صرف‌نظر از آنچه آمریکایی‌ها در رابطه با احتمال تبدیل شدن جنگ موصل به جنگ تعقیب و گریز مطرح می کنند، زمانی که ابراهیم جعفری وزیر خارجه عراق به عنوان پایان جنگ موصل مطرح کرده و گفته که در اواخر سال جاری میلادی آخرین قلعه های داعش در عراق از بین خواهند رفت، این رویکرد را ایجاد می‌کند که جنگ بر ضد داعش خیلی هم سریع نخواهد بود.
در بررسی این موضوع نکته مهم در این جهت است که نقاط قوت و ضعف داعش مورد بررسی و دقت نظر قرار گیرد:
الف: نقاط قوت
- قدرت داعش برای بهره‌برداری از رویکردهای افراطی در به شکست کشاندن روند سیاسی عراق بعد از سال 2003
- فقدان راهکار سیاسی برای بحران سوریه
- سوءاستفاده داعش از عنصر فتنه انگیزی های مذهبی در رویکردهای سیاسی و ایدئولوژیک در خاورمیانه
- به کارگیری میدانی داعش از سوی کشورهای منطقه‌ای که این گروه را به عنوان برگه فشاری بر ضد رقبای خود در سوریه یا عراق و متحدان منطقه ای و بین المللی آن استفاده می کنند.
- در اختیار داشتن حمایت تعدادی از عشایر منطقه
- تبدیل شدن داعش به کانون جذب برخی اقشار خاص از میان جوانان در نتیجه از بین رفتن رویکردهای ملی و قومی در جهان اسلام
- پیروزی‌های نظامی ناگهانی که داعش در نیمه دوم سال 2014 به دست آورد
- استفاده داعش از فرماندهان نظامی آموزش دیده و قوی رژیم بعث صدام حسین که سابقه طولانی حضور در ارتش عراق را دارند، افرادی نظیر ولید جاسم العلوانی (أبو أحمد العلوانی)، عدنان إسماعیل نجم (أبو أسامة البیلاوی)، سمیر عبد محمد الخلیفاوی (حجی بکر) و نعمة عبد نایف الجبوری (أبو فاطمة الجحیشی) و أبو أیمن العراقی تعدادی از این فرماندهان هستند.
- دستیابی داعش به منابع مالی گسترده که برای دیگر گروه‌های تروریستی نظیر آن، امکان دستیابی به این منابع وجود نداشت. به گونه‌ای که داعش بر بیشتر چاههای نفت سوریه و تعدادی از چاههای نفت عراق مسلط شده بود. آنها منابع مالی بانک‌ها بویژه در شهرموصل را به یغما بردند و علاوه بر این مبالغ کمک‌های مالی گسترده از سوی کانال‌های متعدد دریافت می‌کنند. عناصر داعش همچنین در مناطق تحت سلطه خود مالیات‌هایی را به بهانه های مختلف وضع می کنند، به گونه ای که در اوایل سال 2015 بودجه سالانه این گروه بالغ بر 2 میلیارد دلار بوده که بالغ بر 250 میلیون دلار آن مازاد بوده است.
- قدرت بالای داعش در جذب عناصر انتحاری. داعش ویژگی منحصر به فردی در جذب عوامل انتحاری در حملات مختلف داشته و غالباً صرف‌نظر از نتایج مترتب به این حربه، در جنگ‌های مختلف به آن پناه می جوید.
ب: نقاط ضعف داعش
- داعش رهبریت دینی درستی ندارد تا در رفتارها و سیاست‌های خود از آن الهام بگیرد. آنها همچنین نمی‌توانند دیدگاه‌های نظریه‌پردازان ارشد وابسته به جریان القاعده را مهار کنند. همین موضوع باعث شده آنها بخش عمده‌ای از مشروعیت ادعایی خود را از دست بدهند.
- داعش در ابتدای این بلندپروازی‌های نظامی خود نشان داد که مجموعه از ائتلاف‌های مختلف شامل بعثی‌ها و ارتش نقشبندی و مبارزان خارجی و شیوخ عشایر مختلف است. به نظر می‌رسد این موضوع نقطه ضعفی برای داعش به شمار می‌رود، چرا که در صورت از بین رفتن این ائتلاف‌ها یا بخشی از آنها ، جریان مذکور به دشمنی با داعش خواهند پرداخت.
- گسترش سریع داعش بعد از اواسط سال 2014 باعث شد این جریان مجبور شود عناصر مبارز خود را در بخش جغرافیایی گسترده‌ای استقرار دهد، این در حالی بود که تعداد نیروهای آنها محدود بود.
- در صورتی که ترکیه تصمیم به مبارزه با داعش می‌گرفت، می توانست مرزهای سوریه را به روی آنها ببندد و این موضوع باعث محاصره جغرافیایی داعش می شد و آنها هیچ راه فراری غیر از بخش کوچکی از اردن برای خود پیدا نمی کردند.
- وجود برخی سازمان‌های تروریستی هم‌عقیده با دیدگاه‌های داعش و به ویژه مخالفت و مبارزه برخی از این گروه‌ها با داعش باعث می‌شود داعش نتواند مشروعیت مورد ادعای خود را ثابت کند.
- استراتژی داعش برای تشکیل دولت بیش از تکیه این جریان بر مبارزه با سازمان‌های موجود در این کشورها یا براندازی آن است.
- در بسیاری از موارد داعش موفق نشده رهبرانی نمادین مانند القاعده برای خود دست و پا کند، به گونه ای که بعد از مرگ اسامه بن لادن، ایمن الظواهری رهبر القاعده شد، اما معلوم نیست پس از مرگ ابوبکر بغدادی سرنوشت داعش به کجا منجر خواهد شد؟
- رویکرد عراقی در تفکرات داعش برتری دارد و این موضوع تاثیرات داعش در ادعای مبارزه جهانی را به نسبت القاعده کاهش می دهد. در این شرایط اگر شکست نهایی نظامی درعراق به داعش وارد شود، سرنوشت این جریان دچار تردید می‌شود.
- کاهش منابع مالی داعش در ماههای اخیر باعث شده این گروه در حالتی از ضعف قرار بگیرد. این در حالی است که چاههای نفت سوریه یکی از مهم‌ترین منابع مالی داعش به شمار می رفت. روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال در آوریل سال 2016 در گزارشی تصریح کرد که درآمدهای نفتی ماهیانه ای که داعش به جیب می زد، بالغ بر 40 میلیون دلار بود.
- ورود داعش به اقدامات سرکوب‌گرایانه و افراطی در مناطق تحت سلطه ، نه تنها باعث توسعه بستر مردمی این جریان نمی‌شود، بلکه رویکردهای حمایت از این گروه تروریستی را کاهش می‌دهد.
- در پایان توجه به این نکته لازم است که یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف داعش در عرصه میدانی، پوشش هوایی گسترده دشمنان این گروه است. این اتفاق باعث شده عناصر مسلح و استحکامات این گروه تروریستی در منطقه، هدف آتش بی‌سابقه جنگنده‌ها قرار گیرد و داعش هیچ راهکاری برای مقابله با این اتفاق ندارد.
