به گزارش مشرق، پس از وقوع سانحه قطارهای مسافری در منطقه هفت‌خوان بین بلاک هفت‌خوان - گرداب بود که مسئولان راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و وزارت راه و شهرسازی به سرعت وارد عرصه شده و اعلام کردند سیستم ATC اجرا شده روی خط‌آهن تهران-مشهد مناسب عمل کرده‌ و خطای انسانی عامل بروز این سانحه بوده است. 

بنابراین گزارش (ATC (automatic train control‌ ارسال اطلاعات مسیر حرکت و اطلاعات قطار به سیستم داخل قطار، محاسبه منحنی استاتیک سرعت و محدودیت سرعت بر اساس اطلاعات وارد شده و محاسبه دینامیک سرعت بر اساس پروفایل است که از طریق این سیستم انجام ‌می‌شود.

در این سیستم سرعت‌های مجاز و شرایط ترمز معرفی می‌شوند که به لکوموتیوران اجازه خروج از این قوانین را نمی‌دهد‌، در صورت افزایش سرعت مجاز یا حرکت قطار خارج از قوانین تعریف شده سرعت را کنترل یا قطار را متوقف می‌سازد. در واقع در صورت افزایش سرعت مجاز ATC به‌صورت خودکار نسبت به کاهش سرعت عمل کرده و در صورت عدم کاهش یا حرکت خارج از قوانین بصورت خودکار ترمز اضطراری قطار را فعال می‌کند‌. این تجهیزات روی کشنده‌ها نصب و ترمز قطار را هم کنترل می‌کند.

بنا‌بر‌این گزارش، در سانحه ریلی هفت‌خوان‌ با توقف قطار تبریز - مشهد به دلیل برودت هوا و یخ‌زدگی در سیستم ترمز پس از ایستگاه گرداب، چراغ قرمز سیستم ATC برای قطار سمنان - مشهد که در حال حرکت به سمت ایستگاه گرداب بوده است روشن و قطار متوقف می‌شود.

پس از توقف قطار لکوموتیوران از مسئول CTC دامغان کسب تکلیف می‌کند اما به دلیل اینکه سیستم ATC در یک و نیم سال اخیر بارها خطا داده است، این بار نیز مسئول CTC دامغان به لکوموتیوران قطار سمنان - مشهد اعلام می‌کند که سیستم را طبق معمول از حالت اتوماتیک خارج کرده و قطار را به صورت دستی و بدون سیستم ATC کنترل کند و حرکت خود را آغاز کند.

نکته اصلی وقوع این سانحه این است که به دلیل خطاهای مکرر سیستم ATC  در یک و نیم سال اخیر در راه‌آهن تهران - مشهد لکوموتیوران‌ها و مسئولان CTC ایستگاه‌ها، بالاجبار در شرایطی که با خطاهای مکرر و بدون علت سیستم مواجه می‌شدند این سیستم را از دستور کار خارج می‌کردند و به حرکت خود ادامه می‌دادند.

این در حالی است که با اجرای سیستم ATC خط آهن تهران - مشهد سیستم قدیمی کلاً جمع‌آوری شده است ضمن آنکه سیستم جدید هم خطاهای فراوانی دارد و همین موارد موجب بروز شرایط وقوع حادثه می‌شده است که در یکی-دو هفته اخیر منجر به وقوع حادثه بزرگ برخورد قطارهای سمنان - مشهد و تبریز - مشهد و جان باختن 48 تن شد. 

در تأیید این ادعا می‌توان به گزارش تحلیل آماری خرابی‌های سیستم ATC در 6 ماهه اول امسال اشاره کرد.

طبق این گزارش که توسط خودِ مسئولان و متولیان راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران تهیه شده است در 6 ماهه ابتدایی امسال تعداد 3989 مورد سیر قطار در محور ریلی تهران - مشهد به دلیل خرابی ATC گزارش شده است که این روند در نمودار‌های زیر قابل مشاهده است.

همانطور که در نمودار بالا (اولین نمودار) ذکر شده است فقط در 6 ماهه اول سال جاری (26 هفته ابتدای سال95) تعداد 3988 مورد خرابی سیستم ATC ثبت شده است.

همچنین در نمودار بعدی‌ (نمودار دوم) 3988 مورد خرابی‌، به تفکیک خرابی علائم به اضافه خرابی تجهیزات داخل کابین (ساخت شرکت مهاران و روبه افزایش) به اضافه ‌خاموش کردن سیستم توسط مأموران من‌جمله لکوموتیورانان (روبه صفرازهفته هفدهم) تشریح شده است.

همچنین طبق گزارش مذکور سیر قطار با ATC خاموش و خرابی آن تحت یکی از سه عناوین خرابی علایم، خرابی تجهیزات ATC داخل کابین و خاموش کردن توسط مأموران گزارش می‌شود.

در ادامه این گزارش آمده است با توجه به نصب تجهیزات ثابت ATC در خطوط و ایستگاه‌های خط آهن تهران - مشهد باید لزوم تجهیز لکوموتیوهای سیرکننده در این محور را به تجهیزات ATC داخل کابین به منظور کارایی ATC متذکر شد.در صورتی که این تجهیزات در لکوموتیو نصب نشده باشد عملاً سیستم ATC بی‌استفاده خواهد شد و قطار در این محور بدون ATC سیر می‌کند.

* کمتر از یک‌دوم کشنده‌ها در خط‌آهن تهران-مشهد به ATC مجهز بودند

طبق استناد به همین گزارش راه‌‌آهن جمهوری اسلامی ایران،‌ در 6 ماهه ابتدای سال 95 در مجموع 1708 ترنست در محور تهران - مشهد تردد کرده است که فقط 666 ترنست شامل 38 درصد مجهز به ATC بوده‌اند.

همچنین در 6 ماه اخیر ‌فقط 664 لوکوموتیو‌ها در مسیر تهران-مشهد به ATC ‌مجهز بوده‌اند. بدین ترتیب در واقع 62 درصد ترنست‌ها و 58 درصد لکوموتیو‌های عبوری از راه‌آهن تهران - مشهد در 6 ماهه ابتدایی سال 95 فاقد ATC بودند. 

‌طبق همین گزارش، سیر قطارها با ATC خاموش در 6 ماه اخیر در محور ریلی تهران-مشهد بارها مشاهده شده است، ‌از طرفی نسبت قطارهای مجهز به ATC به کل قطارهای اعزام شده در خط آهن تهران - مشهد در 6 ماهه ابتدایی سال عددی کوچک است.

در این‌ گزارش آمده است که برای کارایی و بهره‌گیری از سیستم کنترل اتوماتیک قطار تنها تجهیزات ثابت در طول خط و ایستگاه‌ها کفایت نمی‌کند و در صورت عدم تجهیز لکوموتیو‌ها و ترنست‌ها به ATC این سیستم عملاً کارایی خود را برای این قطارها از دست خواهد داد.

گزارش مذکور تحت عنوان «تحلیل آماری خرابی‌‌های ATC در 6 ماهه اول سال 95» پیوست نامه راه‌‌آهن جمهوری اسلامی ایران است که از سوی مدیرکل ایمنی و نظارت بر شبکه امضاء شده است که خطاب به‌ مدیران کل راه‌آهن تهران، خراسان و شمال شرق (1) است.

رونوشت نامه به آقایان مازیار یزدانی (مدیر کل سابق علائم راه‌آهن و معاون فعلی فنی راه‌آهن ارتقاء یافته) و‌ مهدی آمره (‌مدیر پروژه ای-تی-سی تهران-مشهد و مدیر کل ارتباطات و علائم الکتریکی راه‌آهن‌ نیز ارسال شده است اما ‌نامبردگان ‌هیچ اقدامی برای اصلاح سیستم انجام ندادند‌.