زمزمه امکان طرح چنین مسئله ای برای نخستین بار در ماه میلادی گذشته (آگوست) از سوی روزنامه «واشنگتن پست» بر سر زبان ها افتاد مبنی بر اینکه «ارنست مونیز» وزیر انرژی آمریکا با حضور در جلسه استماع کنگره، خطاب به دولتمردان این کشور از تصمیم اوباما برای جلب حمایت سازمان ملل پیرامون این مسئله خبر داده است به ویژه آنکه سپتامبر امسال (۲۰۱۶) مصادف است با بیستمین سالگرد امضای معاهده منع جامع آزمایش هسته ای یا همان «CTBT» که در سال ۱۹۹۶ میلادی از سوی «بیل کلینتون» رئیس جمهوری وقت آمریکا امضا شد، اما هرگز به تصویب مجلس سنای این کشور نرسید.

 از این تاریخ به بعد، با پیوستن ۱۸۲ کشور دیگر به این معاهده، CTBT به یکی از ارکان سیستم منع اشاعه تسلیحات هسته ای تبدیل شد و شاید بتوان گفت نتایج مثبتی هم در پی داشت چراکه در طول این سالها تنها کره شمالیست که با پنج آزمایش اتمی خود از مفاد آن تخطی کرده است.

 با این حال، از آنجایی که این پیمان از سوی قوای مقننه بسیاری از کشورها به تصویب نهایی نرسید؛ رعایت آن بیشتر جنبه اختیاری دارد به ویژه آنکه در سال ۱۹۹۹ میلادی، مجلس سنای آمریکا به اتفاق آراء با تصویب CTBT مخالفت کرد و همین بهانه ای به دست دیگر کشورهای قدرتمند نظیر روسیه و چین داد تا از تصویب نهایی آن خودداری کنند.

چرایی مخالفت سنای آمریکا با CTBT

اگرچه بسیاری از دلایلی که در سال ۱۹۹۹ میلادی به اسم دفاع از امنیت ملی مانع از موافقت سناتورهای آمریکایی با تصویب معاهده منع جامع آزمایش هسته ای شد، رفع شده است؛ نمایندگان غالبا جمهوریخواهی که امروزه کنترل مجلس سنای آمریکا را در دست دارند آشنایی چندان زیادی با این موضوع که در دو دهه گذشته مورد غفلت واقع شده، ندارند به ویژه آنکه باب گفتگو پیرامون آن از سوی یک رئیس جمهور دموکرات باز شده است.

اما از این مسئله که بگذریم، سناتورهای جمهوریخواه آمریکایی که از توافق هسته ای ایران دل چندان خوشی ندارند از اینکه اوباما دست از تلاش برای قانع کردن آنها به تصویب CTBT برداشته و راه سازمان ملل را در پیش گرفته به شک افتاده اند که مبادا قرار است کاخ سفید آنها را دور بزند، اتهامی که درباره «برجام» نیز به اوباما نسبت داده شد.

«باب کروکر» رئیس جمهوریخواه کمیته روابط خارجی سنای آمریکا در اولین واکنشی که به احتمال طرح صدور قطعنامه شورای امنیت در رعایت معاهده CTBT داشت، گفت: خواست اوباما مستقیما روندی که ضامن حق اعمال نظر کنگره در توافق های بین المللی است را به چالش می کشد.

از سوی دیگر، جمهوریخواهان سنا می گویند قطعنامه شورای امنیت می تواند در راستای مهار واشنگتن به کار رود تا جایی که تصمیم های سازمان امنیت ملی آمریکا را به قضاوت جامعه بین الملل گذاشته و لزوم پاسخگویی به مراجع قانونی را موجب شود.

از این منظر، سناتورهای آمریکایی معتقد هستند که درخواست اوباما به چین و روسیه فرصت می دهد تا بی هیچ دغدغه ای توان بازدارندگی هسته ای آمریکا را زیر سوال ببرند چرا که در این صورت اگر زمانی آمریکایی ها انجام آزمایش هسته ای را ضروری ببینند با خطر نقض قطعنامه ای مواجه می شوند که کنگره آمریکا در تصویب آن بی تقصیر بوده است.

این برای کنگره آمریکا حکم تکرار ماجرای توافق هسته ای ایران را دارد چراکه در آن مورد هم اوباما با استناد به حدود اختیارات خود در صدور احکام حکومتی وارد عمل شد و از کنگره کسب تکلیف نکرد.

اوباما به دنبال چیست؟

اوباما از همان نخستین روزهای تکیه زدن بر مسند ریاست جمهوری آمریکا شعار تلاش برای ایجاد جهانی عاری از سلاح هسته ای را سر داد و تلاش کرد تا با کوبیدن بر طبل صلح، نام خود را به عنوان رئیس جمهوری ثبت کند که بدون جنگ و خونریزی قادر به باز کردن گره های کوری است که دست تاریخ به رابطه واشنگتن با سایر دولت ها زده است. اوباما که در کارنامه هشت ساله ریاست جمهوری خود از یک سو پایان دادن به قهر ۵۰ ساله با کوبا را دارد و از سوی دیگر به توافق هسته ای با ایران می بالد حالا عجله دارد که در فرصت باقی مانده دستکم با یک مانور تبلیغاتی تلاش های خود در این زمینه را به رخ مردم آمریکا بکشد.

اوباما به این بهانه در پی ایجاد فرصتی است تا اولا از نگهداشتن حق انحصاری برخورداری از تسلیحات اتمی اطمینان حاصل کرده و از سوی دیگر دست دولت آمریکا و متحدانش را برای برخورد سیاسی با پرونده های مطروحه باز گذارد.

در این ماه های پایانی ریاست جمهوری اوباما، هر اقدام مثبتی از جانب وی کفه ترازوی رای مردم را در جهت منافع عمومی حزب دموکرات و «هیلاری کلینتون» نامزد منتخب حزب سنگین می کند.

در هر صورت با توجه به اینکه همزمان با انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، انتخابات کنگره هم انجام می شود، این احتمال که ترکیب سنا به نفع دموکرات ها تغییر کند وجود دارد و به این ترتیب چنانچه در رقابت نهایی هشت نوامبر، بخت با کلینتون یار باشد، وی می تواند سر فرصت راه اوباما را برای تداوم شعار جهان عاری از آزمایش هسته ای ادامه دهد، جهانی که در آن به اسم دفاع از ارزش های سازمان ملل جایی برای آزمایش موشک های دوربرد ایران هم که به ادعای آمریکایی ها از توانایی حمل کلاهک هسته ای بر خوردار هستند، وجود نخواهد داشت.

آمریکا مدعی است که از سال ۱۹۹۲ میلادی به این سو هیچ بمب هسته ای نساخته و قدمت جدیدترین تسلیحات اتمی این کشور به ۲۳ سال می رسد. از این رو، ایالات متحده برنامه «نظارت بر ذخایر» هسته ای را ابداع کرد که به یمن آن می تواند سلامت تسلیحات اتمی خود را در شرایط کنترل شده و محیط های آزمایشگاهی چک کند.

 با این حساب تنها نگرانی که برای واشنگتن باقی می ماند این است که از عدم توانایی دیگر کشورها به انجام آزمایش هسته ای اطمینان حاصل کند و این فرصتی است که با صدور قطعنامه از سوی شورای امنیت فراهم می شود.

 البته این قطعنامه لازم الاجرا نخواهد بود و تنها به لحاظ عرفی تبعات اخلاقی را متوجه کشورهای خاطی می کند. از سوی دیگر، تا وقتی که پنج عضو دائم شورای امنیت ـ که از قضا همگی دارای توانمندی هسته ای هستند ـ با یکدیگر کنار بیایند و به اختلاف نظر قطعی نرسند، می توانند از وجاهت عرفی قطعنامه جدید به عنوان اهرم فشار علیه کشورهایی استفاده کنند که داعیه حق برخورداری از تسلیحات هسته ای در جهت برآورده کردن اهداف دفاعی را دارند.

اوباما پیشتر در سال میلادی ۲۰۰۹ نیز در نشست ویژه شورای امنیت که به ریاست خودش برگزار شد، قطعنامه مشابهی را به تصویب رساند. قطعنامه شماره ۱۸۸۸ شورای امنیت منعکس کننده نگرانی اعضا از تهدید برخاسته از اشاعه تسلیحات کشتار جمعی و هسته ای است.

حقیقت آن است که اوباما به این بهانه در پی ایجاد فرصتی است تا اولا از نگهداشتن حق انحصاری برخورداری از تسلیحات اتمی ـ نزد خود و نهایتا دیگر اعضای دائم شورای امنیت ـ اطمینان خاطر حاصل کرده و از سوی دیگر با طرح بحث «عرف بین الملل» به عنوان ملاک ارزیابی عملکرد اعضای CTBT و تصویب آن در شورای امنیت سازمان ملل، دست دولت آمریکا و متحدانش را برای برخورد سیاسی ـ به جای بررسی فنی و حقوقی ـ با پرونده های مطروحه باز گذاشته و اقدامی دیگر را در راستای تحدید حقوق مسلم ملت ها در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای ساماندهی کند.