تلاش ریاض برای نزدیک‌کردن آنکارا و قاهره و صف‌آرایی علیه ایران
چند ماه پیش سلمان بن عبدالعزیز پادشاه سعودی عازم مصر و سپس ترکیه شد تا شاید بتواند روابط این دو را که در پی کودتای نظامیان علیه دولت محمد مرسی رئیس جمهور سابق مصر متشنج شده بود، بهبود ببخشد.
البته روشن بود که هدف او صف‌آرایی در برابر سوریه و ایران بود و در نظر داشت این کار را با تقویت روابط مصر و ترکیه انجام دهد اما تیر او به سنگ خورد زیرا عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر در نشست سازمان همکاری اسلامی که چندی پیش در ترکیه برگزار شد، حضور نیافت که این نشان می‌داد روابط دو طرف با وجود تکاپوی سعودی گرم نشد.
نگرانی عربستان از گردش مواضع ترکیه
ترکیه که در قبال بحران سوریه در صف کشورهایی مانند عربستان قرار داشت و بر کنار رفتن بشار اسد از قدرت پافشاری می‌کرد، به‌تدریج از این صف خارج شده به‌سمت ایران و روسیه گرایش پیدا کرد.
شاهد تغییر موضع ترکیه سفر چند هفته پیش رجب طیب اردوغان رئیس جمهور این کشور به روسیه بود که نخستین سفر او پس از کودتای نافرجام در ترکیه به شمار می‌آمد. همچنین سفر محمد جواد ظریف به ترکیه و اندکی پس از آن سفر مولود چاووش اوغلو همتای ترک او به تهران شاهد دیگر نزدیک شدن ترکیه به ایران و روسیه بود که از گام برداشتن ترکیه در مسیر رسیدن به تفاهم با تهران و مسکو در مورد بحران سوریه حکایت داشت.
طبیعی است که دور شدن ترکیه از عربستان و نزدیک شدن آن به ایران و روسیه نگرانی ریاض را در پی داشته و موجب منزوی شدن آن شد به‌ویژه اینکه آنکارا دیگر بر لزوم کناره‌گیری بشار اسد از قدرت اصرار نداشته بلکه بر حل و فصل بحران این کشور و جلوگیری از خونریزی هرچه بیشتر در آن تأکید کرد.
به حاشیه رفتن عربستان در معادلات جدید منطقه
سفر جو بایدن معاون رئیس جمهور آمریکا به ترکیه در چارچوب تلاش برای بهبود روابط با آنکارا صورت گرفت زیرا روابط این دو پس از کودتای نافرجام در ترکیه و مواضع واشنگتن در برابر آن و نیز موضوع تحویل گولن تیره شده بود.
در این میان تحلیلگران معتقدند که دیدگاه‌های ترکیه و آمریکا در قبال سوریه در حال نزدیک شدن به مواضع ایران و روسیه است و این چیزی است که عربستان را بیش از پیش به انزوا می‌برد زیرا به نظر می‌رسد نوعی توافق ضمنی بر سر ماندن بشار اسد تا پایان دوره ریاست جمهوری و پس از آن تشکیل دولتی متشکل از نظام کنونی سوریه و مخالفان میانه‌رو در جریان است بدون اینکه در این توافقات و نزدیک شدن مواضع نامی از ریاض در میان باشد.
آیا قطر نزدیک‌شدن به ترکیه را به حفظ روابط با عربستان ترجیح می‌دهد؟
در حالی که سران سعودی همچنان بر حمایت از مخالفان مسلح سوری و سرنگونی نظام حاکم این کشور تأکید دارند، به نظر می‌رسد قطر با ریاض هم‌عقیده نیست زیرا محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر امور خارجه قطر اخیراً بر لزوم پایان جنگ در سوریه تأکید کرد.
چه‌بسا این اظهارات به‌نوبه خود به‌معنی فاصله گرفتن قطر از عربستان و تمایل آن به نزدیک شدن به ترکیه است به‌ویژه اینکه قطر بلافاصله پس از کودتای نافرجام در ترکیه آن را محکوم کرد حال آنکه سران سعودی در این خصوص سکوت اختیار کردند.
تنش‌آفرینی سعودی با همسایه شمالی خود
نگاهی به روابط عربستان با عراق به‌عنوان همسایه شمالی خود نشان می‌دهد که عربستان در آنجا نیز موفق عمل نکرده و سیاست‌های آن نه‌تنها ثمری نداشته است بلکه بر شدت تنش با بغداد افزوده است که تازه‌ترین نمونه این تنش روابط اینکه صبر بغداد از دخالت‌های سفیر سعودی در مسائل داخلی عراق به سر آمده درخواست تغییر آن را به‌طور جدی مطرح کرد.
آتش در مرزهای جنوبی سعودی
حمله عربستان به همسایه جنوبی خود یعنی یمن به‌بهانه حمایت از عبدربه منصور هادی رئیس جمهوری مستعفی و فراری این کشور تصویر روشنی از سیاست‌های نادرست و شتاب‌زده و حساب‌نشده سعودی را ترسیم کرد و نشان داد این کشور تا کجا می‌تواند به مسیر اشتباه ادامه داده و آتش جنگی را روشن کند که قربانی آن مردم یکی از فقیرترین کشورهای عربی هستند.
این اقدام سعودی با محکومیت گسترده گروهها و نهادهای حقوق بشری روبه‌رو شد تا جایی که حتی این نهادها در آمریکا و انگلیس توقف فروش سلاح به عربستان را خواستار شدند و حتی اخیراً تعدادی از نمایندگان دموکرات و نیز جمهوری‌خواه آمریکا با ارسال نامه‌ای به باراک اوباما توقف فروش سلاح به عربستان را خواستار شدند.
توافق هسته‌ای ایران، نقطه عطف ناکامی سعودی
پرونده ناکامی‌های عربستان در یک سال و نیم گذشته از تنش روابط با عراق و جدا شدن ترکیه از صف مواضع خصمانه علیه سوریه با توافق هسته‌ای ایران به اوج رسید زیرا با این توافق تمام تلاش‌های سران سعودی برای مانع تراشی در مسیر آن ناکام مانده و در نهایت برجام به سرانجام رسید و در نتیجه نقش ایران در روند تحولات منطقه‌ای تقویت شد.
در این میان عربستان به‌دنبال بهانه‌ای برای تیره کردن روابط خود با ایران بود؛ در نتیجه از حادثه سفارت خود در تهران برای قطع روابط دیپلماتیک با آن سوء استفاده کرد و در صدد برآمد که برخی کشورهای دیگر را نیز در این تنش آفرینی با خود همراه کند که در این راه نیز چندان موفق نشد.
عزم سران سعودی برای ادامه مسیر اشتباه تا انتها
با وجود تمام تحولات منطقه‌ای و تغییر معادلات موجود در آن که ناکامی و انزوای سعودی را به تصویر کشیده است، هیچ نشانی از سر عقل آمدن سران سعودی و تغییر سیاست‌های نادرست دیده نمی‌شود که نمونه آن ادامه جنگ در یمن و کشتار انسان‌های بی‌گناه است و شاهد دیگر سیاست دشمن تراشی با ایران از طریق همراه شدن با گروهک منافقین و شرکت در نشست سالانه این گروه بود.
