتر از این حساب و کتاب ساده است. زیرا هزینه‌های از بین رفتن ذخایر ژنتیکی بومی، شیوع بیماری‌های مهلک و تبعات اجتماعی از کار افتادگی باغدارانی که امرار و معاششان از این طریق می‌گذشت، سر به فلک خواهد گذاشت.

مسئله اصلی اینجاست که متولی حفاظت از گونه‌های گیاهی کشور یک نهاد دولتی است که سهل انکاری و سوء مدیریتش به هیچ وجه تأثیری در نظام تنبیه و پاداش کارکنان و مدیرانش نگذاشته و نهایتاً با تغییر یک مسئول همه چیز به روال سابق باز می‌گردد. خلاء قانونی مجازات‌های متناسب با حجم خسارت برای مسئولان مرتبط با سلامت دام و گیاه در کشور امری ضروری است که امیدواریم نمایندگان محترم مردم در مجلس شورای اسلامی مورد مداقه و توجه ویژه قرار دهند.