به گزارش مشرق، بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، کتاب «نقدی بر مدخل «خمینی، روح الله» در دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی» را به قلم سهراب مقدمی شهیدانی و میثم عبداللهی منتشر کرده است.

مقدمی شهیدانی در مقدمه این کتاب می‌نویسد: «دایرة المعارف بزرگ اسلامی یکی از نخستین و گسترده‌ترین تلاش‌ها جهت دانشنامه‌نویسی در ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی است که با مدیریت سید کاظم موسوی بجنوردی و با همراهی جمعی از نویسندگان ایرانی به نگارش در آمده است. این دایره المعارف از اوایل دهه شصت شروع به کارکرده که تاکنون 22 جلد از آن منتشر شده است. در آخرین مجلد منتشر شده از این دانشنامه، مدخلی به بینان‌گذاران انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی اختصاص داده شده است.

مدخل خمینی از صفحه 664 تا 763 از جلد 22 دایرة المعارف بزرگ اسلامی را شامل می‌شود که نویسندگان آن، آقایان فرامرز حاج منوچهری، احمد پاکتچی و حمید انصاری هستند. نظر به اهمیت علمی ویژه متون دانشنامه‌ای و تأثیرات فراگیر و بلندمدت آن بر محافل علمی داخلی و خارجی، بازخوانی نقادانه علمی این مقاله ضروری می‌نماید. این مسأله وقتی اهمیت ویژه می‌یابد که مدخل مورد اشاره، از این پس، متن معیار در معرفی امام خمینی تلقی خواهد شد و بی‌شک منشأ قضاوت پیرامون پیشینه خانوادگی، مبارزاتی، علمی و شخصیتی حضرت امام خواهد بود. ضمن تقدیر از تلاش‌های نگارندگان مدخل مربوط به امام خمینی در دایرة المعارف بزرگ اسلامی، لازم به یادآوری است که هدف از این نقد و نظر این است که با مراجعه به منابع متقن، و با تکیه بر مستندات آرشیوهای معتبر، به نقض و ابرام برخی از داده‌های موجود در مدخل حاضر پرداخته شود و امید است این نقد و نظر سازنده و علمی، به هم‌افزایی و رفع نقایص موجود کمک کند.»

نویسندگان، این کتاب را در قالب دو بخش کلی تنظیم کرده‌اند که در بخش اول به نقد محتوایی با رویکرد تاریخی ـ تحلیلی و در بخش دوم به اشکالات ساختاری و ویرایشی مدخل امام خمینی در دانشنامه بزرگ اسلامی پرداخته‌اند.

مؤلفان در بخش «اشکالات محتوایی» عنوان‌های: «تولد امام»، «اجداد امام» اساتید امام»، «اجتهاد امام» «آثار و تألیفات امام»، «تعبید امام به ترکیه»، «مهندس بازرگان و شورای انقلاب»، «ورود امام به ایران»، «عملکرد دولت موقت در تدوین قانون اساسی»، «تاریخ جنگ تحمیلی»، «روابط آمریکا و انقلاب اسلامی»، «پذیریش قطعنامه 598»، «نامه به گورباچف»، «انتصاب و عزل آیت‌الله منتظری»، «رحلت امام»، «سیاست خارجی امام»، «هیأت تدوین متن قانون اساسی»، «اندیشه‌ها و نهادهای انقلابی؛ تربیتی، اقتصادی، امنیت» و «اماکن و مؤسسات منسوب به امام» را بررسی کرده‌اند.

از ویژگی های این نقد، آن است که بعضی از غلط‌هایی که مشهور است و در این مدخل با استفاده از منابع غیراصیل و با واسطه، آن مسایل را به عنوان یک امر ثابت شده ذکر کرده‌اند، در نقد با رجوع به منابعی که در مدخل ارجاع داده‌اند، به غلط بودن مدعای نویسندگان مدخل اشاره شده و با رجوع به منابع متقن و درجه اول مانند سخنان امام خمینی و کتاب‌های تاریخی معتبر که منتشر شده‌اند و در دسترس همه مردم قرار دادند، صحیح آن را نیز درج نموده‌اند.

به عنوان مثال یکی از مسائلی که در این مدخل و در کتاب‌های مختلف دچار اشکالات و ابهامات فراوان بود و تحلیل‌های مختلفی حول آن وجود داشت، مسئله دیدار آیت‌الله کمالوند با شاه به نمایندگی از طرف امام و سایر مراجع قم در سال 1342 است. در این نقد، اشکالاتی که به مدخل در این بخش وارد بوده را بیان شده و برای اولین بار این ماجرا را به درستی تشریح کرده و ابهامات موجود را برای همیشه از این بحث مرتفع کرده است.

همچنین مؤلفان زیر عنوان «روابط آمریکا و انقلاب اسلامی» در چهار بخش: «ادعای تلاش برای ارتباط مستقیم آمریکایی‌ها با امام»، «روایت وارونه از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا»، «عملکرد دولت موقت در ماجرای تسخیر لانه جاسوسی» و «شرایط چهارگانه امام برای مذاکره با آمریکا» به بررسی اشکالات و نقد تحلیل‌های مدخل امام خمینی در دایره المعارف بزرگ اسلامی پرداخته‌اند.

نگارندگان در صفحه 87 این کتاب نیز زیر عنوان «روایت وارونه از تسخیر لانه جاسوسی آمریکا» آورده‌اند: «در صفحه 679 از دایرة المعارف بزرگ اسلامی؛ در روایت پرداختن به اقدام دانشجویان پیرو خط امام، در تسخیر لانه جاسوسی، از ادبیاتی جهت‌دار استفاده می‌کند(؟!) که نوعاً توسط محافل علمی و رسانه بیگانه به کار می‌رود. این ادبیات نوشتاری از آن حیث که اهمیت دارد که روایت را با قضاوت و جهت‌گیری همراه کرده است. به عنوان نمونه، نویسنده به جای واژه «تسخیر»، از واژه «اشغال» استفاده می‌کند و به جای «لانه جاسوسی» از «سفارتخانه آمریکا» استفاده می‌کند، در حقیقت، این، ایران و دانشجویان پیرو خط امام هستند که اقدام به اشغال‌گری کرده‌اند! و از این نظر، نوعی قضاوت و جهت‌گیری در نوشته دیده می‌شود ... بازخوانی این بخش از مدخل امام خمینی، ذهن را با این سؤال مواجه می‌کند که آیا جوانان انقلابی ایران، بدون دلیل منطقی اقدام به تسخیر این مرکز کردند؟ آیا حرکت دانشجویان پیرو خط امام «اشغال سفارتخانه آمریکا» بوده است یا تعبیر «تسخیر لانه جاسوسی» و تعابیر مشابه باید برای آن به کار رود که از یک‌سو دلیل این اقدام را در خود مستتر دارد و از طرف دیگر، ادبیات رسمی نظام اسلامی در تمام سال‌های پیشین بوده است؟ آیا به نظر نویسنده، سفارت آمریکا لانه جاسوسی نبوده است؟

البته به نظر می‌رسد؛ کاربرد اصطلاحاتی از این دست، آن هم در مدخل بینانگذار جمهوری اسلامی، کاملاً حساب شده و دقیق صورت پذیرفته و در حقیقت از سیاست پشت‌پرده ‌گردانندگان دایرة المعارف حکایت می‌کند که هرچند یک ظاهر اسلامی را به عنوان پوشش حفظ می‌کنند، ولی درصدد بسط ایدئولوژی غربی و تأیید روایت رسمی بیگانه در متون بنیادین بومی در ایران هستند.»

همچنین نگارندگان در بخش دوم،  اشکالات ساختاری این مدخل را با عنوان‌های: «منابع مدخل»، «ایرادات مربوط به کیفیت استفاده از تقویم‌ها و ذکر تاریخ وقایع»، «عدم وحدت رویه در القاب»، «عطف مترادف‌ها»، «کاربرد ناصحیح اصطلاحات علمی و استفاده از ترکیب‌های نامأنوس»، «غلط‌های املایی و اشکالات ویرایشی»، «ایهام‌گویی» و «وجود تحلیل و جهت‌گیری خاص» معرفی و بررسی کرده‌اند.

در صفحه 199 این کتاب و زیر عنوان «استفاده از منابع جهت‌دار و غیر مستند» نیز چنین آمده است: «استفاده از برخی منابع غیر مستند یا منابعی که به صورت کاملاً جهت‌دار نوشته شده‌اند؛ موضوع مورد تأمل دیگر است که در جای جای این مقاله به چشم می‌خورد. به عنوان نمونه، می‌توان به استفاده حداکثری از آثار نویسندگانی مانند: محسن میلانی، سعید حجاریان، حسین بشیریه، بلالی و... اشاره کرد که اختلاف فکری این افراد با نظام اسلامی و شخص امام خمینی رحمة الله علیه از نظر محققین پوشیده نیست و از این حیث، استفاده انحصاری از آثار نویسندگانی از این دست، مصداق بارز جهت‌دارنویسی در نگارش مقاله دانشنامه‌ای است.»

مؤلفان برای نگارش این کتاب از 89 منبع بهره جسته‌اند که «صحیفه امام خمینی»، «شیر و عقاب: روابط بدفرجام ایران و آمریکا»، «زندگی‌نامه سیاسی امام خمینی»، «خاطرات آیت‌الله ابراهیم امینی» و «بازوی توانای اسلام» برخی از این منابع است.

بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، کتاب «نقدی بر مدخل «خمینی، روح الله» در دایرة المعارف بزرگ اسلامی» را با شمارگان 1000 نسخه، در قطع وزیری و با جلد گالینگور در 240 صفحه و به قیمت 15000 تومان منتشر کرده است.

گفتنی است بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، به همت حجت الاسلام والمسلمین سید حمید روحانی، تاریخ نگار انقلاب اسلامی و نویسنده کتاب مشهور و ارزشمند «نهضت امام خمینی»، در سال 1382 با هدف تدوین تاریخ انقلاب اسلامی، بازنگری در تاریخ سده پیشین و با انگیزه‌ ارتقای سطح دانش و بینش عمومی آغاز به کار کرده است و برای تهیه محصولات این بنیاد می‌توان به آدرس تهران، خیابان دیباجی جنوبی‏، خیابان شهید تسلیمی، خیابان شهید نماززاده‏، کوچه دادآفرین، پلاک ٨ مراجعه نمود یا با تلفن: 0212257919٥ الی 021225٧٩١٩٢، نمابر: 02122٧٦١٢٦٤ تماس گرفت.