وی در ادامه درباره علت نقد فیلم «فروشنده» در این برنامه گفت: فیلم «فروشنده» به عنوان نماینده ایران در اسکار ۲۰۱۷ انتخاب شده است و این موضوع سبب شد تا مخاطبان بسیاری از ما بخواهند با توجه به ناقص و یکسویه بودن نقد گذشته درباره فیلم «فروشنده»، درباره این فیلم و اساسا فیلم نماینده ایران در اسکار پیش رو بیشتر صحبت کنیم. دوست داشتیم بحث گرمتر و پرتعدادتر بود. اما هم کسانی که مخالف یا موافق این فیلم اند به نظر خیلی دوست ندارند در این باره با هم جدل کنند و روبروی هم بنشینند.
ستایش اسفندیاری از نقد فراستی
در ادامه برنامه شهاب اسفندیاری، منتقد، استاد دانشگاه و عضو شورای پروانه نمایش فیلم های سینمایی به همراه مسعود فراستی به نقد و بررسی فیلم «فروشنده» پرداختند.
اسفندیاری در ابتدای صحبت های خود گفت: اولا لازم است برخلاف تصور عامه درباره مسعود فراستی، از نقد سازنده او در برهه پس از انقلاب ستایش کنم. در زمانی که هنوز ابراهیم حاتمی کیا را کسی نمی شناخت، او با نقد فیلم «دیده بان» حاتمی کیا را به بسیاری شناساند. یا کتابی که درباره «زیر نور ماه» رضا میرکریمی یا «بچه های آسمان» مجید مجیدی نوشت و…
اسفندیاری: برخی از نقدهای فراستی ضدمصالح جمهوری اسلامی است
اسفندیاری افزود: در نقدهای اخیر فراستی همچون نقد فیلم های «ایستاده در غبار»، «چ» و… با نقدهای بسیار استوار و جدی طرف هستیم و کسی حس دشمنی او با فیلمساز را نمی کند. برای همین است که من می خواهم به شدت انتقاد کنم که چرا مسعود فراستی و برنامه سینمایی «هفت» کاری می کنند تا عقلانیت از نقد دور شود و فضای دوقطبی شکل گیرد که مخالفت با نقد او به مثابه دینداری و بی دینی، ناموسی و بی ناموسی و … شناخته شود؟ این فضا مضر است.
وی افزود: از سویی چون شما در تلویزیون جهموری اسلامی نقد می کنید برخی گمان می کنند همه اینها توطئه هایی است که از سوی نظام کشیده شده است یا کسی از او خواسته چنین کاری کند. حال اینکه اینطور نیست. اصلا موضع او موضع حکومتی نیست. برعکس برخی از نقدهای مسعود فراستی ضد مصالح جمهوری اسلامی است.
این منتقد نهایتا گفت: وقتی مسعود فراستی کلمات و تعابیری استفاده می کند که هیجانی و احساساتی است، برخی از حزب اللهی ها گمان می کنند باید احساس تکلیف کنند و به پا خیزند. لذا بجای ایجاد یک فضای هیجانی مطابق نقدهای مکتوب مسعود فراستی، فضای عقلانی ایجاد کنیم.
فراستی: مملکتم را تحت هیچ شرایطی نمی فروشم!
در ادامه مسعود فراستی در پاسخ به وی گفت: در تمام نقدهای من چه آنجا که یک ساعت وقت داشتم و چه آنجا که ۳ دقیقه وقت داشتم یک خط را دنبال کردم. آن خط هم این است که من این مملکت را تحت هیچ شرایطی نمی فروشم و به مزایده نمی گذارم. اصول و نقدم را نیز نمی فروشم و با صدای بلند میان روشنفکران می گویم من از سال ۵۷ تا الان به صورت تئوریک طرفدار جنگ تحمیلی و مخلص رزمندگانش هستم.
خاطره جالب فراستی از نقد فیلم «پایان نامه» در «هفت»ِ جیرانی
فراستی ادامه داد: تو به درستی می دانی که ایستادن روی نظرات خسارت دارد. من یکبار در برنامه «هفت» سابق فریدون جیرانی را در نقد فیلم «پایان نامه» دیدم که رنگش پریده! گفتم: چه شده؟ گفت: می دانی چه شده؟ امشب بدترین شب «هفت» است. فیلم، فیلم نظام است و تو هم که هیچ چیزی حالی ات نمی شود! مراقب باش! حواست باشد. گفتم: نگران نباش! من برایم این چیزها مهم نیست. مسئله من فیلم است و بابتش هزینه خواهم داد. رفتیم و در میز نقد به کارگردان گفتم: تو یک پلان مثبت در فیلم نداری! از رهبری و انقلاب و … صحبت کرد. گفتم: ربطی ندارد، اینها را در فیلم ات نداری. دوستانی که آن زمان بودند شاهدند چنان جوی راه انداختند که فیلم، فیلم نظام است و نقد هیس! منتقدانِ زمان پشت من آمدند که تو روی مین برو تا ما حرف بزنیم.
منتقد «هفت» افزود: لذا من وظیفه ام می دانم به عنوان منتقد تا با فیلم خوب یا بد مواجهه شوم و مواجهه ام را اعلام کنم و از آن نترسم.
فشار مخالفان «هفت» بر منتقدان «فروشنده»
در ادامه بهروز افخمی با اشاره به عدم تمایل به حضور بسیاری از منتقدان «فروشنده» برای حضور در «هفت» گفت: فشار روی منتقدین «فروشنده» آنقدر زیاد است که سعید قطبی زاده می گوید بخاطر فشارهای وارد بر من از برنامه گذشته، درباره نقد این فیلم به «هفت» نمی آیم!
فراستی: «فروشنده» در همه زمینه ها ماقبل بد است!
در ادامه مسعود فراستی در نقد فیلم «فروشنده» گفت: «فروشنده» در همه زمینه ها ماقبل بد است. در زمینه فیلمنامه هنوز فیلمنامه نیست و دو کانسپت است. در زمینه کارگردانی آن قدر بد است که اگر کسی غیر از فرهادی آن را کارگردانی کرده بود، هو می کردند. اشتباهات فاحشی دارد. بیش از ۴۰ جامپ کات در تئاتر داریم. دوربین بجای رودست، روی کول است!
وی افزود: اصل فیلمنامه که درباره تجاوز بوده است، اساسا حذف شده است. اساسا این ترفند فرهادی است که نمی تواند تعلیق یا سوسپانس ایجاد کند و لذا با حذف یک بخش اصلی، غافلگیری در بخش انتهایی فیلم ایجاد می کند. تعلیق کارگردان خودش را می طلبد.
تمام سوالات حول فیلم درباره «چه چیز» است
فراستی بیان داشت: واکنش ما به مسئله ی فیلم اساسا «چه» هست، نه «چگونه». چه چیز اتفاق افتاده است؟ کارگردان خوشحال است که مردم پرسوال از سالن سینما بیرون می آیند. پرسوال از چه چیز؟ از جهان و قصه ای که برایم ساختی یا شاکله های داستانی که نساختی و هنوز نمی دانم؟ مخاطبان هنوز نمی دانند درحقیقت چه روی داده است. فرهادی در مصاحبه هایش یک جا می گوید تجاوز شده یک جا می گوید نشده و… . و او از این سوالاتی که ساخته کیف می کند.
این منتقد نهایتا گفت: ما فیلم می بینیم تا شیوه و چگونگی را تجربه کنیم نه «چه» را. تمام سوالات حول فیلم فرهادی درباره «چه» است.
اسفندیاری: فیلم های فرهادی نسبی گرا نیست
در ادامه شهاب اسفندیاری در نقد این فیلم گفت: متاسفانه در روزهای اخیر جوی به وجود آمده بود که هر کسی از «فروشنده» حمایت کند، بی ناموس است. حتی به آقای حجت الاسلام خاموشی (رئیس سازمان تبلیغات اسلامی) می‌گفتند تو حاضری با خانواده ات فیلم را ببینی؟ انگار که «فروشنده» فیلم پورن است!
وی در پاسخ به این سوال افخمی که "آیا می توان درباره فیلمی که یک قاعده استثنایی را طرح می کند می توان یک نتیجه اجتماعی گرفت؟” بیان داشت: اساسا نمی توان فیلمنامه نویس را بخاطر طرح یک سوژه استثنایی برای طرح یک مسئله اجتماعی مزمت کرد. اما یک تم ادامه دار در فیلم های اخیر فرهادی، مسئله اخلاق و قضاوت زود اجتماعی است. فیلم های فرهادی دشواری قضاوت اجتماعی را برای مخاطبان جا می اندازد. این نسبی گرایی نیست که شما گفتید. این فیلم نسبی گرا نیست.
فراستی: فرهادی برای یک دکمه، کُت دوخته است
در ادامه فراستی بیان داشت: این فیلم مشکل اصلی شخصیت دارد. در ابتدای فیلم شهاب حسینی روی پشت بام خطاب به دوستش می گوید این شهر را باید ویران کرد و او جواب می دهد این شهر یکبار ویران شده است و بنا شده. بهتر نمی شود! این شعار سیاسی است که برای دهن آن فرد نیست و بدون شخصیت پردازی از زبان او زده می شود! در این صورت حرف می شود موضع کارگردان. من می گویم میخواهی متلک بیاندازی، خب بگو متلکت را اما در شخصیتت. اینجا فقط کانسپت است. فرهادی یک دکمه دارد به اسم "حریم خصوصی” و برای این دکمه می خواهد کُت بسازد. نه قصه دارد و نه شخصیت! وقتی شهاب حسینی در ابتدای فیلم در کلاس درس درباره فیلم «گاو» حرف میزند و می گوید برخی رفته رفته گاو می شوند، می خواهد بگوید آخر فیلم خودش گاو شد؟! بعد چرا سیلی می زند؟ شخصیت پاره پاره است. نه تیپ است نه شخصیت. همه اش فرهادی است که خود را به کاراکترها سنجاق می کند.
وی افزود: اصل مسئله فیلم چیست؟ بحث درست بعد از تجاوز است. یعنی داستان اینجاست. هیچکاک قصه ای دارد؛ روزی شوهری وارد خانه می شود می بیند به زنش تجاوز شده است. افسرده باهم بیرون می روند و زن اولین مردی را که می بیند می گوید این بوده و شوهر آن فرد را در انتقام می کشد! ولی فروپاشی روانی به حدی است که این فقط یک مرحم است. شب وارد عصبی وقتی خانه می شود و صبح از خانه بیرون می روند، زن مجددا اولین مردی که می بیند می گوید این فرد بوده! یعنی فاجعه. یعنی ویرانی روانی برای این خانواده. اما این مسئله در «فروشنده» کجاست؟
قصه «فروشنده» از پلان آخر شروع می شود و یک دقیقه بعد تمام می شود!
فراستی در ادامه بیان داشت: در «فروشنده» نیز قصه از پلان آخر فیلم شروع می شود و بعد تمام می شود. بعد از داستان تجاوز و تعدی، رابطه بین این دو آدم مسئله است. نه پیرمرد و نه آن تئاتر مسخره. تمام درون این دو آدم مسئله است. فیلم دقیقه ۱۲۱ است که در دقیقه ۱۲۲ هم تمام می شود.
اسفندیاری: اگر سینمای فرهادی قصه ندارد، کیارستمی قصه دارد؟
در ادامه شهاب اسفندیاری بیان داشت: فرهادی تنها می گوید با یک انقلاب همه مشکلات را نمی شود حل کرد. این شخصیت که یک شخصیت روشنفکر و امروزی است برایش یک اتفاق می افتد. حادثه تعرض و ورود یک فرد غریبه به خانه اتفاق مهمی است و روان آن مرد را نابود کرده است. و قصه همین است. چطور می گویید قصه ندارد؟ اوج قصه تجاوز است. اگر سینمای فرهادی قصه ندارد، کیارستمی قصه دارد؟
دوره دوگانه هیچکاک و تارکوفسکی گذشته است
این استاد دانشگاه خطاب به فراستی گفت: آقای فراستی امروز دوره دوگانه هیچکاک و تارکوفسکی گذشته و الان دیگر دوره نولان است. این دوگانه هیچکاک و تارکوفسکی تمام شده است. من طرفدار سینمای متعهد، اخلاقی، پیام دار و… هستم. و با سینمای هنر برای هنر مخالفم. اما وقتی در این سینما با دو فیلمساز اجتماعی دغدغه مند اینگونه برخورد می کنیم، اگر «فروشنده» را بخاطر پیام دار بودن بکوبیم، پس تمام فیلم های دفاع مقدس ما را باید بکوبیم.
وی افزود: من خیلی فیلم «فروشنده» را دوست ندارم و فیلم ایده آلم نیست. می خواهم بگویم درواقع موضعم دفاع از یک فیلم و فیلمساز نیست.
فراستی: فرهادی در «فروشنده» طرفدار متجاوز است
فراستی پاسخ داد: من با سینمای پیام دار یا فرهادی مشکلی ندارم. مشکل اینجاست این پیام باید در قصه بگنجد. این فیلم فرهادی قصه ندارد. تم فیلم فرهادی، تم تجاوز و فحشا است که بعد از انقلاب تابحال نداشته ایم. از این تجاوز به پیام هایی که تو می گویی می رسیم. آدم ها در لحظه هایی دچار خشونت می شوند و این خشونت گاهی به فاجعه تبدیل می شود. و فرهادی می خواهد این خشونت را کنترل کند و پیام این است. فرهادی در میزانسن سه نفره آخر فیلم – عماد، همسرش و پیرمرد – طرف پیرمرد است. در نمای سینمایی فرهادی در موضع طرفداری و دلسوزی برای این پیرمرده است. ترحم در تمام مواجهات سینمایی این سکانس مشخص است.
این منتقد ادامه داد: اینکه شهاب با تاخیر یک سیلی می زند این طرف برایش مخاطب کف می زند و آن طرف بخاطر همین سیلی به آن جایزه می دهند. کمااینکه در کن گفته شد این سیلی نشان از توحش و خشونت جاری در جامعه است.
اسفندیاری پاسخ داد: سیلی بخاطر تجاوز نیست. سیلی بخاطر خیانتی است که این پیرمرد به همسر مهربان خود کرده است.
فراستی بیان داشت: مسئله شهاب حسینی که اصلا همسر پیرمرد نیست. مسئله خودش است. این اولین واکنش هر انسانی نه فقط شرقی در لحظه وقوع چنین حادثه ای است. اما شما صحنه رویارویی این فرد با متجاوز را طوری می چینید که همه چیز به نفع متجاوز است. از طرفی در فیلم هیچ رابطه عاشقانه خوبی بین این زن و شوهر نیست و رابطه خراب است. چرا زن در انتهای فیلم آن رفتار را می کند؟ چرا می رود؟ چرا به پلیس نمی گویند؟ مرد هم که آخته است.
فراستی بیان داشت: چطور کن می پذیرد فیلم با این تاخیر وارد جشنواره شود و جایزه بگیرد؟ چطور کمپانی اسپانیایی ساخت فیلمش را به تاخیر می اندازد؟ بعد هم دختر پادشاه قطر برای فیلم سرمایه گذاری می کند!
در ادامه بهروز افخمی بیان داشت: من معتقدم درباره این فیلم به گونه ای کلک زده شده است و فیلم را دیر در معرض عموم قرار داده اند که فرصت کمی برای نقد پیدا کند و به عنوان نماینده سینمای ایران به سادگی برای اسکار انتخاب کنند. لذا فضاسازی از جای دیگری شروع شده و ما هم در برنامه «هفت» در همین راستا به نقد فیلم پرداختیم.
اسفندیاری: اعتبار جهانی فرهادی انکارناپذیر است
در ادامه اسفندیاری خطاب به افخمی بیان داشت: شما در هفته گذشته برنامه «هفت» نیز به آمار سایت متاکریتیک اشاره کردید حال اینکه اصغر فرهادی در ۱۰ فیلم اول منتخب جهان فیلم قرار دارد. این چیزایی که می گویید جزء اعتبار جهانی اصغر فرهادی است. او این جایگاه را دارد. اینکه این مسئله را به لابی عضو ایرانی و سرمایه گذاری کشور عربی و … نسبت دهیم، اشتباه است. یک وزنه بردار ما وزنه بالای سر می برد و طلا می گیرد، ما بدان افتخار می کنیم اما به این اعتبار فرهادی، افتخار نمی کنیم.
وی افزود: ما امروز مواجه می شویم با فیلمسازان مهاجر ایرانی در کشورهای جهان که نماینده آن کشورها در جشنواره های خارجی از جمله اسکار می شوند. نظیر فیلم ایرانی نماینده بریتانیا در اسکار ۲۰۱۷. این اتفاق را باید جدی گرفت. عملا فیلمی که پخش کننده قوی در آمریکا نداشته باشد، نمی تواند موفق باشد. برای فرهادی هم دیگر گرفتن اسکار افتخاری نیست. من هم دوست داشتم یک فیلمساز دیگری در سطح جهان مطرح شود و جایزه بگیرد اما این احتمال عملا صفر است. چون همه می دانیم فیلمی در اسکار موفق است که قدرت بیشتری در خرید رای ها در پارتی ها و… اعضای آکادمی داشته باشد.
افخمی پاسخ داد: درباره سایت متاکریتیک به نظر درست نمی دانی. ۱۰ منتقد اولی که درباره این فیلم در متاکریتیک حرف زدند، هواداران فیلم و فرهادی هستند و از اینجا به بعد امتیاز «فروشنده» کمتر می شود که بیشتر نمی شود.
فراستی نیز درخصوص نماینده فیلم ایرانی در اسکار بیان داشت: من با ارسال فیلم هایی با تصویر اگزوتیک به این جشنواره ها مخالفم. «فروشنده» اگزوتیک است. من می گویم سیاه تر از این بسازید اما نسبت خود را با این سیاهی مشخص کنید. فیلم نسبت ندارد. باید مشخص کنید آیا بر این سیاهی فائق می آئیم یا سیاهی بر ما چیره می شود؟ این نسبت مهم است.
فراستی: «فروشنده» ضدخانواده است و نماینده خوبی برای ایران در اسکار نیست
وی افزود: فیلمی را که روی آن شبهه داریم و جامعه و خانواده را می زند و این زدن برای کسب جایزه است، نباید فرستاد. ما چه فیلمی را باید به اسکار بفرستیم؟ فیلمی بفرستیم که شعار سیاسی ما را بدهد؟ فیلمی را بفرستیم که سینما باشد و در عین حال به ارزش های ملی و دینی ما پایبند باشد؟ تکلیف خود را مشخص کنیم. من معتقدم «فروشنده» ضدخانواده است و به نظرم فیلمی که شبهه ناک است نباید ارسال شود.
در ادامه اسفندیاری بیان داشت: فرهادی اگر می خواست مثل مخلمباف برای جایزه فیلم بسازد، بعد از «درباره الی»، «جدایی …» را نمی ساخت. اتفاقا برای من از این جهت فرهادی ارزشمند است که فیلم خود را می سازد و عقیده خود را دارد. من موافقم که تکلیف خود را با اسکار مشخص کنیم. برای سینمای ایران اگر جایزه بردن در اسکار خوب است، طبیعتا فیلمی باید برود که پخش کننده بهتری دارد. چون باید با لابی و نمایش در پارتی ها رای کسب کند. هرچند مسئله ضدخانواده بودن مهم است و موافق ارسال فیلم ضدایرانی نیستم. و اگر بتوانیم پخش کننده خوبی برای فیلم های دیگر پیدا کنیم، بهتر است کارگردانان جوان و جدیدی را به جهان معرفی کنیم.
داوری: سینماهای حوزه هنری را در اختیار «اروند» قرار نمی دهند
برنامه «هفت» در ادامه با مهدی داوری و پوریا آذربایجانی، تهیه کننده و کارگردان فیلم سینمایی «اروند» گفتگو کرد. مهدی داوری، تهیه کننده فیلم «اروند» با موضوع شهدای غواص با اشاره به سرمایه گذاری کامل این فیلم در بخش خصوصی و عدم حمایت نهادهای فرهنگی گفت: حتی جاهایی مثل حوزه که نباید به دنبال منافع مالی باشند و به دنبال ارزش ها باشند اما در عمل حمایتی نمی کنند. ما الان ۶ سینما بیشتر نداریم و سینماهای حوزه هنری در اختیار ما قرار نمی گیرد.
وی افزود: بسیاری از فیلم های ما به خوبی ساخته می شوند اما فضایی برای اکران خوب آنها فراهم نمی شود تا ببینیم اصلا اقبالی به سمت آنها می شود یا خیر. ما تنها ۴ روز قبل از اکران فیلم متوجه زمان اکران آن شدیم. البته ما علاقمند بودیم با این وجود در هفته دفاع مقدس اکران این فیلم را شروع کنیم. کیفیت سینماهایی هم که در اختیار داریم خوب نیست. سینما آفریقا به عنوان سرگروه ما کیفیت ۲۰ سال پیش را دارد.
وی نهایتا گفت: اگر حوزه هنری از این فیلم هم حمایت نکند قرار است از کدام فیلم حمایت کند؟ من خواستار حمایت از این فیلم هستم.
پوریا آذربایجانی نیز بیان داشت: الحمدلله این فیلم از معدود فیلم هایی است که آدم تا انتها فیلم را تماشا می کنند و بعد با حال فیلم و سکوت بیرون می روند. نکته مهمی که برای من وجود دارد این است ما در عصری زندگی می کنیم که همه مان می خواهیم خود را برندینگ کنیم و «من» خود را بزرگ کنیم. و آدم های این قصه اصلا اهل خود بزرگ بینی نیستند و مناسب حال امروز جامعه است.
وی افزود: من سینما را از رسول ملاقلی پور یاد گرفتم. یاد گرفتم آدم هایی هم که جانشان را کف دستشان گرفتند و برای حفظ خاک و آرمان این کشور جلوی دشمن ایستادند برای من بسیار ارزشمند باشند و امروز که شغلم سینماست باید ادای دین کنم به این افراد.
برنامه سینمایی «هفت» با اجرا و سردبیری بهروز افخمی هر هفته جمعه شب ها روی آنتن زنده شبکه سه سیما می رود.
