به گزارش مشرق، این تانک یکی از مهمترین سرمایه‌گذاری‌های ارتش سوریه در چند دهه اخیر شناخته می‌شود و ما در گزارش زیر سعی کردیم مرور کاملی داشته باشیم به اهمیت، نقش آفرینی و روند خرید و بکارگیری و نیز ارتقا تانک تی 72 در ارتش سوریه.

***

* تی 72؛ خانواده‌ای با 30هزار عضو

تانک تی 72 با تیراژ حدودا 30هزار دستگاه و صادرات به حدود 30 کشور دنیا پس از تانک تی 55/54، دارای بالاترین میزان تولید و بیشترین سطح کاربری در میان تانک‌های شرقی تولید شده در دوره پس از جنگ جهانی دوم است. پس از این تانک نیز تانک تی 62 با تولید بیش از 20هزار دستگاه قرار می‌گیرد.

تی 72 شهرت خود در بحران سوریه را عمدتا با نبرد در مناطقی همچون ریف دمشق (در شهری همچون داریا) کسب کرد؛ جایی که عمده نبردهای این تانک توسط دوربین‌ها به تصویر کشیده و عکس‌های متعددی از آن منتشر شد.

البته بخش عمده‌ای از شهرت تانک تی 72 در جنگ سوریه به جهت به پرواز در آمدن برجک آن بر اثر اصابت راکت یا موشک و انهدام تانک بود؛ مسئله‌ای که از انفجار مهمات داخل بارگذار خودکار تانک ناشی می‌شد.

هر چند که به باور عمومی و براساس برخی منابع، کشور سوریه در حدود 1500 دستگاه تی 72 سفارش داده اما عملا در نهایت چیزی در حدود 700 دستگاه از این تعداد را در اختیار گرفته است.

سوریه در زمان حکومت حافظ اسد، تانک‌های تی 72 را در 3 یا 4 سری تحویل گرفت.

سری نخست از مدل اولیه این تانک‌ها موسوم به اورال (Ural) و به تعداد 150 دستگاه بود که در اواخر دهه 70 میلادی توسط شوروی به سوریه تحویل شد.

سری دوم شامل خرید 300 دستگاه تانک تی 72 در مدل A بود که تا سال 1982 تحویل شدند.

سری سوم خرید تانک تی 72 توسط سوریه شامل سفارش 252 دستگاه از مدل M1 از کشور چکسلواکی بود که از این تعداد 194 دستگاه تا سال 1992 و مابقی به تعداد 58 دستگاه در سال 1993 تحویل شدند.

* نقش تی 72 در نبرد سوریه با اسرائیل

عمده دلیل اقبال سوری‌ها به تانک تی 72 در ابتدا، عملکرد ضعیف تانک‌های تی 62 در جنگ سال‌های 1967 و 1973 با اسرائیل و پس از آن ضرورت نوسازی یگان‌های زرهی سوریه در مقابله با زرهی رو به توسعه رژیم اشغالگر قدس بود.

ارتش سوریه تانک‌های تی 72 خود را در جنگ سال 1982 علیه اسرائیل به کار گرفت که حاصل آن درگیری و هدف قرار دادن چند تانک اسرائیلی ماگاچ (ارتقای ام 48 و ام 60 آمریکایی توسط اسرائیل) در منطقه «راشیا» لبنان بود.

البته گزارش‌هایی مبنی بر درگیری تانک‌های تی 72 سوری با تانک‌های مرکاوای رژیم صهیونیستی نیز موجود است که موارد ضد و نقیض زیادی در بردارد.

در یکی از نبردهای زرهی سوریه با اسرائیل در لبنان، حدود 12 تانک تی 72 سوری با موشک‌های تاو اسرائیلی هدف قرار گرفتند که این مسئله سوری‌ها را مجبور ساخت تا به محدوده جاده بیروت به دمشق عقب نشینی کنند.

تانک تی 72 از ابتدای ورود به خدمت در سازمان رزم ارتش سوریه، همواره در تبلغیات ارتش این کشور به عنوان عنصری مهم و برگ برنده زرهی این کشور مطرح بوده است حتی از حافظ اسد نیز نقل و قول معروفی در مورد این تانک وجود دارد که وی تانک تی 72 را «بهترین تانک جهان» دانسته است.

* غنیمت اسرائیلی پیش کش سوری‌ها به روس‌ها

سوری‌ها جهت قدردانی و جبران قسمتی از همکاری شوروی در فروش تسلیحات (به ویژه تانک تی 72) به سوریه، یک دستگاه تانک ماگاچ 5 (Magach 5) غنیمتی از اسرائیل را به شوروی هدیه کردند که این تانک توسط روس‌ها مورد آزمایش و بررسی قرار گرفت.

روس‌ها به صورت ویژه به بررسی و شناخت زره واکنشگر Blazer نصب شده بر روی تانک ماگاچ اسرائیلی علاقه‌مند بودند.

شوروی در تحویل تانک‌های T-72A به سوریه از بخشی از موجودی ارتش خود استفاده کرد به نحوی که تانک‌های تحویلی به سوریه یک سال قبل از تحویل و در سال 1981 به تولید رسیده بودند.

تانک T-72A در ارتش سوریه بعضا با نام گذاری غیر رسمی T-82 نیز شناخته می‌شدند. عدد 82 در حقیقت بیانگر زمان تحویل این تانک‌ها در سال 1982 بود.

300 دستگاه تانک T-72A که به سوریه تحویل شد، بین یگان زرهی گارد ریاست جمهوری سوریه و لشکر چهارم زرهی (از یگان های شاخص زرهی سوریه) تقسیم شدند.

جهت پشتیبانی از این تانک‌ها چندین دستگاه خودروی بازیابی زرهی BREM-1 نیز خریداری شد که عمدتا در اختیار واحدهای زرهی گارد ریاست جمهوری سوریه قرار گرفتند.

از موارد جالب توجه در قرارداد خرید تانک T-72A از شوروی این بود که روس‌ها  چند سال پس از تحویل این تانک‌ها به ارتش سوریه، مهمات ضد زره انرژی جنبشی 3BM-44 را نیز در اختیار سوری‌ها قرار دادند که در دوران خود از مدرن‌ترین پرتابه‌های ضدزره انرژی جنبشی ساخت شوروی بود.

در آن زمان شوروی از ارائه این مهمات به کشورهای متحد و تحت نفوذ خود خودداری می‌کرد و از این مهمات صرفا در یگان‌های زرهی خود بهره می‌برد اما در نهایت با تحویل آن به سوریه موافقت شد.

در دهه 90میلادی تقریبا تمامی تانک‌های T-72A ارتش سوریه به استاندارد AV ارتقا داده شدند. این ارتقا شامل نصب زره واکنشگر کنتاکت 1 (نسل نخست زره‌های واکنشگر عملیاتی شوروی) و در نتیجه آن افزایش سطح حفاظت تانک در برابر پرتابه هایی نظیر آر پی جی 7 بود.

 خرید بلوک‌های زره کنتاکت 1 جهت ارتقای تانک‌های تی 72 سوری از یکی از اقمار شوروی (احتمالا اوکراین) صورت گرفته و نصب آنها توسط پیمانکاری از کشور ارمنستان در داخل سوریه انجام شد.

لازم به ذکر است که ارتش سوریه در جریان بحران اخیر و به کمک روسیه به روزرسانی دیگری بر روی تانک T-72AV به اجرا گذاشته است که شامل نصب زره واکنشگر کنتاکت 5 و افزایش سطح حفاظت این تانک‌ها است. البته این برنامه به صورتی بسیار محدود اجرا شده و فراگیر نیست.

در ادامه به یکی دیگر از مدل‌های تانک تی 72 که در اختیار ارتش سوریه قرار دارد، می‌پردازیم.

ارتش سوریه در حدود 252 دستگاه تانک T-72M1 خریداری کرد که در زمان تحویل، جدیدترین تانک‌های تی 72 ارتش این کشور بودند.

عمده این تانک‌ها در طول دهه 90 میلادی تولید و در نهایت تا سال 1992 الی 1993 در اختیار ارتش سوریه قرار گرفته بودند که در بیش از یک دهه بعد از ساخت و تحویل تانک‌های T-72A ارتش سوریه بود.

هر چند این تانک‌ها به مراتب جدیدتر بودند اما از جهت مجموع قابلیت‌ها و ایضا کیفیت ساخت در جایگاه پایین‌تری نسبت به تانک‌های T-72AV قرار می‌گرفتند.

تانک‌های T-72M1 در ارتش سوریه بعضا با نام T-92 نیز شناخته می‌شدند که بیانگر سال تحویل آنها (1992) بود هر چند که به صورت رسمی ارتش سوریه از نامگذاری اصلی (T-72M1) این تانک استفاده می‌کرد.

سوریه پیش از جنگ، برنامه ارتقای تانک‌های T-72M1 به استاندارد M1M را به کمک روسیه مد نظر داشت که در نهایت به دلیل مشکلات اقتصادی و وقوع بحران اخیر این برنامه منتفی شد.

جدیدترین نمونه تحویلی از تانک T-72 به ارتش سوریه مدل BV (در حقیقت مدل B مجهز به زره واکنشگر کنتاکت 1) است که از دارایی رزرو زرهی روسیه و در تعداد محدود به ارتش سوریه تحویل شده‌اند.

یکی از بروزرسانی‌هایی که در طول جنگ بر روی تانک‌های T-72BV ارتش سوریه انجام شده تعویض زره کنتاکت 1 این تانک با زره جدیدتر کنتاکت 5 است که سطح حفاظت این تانک را به میزان قابل توجهی بهبود می‌بخشد.

در حال حاضر ارتش سوریه تانک تی 72 در مدل‌های Ural ،AV ،M1 و BV را در اختیار دارد که البته دارایی‌های ارزشمندتر همچون AV همچنان در اختیار یگان‌های خاصی از ارتش سوریه (از جمله واحدهای زرهی گارد ریاست جمهوری) هستند.

به جز مدل‌های مورد اشاره که در حقیقت مدل‌های اصلی تانک تی 72 در اختیار ارتش سوریه هستند، چندین مدل دیگر از جمله T-72 Ural TURMS-T ،T-72M1 TURMS-T و T-72AV TURMS-T نیز در اختیار ارتش این کشور قرار دارند.

عبارت TURMS-T در ادامه مدل این تانک‌ها بیانگر تجهیز آنها به سیستم کنترل آتشی با همان نام است. سیستم کنترل آتش TURMS-T طی قراردادی با صنایع ایتالیایی گالیله اویونیکا Galileo Avionica (که در حال حاضر با نام SELEX Galileo شناخته می‌شود) بر روی 122 دستگاه از تانک‌های تی 72 سوری (در سه مدل) نصب و این قرارداد مابین سال‌های 2003 تا 2006 اجرایی شد.

با اجرای این قرارداد تانک‌های تی 72 سوری که پیش‌تر از سیستم‌های کنترل آتش نسل اول (در مدل Ural) و نسل دوم برخوردار بودند، به یک سیستم کنترل آتش مدرن نسل سوم مجهز شدند.

همچنان مشخص نیست که چرا سوری‌ها این بروزرسانی را بر روی 3 نمونه مختلف از تانک‌های تی 72 خود اجرا کردند و نه مدل T-72AV که بهترین مدل در اختیار سوری‌ها در زمان این بروزرسانی بود.

مدلی همچون T-72 Ural از جهت مجموع ویژگی‌ها (خصوصا حفاظت) در جایگاه پایین‌تری نسبت به مدلی همچون T-72AV قرار می‌گیرد و منطقا ارتقا باید بر روی بهترین نمونه انجام می‌شد (تا بالاترین بازده را داشته باشد).

سامانه TURMS-T یک سیستم کنترل آتش دوکاناله است بدین معنی که از دو مجموعه نظارت و هدفگیری مستقل برای توپچی و فرمانده تانک برخوردار است. البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در نصب این سیستم بر روی تانک‌های تی 72 سوری بعضا در تعدادی از تانک‌ها سیستم نظارت و هدفگیری فرمانده حذف شده که یحتمل برای کاهش هزینه کار بوده است.

اما برخورداری از دو سیستم نظارت و هدفگیری چه مزیت‌هایی دارد؟

مهمترین مزیت برخورداری از قابلیتی با نام قاتل-شکارچی (Hunter-Killer) است. در این قابلیت توپچی و فرمانده تانک به صورت مستقل نسبت به نظارت و هدفیابی اقدام می‌کنند و چنانچه هدفی با اولویت بالاتر توسط فرمانده کشف و هدفگیری شود، فرمانده به صورت مستقل از توپچی، امکان به دست گرفتن کنترل آتش و مقابله با هدف را خواهد داشت.

از طریق این قابلیت، سطح نظارت تانک و آگاهی خدمه از محیط اطراف به میزان قابل توجهی افزایش یافته ضمن اینکه نرخ کشف و مقابله با هدف توسط خدمه تانک نیز بالاتر می‌رود.

 در سامانه کنترل آتش TURMS-T، سیستم نظارت و هدفگیری دید وسیع (یا پانورامیک) فرمانده با نام آتیلا (ATTILA) و سیستم نظارت و هدفگیری توپچی با نام آرس (ARES یا خدای جنگ) شناخته می‌شوند.

سامانه آرس شامل 4 کانال است که کانال دید در روز، دید در شب با تصویربرداری حرارتی، کانال مسافت یابی لیزری و سیستم هدایت لیزری موشک‌های توپ پرتاب (قابل استفاده در تانک تی 72) را شامل می‌شود.

سامانه نظارت و هدفگیری فرمانده موسوم به آتیلا نیز دارای چندین کانال از جمله کانال دید در شب با تصویربردار حرارتی نسل دوم است.

سامانه کنترل آتش TURMS-T دارای مجموعه ای از حسگرها جهت دریافت اطلاعات لازم از قبیل سرعت و جهت باد ، دمای هوا و... برای انجام محاسبات آتش است.

این سامانه نه تنها دامنه نظارت تانک‌های تی 72 ارتش سوریه (خصوصا در طول شب) از محیط پیرامونی را افزایش می‌دهد بلکه دقت و برد آتش این تانک‌ها را نیز به میزان قابل توجهی بهبود می‌بخشد (البته بهبود در برد آتش به موارد دیگری از جمله افزایش سطح اثربخشی مهمات نیز مرتبط است که خصوصا در مورد مهمات انرژی جنبشی صدق می‌کند).

در جنگ سوریه که بخش عمده آن را نبردهای شهری تشکیل می‌دهد، استفاده از تانک‌هایی با سیستم کنترل آتش مدرن می‌تواند موثر باشد.

به طور کلی تانک‌ها جهت اعمال قدرت آتش در عین برخورداری از تحرک و حفاظت مطلوب در میادین نبرد باز و گسترده طراحی و ساخته شده‌اند.

جنگ شهری (Urban war) مزیت‌های تانک‌ها در مولفه‌هایی همچون حفاظت و تحرک به چالش کشیده و تا سطح قابل توجهی محدود می‌کند.

در میادین نبرد گسترده، تانک‌ها عمدتا از بخش‌های جلویی و بعضا جناحین تهدید می‌شوند اما در نبرد شهری تهدید تانک به صورت 360 درجه‌ای اعمال می‌شود.

سطح نظارت ادوات زرهی و تانک‌ها نیز در نبرد در محیط شهری کاهش میابد. گرد و خاک ناشی از تخریب سازه‌ها و ساختمان‌ها، نفرات مخفی شده در ساختمان‌ها، وجود انواع موانع بصری‌، وجود تهدید در فواصل نزدیک و افزایش نقاط کور تانک و مواردی از این دست، چالش‌های نظارتی برای تانک‌ها ایجاد می‌کنند.

در یک چنین فضایی قطعا تانکی که از سیستم‌های نظارتی پیشرفته با دو مجموعه نظارتی مستقل برای فرمانده و توپچی برخوردار است، شانس بیشتری در کشف و مقابله با تهدیدات خواهد داشت.

تانک‌های تی 72 سوری که به سیستم نظارت TURMS-T تجهیز شده‌اند گزینه‌های بهتری جهت به کارگیری در نبردهای شهری هستند (خصوصا نبرد در طول شب).

البته مسئله مطرح شده از بعد بهبود نظارت صدق می‌کند و تانک‌های سوری جهت اثربخشی در نبرد شهری میبایست از مولفه های دیگری همچون ارتقای سطح حفاظت (به صورت همه جانبه یا all round) نیز برخوردار باشند که مشخصا این موارد در تانک های تی 72 سوری به صورت مطلوب تامین نشده (همچون تانک های T-72 Ural TURMS-T  که سطح نظارت مطلوبی دارند اما به نسبت تهدیدات موجود در میدان جنگ سوریه از حفاظت اندکی برخوردارند). البته اقداماتی جهت افزایش سطح حفاظت تانک های تی 72 سوری با نصب زره قفسی (بعضا در ترکیب با زره فاصله دار یا Spaced Armor) نیز صورت گرفته که عمدتا شامل تانک های تی 72 فاقد سیستم کنترل آتشTURMS-T  است و تنها معدود مواردی از تقویت حفاظت تانک های مجهز به این سامانه دیده شده اند.صد البته نصب یک زره قفسی به تنهایی حفاظت همه جانبه ایجاد نخواهد کرد (خصوصا در برابر موشک ها و راکت هایی با سر جنگی دو مرحله ای).

در میان تانک های تی 72 سوری که به سیستم نظارتیTURMS-T  مجهز هستند ، بالاترین سطح حفاظت را مدل T-72AV TURMS-T مجهز به زره واکنشگر کنتاکت 1 ارائه میدهد. البته حفاظت این تانک نیز با توجه به تهدیداتی که در سوریه بر علیه زرهی وجود دارد چندان کافی نیست. با اینحال میتوان گفت که با در نظر گرفتن مجموع قابلیت ها ، پس از تانک T-90A بهترین دارایی های زرهی سوریه در میدان نبرد ، تانک های T-72AV TURMS-T هستند. این تانک ها از جهت قابلیت های نظارتی حتی بر T-90A نیز برتری دارند (هر چند سطح حفاظت آن ها پایین تر از T-90 است(.در گزارشی که اخیرا توسط فارس منتشر شد به کارایی و اثر بخشی تانک های T-72AV TURMS-T سوری در جریان نبرد ها اشاره شده است.

انتهای پیام/