رئيس سازمان غذا و دارو مي گويد موضع وزارت بهداشت در مورد محصولات تراريخته احتياط است، تاكنون فقط براي سويا و ذرت مجوز صادر شده است. صدور مجوز براي اين محصولات دو شرط دارد، حتما بايد در كشور توليد كننده مصرف شوند و حتما بايد گواهي بين المللي ايمني داشته باشند. آقای دیناروند همچنین معتقد است از اسم «تراریخته نباید ترسید»... هرچند رفته رفته تراریخته (بدون قضاوت درباره صحت یا نادرستی آن) به واژه‌ای هراس‌انگیز تبدیل شده است...

گياهان تراريخته يا دستكاري ژنتيكي شده، گياهاني هستند كه با تغييراتي در ژن آنها برخي خواص گياه سابق را از دست مي دهند يا خواص جديدي به دست مي آورند، اغلب اين تغييرات معمولا با هدف مقابله با آفات گياهي، افزايش بهره وري، توليد بيشتر يا با كيفيت تر صورت مي گيرد.

 

این روزها اگر واژه تراریخته را جستجو کنید، این یکی از اولین تصاویری است که به شما پیشنهاد داده می‌شود

اما اين تغييرات ژنتيكي در كنار موافقان خود، مخالفان سرسختي هم دارد كه معقدند، دستكاري ژنتيكي در گياهان مي تواند آسيب هايي را به دنبال داشته باشد، آسيب هايي كه شايد هنوز با دانش فعلي نتوانيم آنها را تشخيص دهيم ولي در آينده مشخص شود، زماني كه ديگر آسيب ها رقم خورده است و جبران آن كار مشكلي است.

با اين حال توليد محصولات تراريخته يا دستكاري ژنتيكي شده به عنوان يكي از عرصه هاي نوين دانش بشتري طرفداراني هم دارد. كساني معتقدند بايد از دانش و علم روز دنيا استفاده كرد به خصوص زماني كه جهان با كمبود غذا مواجه است و توليد بيشتر و با كيفيت تر محصول مي تواند، ابزاري براي مقابله با اين نگراني باشد.

در دو سوي اين طيف يعني در ميانه بين مخالفان تراريخته كه آن را تهديدي براي سلامت بشر و محيط زيست مي دانند حتي اگر اكنون دليل علمي براي آن نباشد و آن سوي طيف كه موافقان سر سخت استفاده از تكنولوژي هاي روز دنيا هستند. گروهي نيز هستند كه به روش احتياط آميز معتقدند و مي گويند نه رد كامل و نه قبول بي قيد و شرط. اين محصولات در صورتي كه تاييديه هاي علمي بين المللي را داشته باشند و در كشور توليد كننده براي مردم خودشان استفاده شود، با كنترل آن توسط دانشمندان داخلي مي تواند مورد استفاده قرار گيرد.

علاوه بر واردات، توليد اين محصولات گياهي در داخل نيز موافقان و مخالفان سرسختي دارد و درست مانند مقوله واردات، استدلهايي از هر دو سوي طيف بيان مي شود. گروهي معتقدند بايد مانند ساير تكنولوژي هاي روز دنيا دانشمندان داخلي نيز امكان فعاليت در اين عرصه جديد دانش بشري را داشته باشند. آنان مي گويند توليد اين محصولات در كشور هم اهميت استراتژيك دارد و هم از نظر ايمني مي تواند مطمئن تر باشد اما از آن سوي طيف گروهي معتقند دستكاري ژنتيك در گياهان مي تواند بر نقشه ژنوم گونه هاي گياهي كشور و محيط زيست ايران آسيب منفي بگذارد و اين ميراث قديمي سازگار با محيط زيست را از بين ببرد.

هر چه هست نام تراريخته براي گروهي همراه با ترس است اما گروهي نيز آن را مانند ساير دانش هاي نوين جهاني، عرصه اي جديد براي توسعه مي دادند و معتقدند بايد با لحاظ اصولي علمي و ايمني وارد اين عرصه جديد شد. حالا در كنار موافقان و مخالفان اين عرصه جديد در حوزه كارشناسي به سراغ يك مقام مسئول رفتيم و نظر رسمي سازمان غذا و دارو را در اين مورد جويا شديم، با هم گفت و گو با رسول ديناروند، معاون وزير بهداشت و رئيس سازمان غذا و دارو را مي خوانيم:

آيا محصولات تراريخته تهديدي براي سلامت مردم محسوب مي شوند؟

در دنيا و ايران سه موضع در ارتباط با محصولات تراريخته وجود دارد، گروهي مخالفت قطعي و دائمي دارند، گروهي حمايت و دفاع قطعي و دائمي دارند و گروهي هم موضع احتياط را انتخاب كرده اند.

از اين سه، گروه اول مي گويند مطلقا و تحت هيچ شرايطي استفاده از محصولات تراريخته ممنوع است، گروه دوم نيز معتقدند مطلقا بدون محصولات تراريخته در دنياي امروز نمي توان زندگي كرد اما سومين گروه مي گويند در دنياي امروز با توجه به مشكلات جهاني، كم آبي و مشكلاتي در توليد مواد غذايي وجود دارد، بايد در مواردي و با رعايت استانداردهاي علمي و احتياط هاي ايمني از اين محصولات استفاده كنيم.

موضع وزارت بهداشت درباره محصولات تراريخته همواره موضع وسط،‌ ميانه و احتياط آميز بوده است. به همين علت با وجود تعدد محصولات تراريخته در بازارجهاني دو شرط اساسي را براي واردات اين محصولات به كشور گذاشته ايم.

شرط اول اين است كه محصول تراريخته بايد حتما در كشور مبدا و توليد كننده استفاده شود و دوم اينكه اين محصول بايد مجوز بين المللي ايمني داشته باشد و رخداد تراريختگي و دستكاري ‍‍‍ژنتيك آن كاملا مشخص باشد.

به عنوان مثال اگر محصولي از ذرت وارد ايران مي شود، اگر تراريخته نيست اما بيم تراريختگي آن وجود دارد بايد گواهي معتبر عدم تراريختگي داشته باشد و اگر تراريخته است، بايد گواهي معتبري ارائه كند كه چه نوع تراريختگي دارد و حتما بايد مجوز مصرف در كشور توليد كننده را داشته باشد. تراريختگي آن بايد گواهي معتبر بين المللي داشته باشد و ما اين گواهي ها را از مراجع صادر كننده آن چك مي كنيم.

گواهي هاي بين المللي را چه مرجعي صادر مي كند؟

در محصولات مرتبط با ايمني زيستي، تاييديه هاي بين المللي را مراجع معتبري مثل سازمان غذا و داروي آمريكا يا سازمان غذا و داروي اروپا صادر مي كنند كه در دنيا صلاحيت صدور چنين مجوزهايي را دارند يا اينكه محصولاتي هستند كه سالهاست در دنيا مصرف مي شوند و خيال همه از مصرف آنها راحت است.

شايد بپرسيد آيا ارائه اين مدارك براي صدور مجوز كافي نيست، نه كافي نيست، رخداد تراريختگي نيز بايد مشخص و تاييد شده باشد خود وزارت بهداشت نيز در آزمايشگاههاي مورد تاييد خود اين محصولات را دوباره آزمايش مي كند تا رخداد دستكاري ژنتيكي آن تاييد شود و مشخص شود كه چه نوع دستكاري ژنتيكي شده است و اين كار براي مواردي كه مجوز گرفته اند به صورت روتين انجام مي شود.

تاكنون براي چه محصولات تراريخته اي در ايران مجوز صادر شده است؟

تاكنون فقط براي دو محصول مجوز صادر شده است، يكي سويا كه شامل سويا، روغن سويا و كنجاله سوياست.

از چه كشوري وارد مي شوند؟

از هر كشوري كه بخواهد وارد شود، فرقي نمي كند. همين مسير طي مي شود ولي مهمترين توليد كنندگان اين محصولات كشورهاي آمريكاي جنوبي هستند. 80 درصد اين نوع روغن ها تراريخته هستند، اقدام ديگري نيز كه در ايران انجام مي شود، اين است كه روي اين محصولات برچسب زده مي شود تا مشتري نهايي بداند، محصولي كه استفاده مي كند، تراريخته و دستكاري ‍ژنتيكي شده است.

محصول دوم تراريخته كه مجوز گرفته چيست؟

ذرت. به جز اين دو محصول هيچ محصول تراريخته ديگري در كشور مجوز ندارد، نه برنج تراريخته و نه گندم تراريخته چه به شكل واردات و چه توليد داخل نداريم و درج برچسب تراريخته نيز بر روي محصولات سويا و ذرت اجباري است.

ولي برچسب ها آن قدر ريز هستند كه مشتري متوجه نمي شود؟

باشد ولي وجود دارد، نكته اينجاست كه محصولات تراريخته اي كه در ايران مجوز گرفته اند، سالهاست در دنيا مصرف مي شود و حتما توسط صدها و هزاران؛ ميليونها و ميلياردها نفر در دنيا آنها را مصرف كرده اند و امكان ندارد اين محصولات فقط در ايران مصرف شود.

يعني از نظر شما اين مواردي كه مجوز گرفته اند، تهديدي براي سلامت نيستند؟

نه به هيچ وجه اين چند موردي كه در كشور مجوز گرفته اند، به هيچ وجه تهديدي براي سلامت محسوب نمي شوند.

در مورد محصولات قاچاق چطور؟

در بازار قاچاق هر كالايي ممكن است وجود داشته باشد چون تحت كنترل و نظارت وزارت بهداشت نيست و وزارت بهداشت هم مسئول كالاهاي قاچاق نيست و نمي توانيم نظارتي روي كالاهاي قاچاق داشته باشيم.

اگر در مورد اين محصولات بخواهيد، توصيه و راهنمايي براي مردم داشته باشيد، چه مي گوييد؟

در مورد محصولات تراريخته هيچ محصول توليد داخلي نداريم، واردات نيز فقط به همان دو محصولي كه اعلام كردم، محدود شده است.

كنجد تراريخته نداريم؟

نه، وارداتي از ساير محصولات كه به صورت تراريخته باشد، نداريم، محصولات تراريخته در دنيا زياد است، خيلي از محصولات در دنيا تراريخته هستند ولي غير از اين دو مورد ما محصول تراريخته وارداتي نداشته ايم. حالا اگر كسي بپرسد كه آيا مي شود سويا و ذرت هم اساسا غيرتراريخته وارد كرد، پاسخ مثبت است اما گرانتر است، يعني اگر بخواهيم جلوي واردات اين محصول تراريخته را بگيريم بايد هزينه آن را بپردازيم.

اگر در داخل توليد كنيم چطور؟

جالب است كه عده اي از مخالفان، به دنبال ممنوع كردن كشت محصولات تراريخته در كشور هستند اما با واردات آن موافق هستند و معتقدند واردات اين محصولات بلامانع است كه به نظر من اين برخورد نيز غير منطقي است.ا اگر ما مي خواهيم در مورد تراريخته سختگيري كنيم بايد در واردات سختگيري كنيم، بايد اجازه دهيم در زمينه توليد كار شود، چون هنر محققان داخلي خودمان است و با توجه به اقليم ايران توليد مي شود.

پس شما با توليد محصولات گياهي تراريخته در كشور موافقيد؟

به نظر من توليد محصولات تراريخته در كشور نبايد ممنوعيت داشته باشد اما معتقدم بايد با احتياط اقدام كرد، هيچ وقت نمي گويم، توليد اين محصولات در داخل بايد ممنوع شود، علت اينكه تاكنون نتوانسته ايم اين محصولات را در كشور توليد كنيم، اين است كه تكنولوژي آن را نداشته ايم، البته در سطح آزمايشگاهي كارهايي انجام شده است اما تكنولوژي توليد انبوه اين محصولات را نداريم.

با اين حال در مورد روغن هاي خوراكي تقريبا تمام بازار داخلي در اختيار محصولات تراريخته است و مردم حق انتخاب ندارند؟

نه، چون همه روغن هاي مصرفي كه سويا نيست، آ‌فتابگردان و كنجد هم داريم.

اينها همه غير تراريخته هستند؟

بله، در مورد روغن ذرت وارداتي هم، همه اش تراريخته نيست و غير تراريخته هم وجود دارد. سويا عمدتا تراريخته است.