به گزارش مشرق،‌ شاید 8 سال پیش بود که رقابت برخی از بلند پایه ترین شخصیت‌های کشور برای گرفتن قدرت، به مناظره در ایران معنی  تازه‌ای دادند. کسی فکر نمی‌کرد شکاف‌هایی که از سر تغییر رویکرد جناحهای سیاسی آن زمان بوجود آمده بود در مناظره تلویزیونی آنقدر عمیق خودش را نشان دهد که مناظرات را به پر بیننده ترین برنامه تلویزیونی تبدیل کند. حتی می‌توان گفت صراحت مناظرات 88 گاهی از صراحت صحبتهای سیاسی مردم کوچه و بازار جلوتر بود و باعث شگفتی مخاطبان شده بود.

تجربه چهار سال قبل مناظره اما به شکلی دیگر رقم خورد. مبارزه تن به تن سیاسی (مناظره رو در رو) جایش را به مناظره‌ای با حضور تمامی مدعیان داد و قوانین بازی نیز تغییر کرد. با اینکه در نظر اول این قوانین در ابتدا برای رسیدن به جذابیت مناظرات دوره 88 دست و پا گیر به نظر می‌رسیدند اما 92 نشان داد هر ترفندی هم که برگزار کننده ها به کار بگیرند، بازهم نفر اول اجرایی کشور شدن در بین مدعیان آن آنقدر  جذابیت دارد که تعارفها را کنار بگذارند و قاضی‌های مخاطب خود را به هیجان بیاورند.

اما سال 96 از راه رسید. باید اقرار کرد که پخش مستقیم اولین راند سه ساعته رقابت توانست خیابان‌ها را خلوت کند. ساعت 16 روز جمعه شش نامزد نبردشان را در دادگاه نگاه میلیون‌ها نفر آغاز کردند تا قضاوت شوند و آخرین رئیس جمهور قرن 13 شمسی لقب بگیرند. این بار زمین رقابت بزرگتر شده بود و البته مناظره در هوایی نامساعد برگزار می‌شد (اطرافیان نامزدها از سرمای استدیو ابراز نارضایتی داشتند). شاید همین سردی هوا باعث شده بود که مدعیان ریاست جمهوری زمان بیشتری برای گرم کردن خود صرف کنند و یک ساعت طول بکشد که تنور رقابت گرم شود. نمی‌توان انکار کرد که کیفیت یک رقابت خوب و پرهیجان را به غیر از آمادگی نامزدها،‌ شرایط رقابت رقم می‌زند. در این یادداشت  این شرایط در مناظره اخیر بررسی میشود.

1- مناظرات رو در رو به غیر از زمانی که دو نامزد به دور دوم انتخابات نرفته باشند در دنیا کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبق همین رویه در ایران نیز از سال 92 مناظرات به صورت دست جمعی برگزار شد. این موضوع باعث می‌شود نامزدها کمتر فرصت تخریب همدیگر را پیدا کنند، چرا که در این صورت فرصت را برای بیان دیدگاههایشان از  دست می‌دهند. از سوی دیگر در یک رقابت دست جمعی است که فاصله نامزدها از هم مشخص می‌شود و مدعیان اصلی خود را بر بقیه تحمیل می‌کنند. 

مناظرات انتخاباتی آرژانتین و انگلستان که با حضور همه نامزدها با حضور مخاطبان برگزار می‌شود

2- موضوع افرادی که در چند سال اخیر با نام تماشاگر نما شناخته میشوند همواره تهدیدی برای سلامت ورزشگاه‌ها بوده‌اند. سوال اینجا است که آیا تماشاگرنمای سیاسی هم وجود دارد؟ 

این سوال برای این مطرح شد که برخلاف رویه بسیاری از کشورها،‌ رقابت نامزدها در ایران بدون تماشاگر برگزار می‌شود! این مسئله باعث می‌شود مدعیان حکومت در هنگام مناظره نتوانند قاضیان خود را (مخاطبانی که قرار است بین نامزدها یک نفر را انتخاب کنند) از نزدیک احساس کنند. گویی ترسی از سوی نامزدها (و یا برگزار کنندگان) از واکنش تماشاگران وجود دارد. ضمن آنکه میزان باور پذیری صحبتهای رد و بدل شده را می‌توان از حالت چهره حاضران ارزیابی کرد. شاید بهتر باشد در ایران نیز تابوی مناظره در محیطی ایزوله شکسته شود و رنگی از مردم در محیط رقابت نامزدها حضور داشته باشند.  بر همین اساس در بسیاری از کشورها مناظرات انتخابات با حضور تماشاچیانی برگزار می‌شود که حتی گاهی در مناظره مشارکت فعال دارند. مانند برخی مناظره‌ها که به حاضران اجازه پرسش سوال داده می‌شود.

حضاری که در مناظره حضور دارند می‌توانند از نامزدها سوالات خود را مطرح کنند.

 محیط استودیو یک رنگ غالب دارد که نه تنها نماد کشور آمریکا است، بلکه باعث

تمرکز بیشتر بیننده می‌شود

نحوه حضور تماشاچیان نیز متفاوت است. گاهی بسیار نزدیک به نامزدها (نزدیک به زمین بازی) و گاهی مانند عکس مناظره انتخابات آرژانتین در یک سالن همایش برگزار می‌شود. معمولاً‌ نوع انتخاب حاضران در این مناظرات بر اساس صنف و قومیت انتخاب می‌شود تا نمونه‌ای از آحاد جامعه را در یک مناظره به نمایش درآورد.

مناظرات انتخاباتی فرانسه که با حضور تماشاچیانی در نزدیکی محیط مناظره برگزار می‌شود

3- محیط و نوع دکور استودیو را می‌توان یکی مهمترین کاراکترهای دخیل در روند مناظره دانست، تا جایی که گاهی به شخصیتی پنهان برای واکنش نامزدها تبدیل می‌شود. در اکثر مناظرات، این شخصیت اجازه نشستن را به نامزد نمی‌دهد تا وی همواره خود را در حالتی از پاسخگویی و سوال و جواب شدن احساس کند،‌ حتی اگر نامزد مخاطب سوال نباشد بازهم خود را در وضعیت پاسخگویی می‌بیند . دکور این برنامه ها به گونه ای طراحی می شود که یا صندلی برای نامزدها وجود ندارد و یا آنقدر صندلی ناراحت است که نامزد ترجیح می‌دهد روی آن نشیند.

صندلی های ناراحت در مناظرات ریاست جمهوری آمریکا که نشستن را آزار دهنده می‌کند.

مورد دیگر در دکور برنامه اندازه و رنگ آن است. اندازه بزرگ یک استودیو باعث میشود هم نامزد و هم مخاطب دیرتر به آن عادت کنند و همین میتواند بر روند مناظرات اثر گذار باشد چرا که تمرکز آنها را از بین می‌برد. همچنین این موضوع در نوع فیلمبرداری هم اثر گذار است. در یک استودیوی بزرگ برای نشان دادن همه نامزدها باید حتما از قاب «واید» استفاده کرد که باعث می‌شود جزئیات کمتری از میمیک صورت مشخص باشد و مخاطب نتواند به درستی واکنش بدن نامزدها را در قبال مسائل مطرح شده دریافت کند. همچنین باعث تلف شدن  زمانی از مناظره (هرچند اندک) در شیوه ایرانی اجرای آن می‌شود، چرا که نامزد باید زمانی را صرف رسیدن به پشت تریبون کند.

فضای بزرگ استودیو باعث شده زمانی از برنامه صرف قرارگیری نامزدها به پشت جایگاه شود. آیا نمی‌شد جایگاه نامزدها در محل استقرارشان باشد؟

نمای واید جزئیاتی از نامزدها را با مخاطب منتقل نمی‌کند

دیگر مورد بارز در دکور مناظره هم راستا نبودن اجزای دکور در ساخت یک کل واحد است. اینکه بخواهیم همه عناصر یک کشور را در یک دکور به نمایش بگذاریم نتیجه ای به غیر از سردرگمی مخاطب نخواهد داشت. طرح میدان آزادی که در قالب پله به نمایش درآمده ایده جالبی است ولی متاسفانه اجزای دیگر دکور کامل کننده این ایده نبودند.

مناظره انتخاباتی کشور کره جنوبی، در این مناظره وجه پررنگ استفاده از تکنولوژی است که با ال سی دی پشت نامزدها به نمایش درآمده است

این مسئله یکی از خصوصیات این کشور را که استفاده از دانش روز است نمایش می‌دهد

شاید تصور شود با غالب شدن رنگ آبی بر کل دکور کمی از این گسستگی کم شده است، در حالی که با وجود عناصر مختلف و ناهمگون در دکور، شانس بوجود آمدن یک دکور یک پارچه از بین رفته است.

محل قرار گیری نامزدها به نحوی است که تمرکز بیننده را بیشتر کند، ولی به خاطر کوچک بودن پنل پشت نامزدها این اتفاق نمی افتد

از طرف دیگر نوع رنگ آبی به کار رفته در دکور حسی از سرما را به مخاطب و نامزدها منتقل می‌کند. نکته جالب توجه در این مناظره کپی برداری طراحان آن از مناظرات ریاست جمهوری آمریکا است. در مناظرات ریاست جمهوری آمریکا دکور پشت نامزدها یک متن است. این طراحی در دکور مناظرات ریاست جمهوری ایران این بار در پشت مجری به کار گرفته شده است.

همانطور که دیده می‌شود متن پشت سر ترامپ باعث حواس پرتی مخاطب نمی‌شود،‌در حالی که متن پشت مرتضی حیدری (مجری برنامه) چشم را ناخود آگاه معطوف خود می‌کند و کنجکاوی ذهن مخاطب را از آنچه که نوشته شده بر می‌انگیزد. به همین علت حواس بیننده از حرفهای مجری پرت میشود و چون مخاطب در هیچ پلانی نمیتواند یک قاب کامل و واضح از آن متن ببیند، این سوال که چه چیزی روی تخته نوشته شده برای مخاطب باقی می‌ماند. نامانوس بودن رنگها را نیز باید به این مسئله اضافه کرد. باید گفت طراحی شلوغ دکور در این مناظره کاملاً به چشم می‌آمد و گاهی باعث از بین رفتن تمرکز بیننده می‌شد.

4- اگر به مناظرات انتخاباتی کشورهای دیگر نگاهی بی‌اندازیم خواهیم دید که همیشه جایگاهی راحت برای وی در نظر گرفته می‌شود تا بدون استرس سوالات خود را مطرح کند و از جایگاهی مطمئن روند مناظره را مدیریت کند. اتفاقی که کمتر در مناظره‌های انتخاباتی ایران می افتد و مخاطب احساس می‌کند مجری برنامه بیشترین استرس را دارد. همچنین در دیگر کشورها حداقل در یکی از مناظرات، به همراه مجری مرد، مجری زن نیز حضور دارد تا نماینده بانوان آن کشور باشد. 

استفاده از یک مجری زن و یک مجری مرد در مناظره انتخابات ریاست جمهوری فرانسه

پیشنهاد ویژه: بیش از نیم میلیون نفر در ایران ناشنوا و یا نیمه‌شنوا هستند. با استفاده از ترجمه همزمان ناشنوایان می‌توان این قشر از جامعه را نیز در جریان مناظرات قرار داد. 

مناظرات انتخابات ریاست جمهوری مکزیک، در گوشه پایین سمت راست یک نفر مطالب را برای ناشنوایان ترجمه‌ می‌کند