سرویس جهان مشرق- شاید برای خیلی‌ها در این سوی دنیا روابط دو همسایه در آن سوی دنیا اهمیتی نداشته باشد، اما برای ما ایرانی‌ها که تجربه مشترکی با کوبایی‌ها نسبت به انقلاب، قطع رابطه با آمریکا و تحریم از سوی واشنگتن داریم، مهم می‌شود. بازگشایی‌سفارت‌خانه‌ها و تبادل زندانیان ابتدای راه بود. پس از آن رسانه‌ها به سوژه مهمتری پرداختند: دیدار اوباما و کاسترو. اما روندی که دسامبر ۲۰۱۴ میلادی اوج گرفت تا به حال با چالشی بزرگتر از دانلد ترامپ روبرو نشده بود.

رئیس‌جمهور جدید آمریکا در سخنان خود در میامی توافقات دو کشور در زمان اوباما را «بد راهبری شده» خواند و گفت «اکنون آن روزها تمام شده است و ... آمریکا اهرم‌های فشار بر مردم کوبا را بازمی‌گرداند، همین امروز، رسماً باز گردانده شد.» برخی از این محدودیت‌ها به بهانه توقف سرریز پول‌های آمریکا به دستگاه‌های امنیتی و نظامی کوبا بازگردانده شده اما عملاً تبادلات اقتصادی و رفت و آمد شهروندان را دشوار می‌سازد. البته سفارتخانه‌ها همچنان باز است، عمده خانواده‌های مهاجر از کوبا که هم اکنون در همان میامی زندگی می‌کنند می‌توانند به کوبا بروند و حتی تورهای گردشگری میان دو کشور البته با نظارت‌های سخت‌گیرانه‌تر برقرار خواهد ماند اما مردم عادی دو کشور که شامل تاجران و سرمایه‌گذاران نیز می‌شود، حق تردد ندارند، آنچه در دوره اوباما مجاز بود. ترامپ ادامه داد «باور دارم پایان (کوبای کمونیست) بسیار نزدیک است.».

مایرون بریلیانت قائم‌مقام اتاق بازرگانی آمریکا از اقدام ترامپ ناخرسند است و آن را متناقض‌نما می‌داند زیرا «حضور بخش خصوصی آمریکا یک نیروی مؤثر برای همان تغییری است که در کوبا به دنبال آن هستیم.» او حتی احتمال می‌دهد اقدام ترامپ منجر به تمایل مجدد کوبا به همکاری با کشورهایی شود که به قول بریلیانت برخلاف آمریکا خواستار یک کوبای دموکرات و حامی حقوق بشر نیستند. ممکن است منظور او روسیه و چین بوده باشد.

دفتر حزب کمونیست کوبا موسوم به گرنما (نام کشتی کوچکی که سالها پیش مبارزان انقلاب کوبا را به این سرزمین منتقل کرد) سخنرانی ترامپ و رویکرد «تقاضای یکطرفه» او را عامل بازگشت روابط «سرد» میان دو کشور اعلام کرد

بیست سال پیش بود که شورای آتلانتیک در گزارشی که بر مبنای تحلیل قوانین موجود در آمریکا و مصاحبه با مقامات این کشور و اساتید دانشگاهی تدوین شده بود، پیشنهادهایی را برای عادی‌سازی روابط با کوبا وایجاد تغییرات داخلی در این کشور مطرح کرد، اما دو دهه طول کشید تا روابط دو کشور به نقطه عطف یعنی بازگشایی سفارتخانه‌ها و دیدار سران در جزیره زیبای کوبا برسد. حالا آیا چرخ زمان به عقب برمی‌گردد یا با سرعت کمتر به حرکت خود ادامه می‌دهد؟

در این یادداشت بنا داریم طی چند گام، سری به گوشه‌وکنار پایگاه‌های اینترنتی بزنیم و تحلیل‌هایی از شرایط حاکم بر روابط دو کشور  طی یکی‌دو سال اخیر به دست آوریم، تحلیل‌هایی مبتنی بر داده و مصاحبه.

۱- پایگاه کاخ سفید: برنامه چندبعدی اوباما برای کوبا چه بود؟

دولت آمریکا از ۱۷ دسامبر ۲۰۱۴ میلادی، روندی را رسانه‌ای کرد که ماه‌ها پیش آغاز شده بود، یعنی روند عادی‌سازی روابط با دولت کوبا و خروج این میراث جنگ سرد از وضعیت غیرقابل‌قبول آن. زندانیان سیاسی در آن روزها آزاد شدند اما چند ماه تا ژوئیه سال بعد طول کشید تا سفارت‌خانه‌ها در دو سوی مرز دریایی بازگشایی شوند. رخداد مهم دیگر در نوامبر ۲۰۱۵ رخ داد که به امضای توافق‌نامه‌هایی میان دو دولت جهت همکاری در زمینه‌های زیست‌محیطی شامل حفاظت از دریاها و سواحل، کاهش ریسک بروز بحران و جلوگیری از نشت نفت می‌شد.

پایگاه کاخ سفید خط زمانی را به مذاکرات دوجانبه پیرامون ادعاهای حقوقی دو طرف علیه یکدیگر در دسامبر ۲۰۱۵ میلادی می‌رساند. ۱۶ مارس اولین پرواز مستقیم میان دو کشور که حامل نامه‌ای برای رائول کاسترو بود، پس از حدود ۵۰ سال عملی شد. سپس سفر تاریخی اوباما به کوبا انجام شد و دیدارهایی میان سران صورت گرفت.

پایگاه کاخ سفید، سپس به برنامه‌های دولت ایالات متحده در ادامه این روند اشاره می‌کند:

* حمایت از جامعه مدنی و آزادی جریان اطلاعات به گونه‌ای که هر کس در تجمع، ایجاد تشکیلات، بیاو و قلم آزاد باشد و بتواند سرنوشت سیاسی کشورش را تعیین کند. این کار از سه طریق صورت می‌گیرد:‌ پیگیری پروژه‌های ترویج دموکراسی و حمایت از حقوق بشر در جامعه کوبا، تشویق سیاستمداران این کشور به این امر در دیدارها و روابط دوجانبه، تشویق دولت‌های دیگر و سازمان‌های بین‌المللی به تعامل با دولت کوبا و تشویق دولتمردانِ این کشور به تقویت حقوق بشر و آزادی‌های اساسی

* افزایش پروازها میان دو کشور تا ۱۱۰ پرواز در روز. هدف از این اقدام علاوه بر تسهیل رفت‌وآمد خانواده‌های کوبایی-آمریکایی، انتقال سرمایه و فناوری به هاوانا است تا به ویژه در رشد بخش خصوصی مؤثر افتد.

* اعطای گذرنامه به ۱۲ گروه مانند: خانواده‌های کوبایی آمریکایی، مقامات افتصادی دولت آمریکا و سازمان‌های فروملی، روزنامه‌نگاران، پژوهشگری، فعالیت‌های آموزشی، تبلیغ مذهبی، ورزشکاران، پزشکان، پروژه‌های بشردوستانه، بنیادهای خصوصی و مؤسسات آموزشی، مشاغل و برنامه‌های مرتبط با انتقال اطلاعات، ...

* صدور محصولات ارزان‌قیمت به کوبا جهت افزایش استقلال اقتصادی مردم این کشور و خروج اقتصاد این کشور از حالت دولتی

* صدور مجوز واردات کالا از کوبا توسط مسافران آمریکایی تا ۴۰۰ دلار، به شرطی که نهایتاً ۱۰۰ دلار از آن شامل محصولات مرتبط با تنباکو یا الکل باشد.

* آغاز پروژه‌های ارتباطی برای افزایش ضریب دسترسی به اینترنت و وسایل ارتباطی در کوبا

کاخ سفید اوباما نهایتاً تأکید می‌کند هیچ‌کدام از این برنامه‌ها را ناقض استقلال کوبا و مردم این کشور نمی‌داند، زیرا دولت آمریکا صرفاً زمینه‌سازی می‌کند و این مردم کوبا هستند که نهایتاً باید در امور اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، کارها را به دست بگیرند و در مورد کشورشان تصمیم‌سازی کنند.

۲- آتلانتیک: دیدار اوباما با رائول هم پیامدهای سیاسی مثبت داشت و هم منفی

سفر اوباما به کوبا در مارس ۲۰۱۶ نقطه عطفی در روابط دو کشور به حساب می‌آمد. به دلیل مخالفت‌های کنگره امکان لغو تحریم‌ها فراهم نشد، اما سایه سنگینی که بیش از ۵ دهه بر روابط واشنگتن و هاوانا حاکم بود، برداشته شده است. این، مسأله ساده‌ای نیست که رسانه‌ها به راحتی از کنار آن بگذرند.
کوبا و کره شمالی، دو دولت کمونیستی بوده‌اند که سال‌ها به عنوان دو مورد از دشمنان اصلی آمریکا توسط سیاستمداران واشنگتن مطرح می‌شدند اما همزمان با بالاگرفتن تهدیدها نسبت به پیونگ‌یانگ، اوباما به هاوانا سفر کرده و دست‌دردست رائول کاسترو در مورد رفع موانع تجاری، تسهیل مهاجرت و سرمایه‌گذاری در کوبا سخن گفت.

اوری فریدمن، تحلیلگر آتلانتیک به مباحث مطرح‌شده در مجامع سیاسی آمریکا پیرامون سیاست خارجی اوباما اشاره کرده است. به باور او، پیش از اوباما قرارگرفتن در کنار حکومت‌های ضدغرب که دیکتاتور و سرکوبگر نامیده می‌شدند، رویه سیاستمداران نبود. کشورهایی مانند برمه، ایران و کوبا توسط دولت آمریکا تحویل گرفته نمی‌شدند و به جای آن دائماً نسبت به مردم این کشورها همدردی می‌شد. اما اوباما سیاست جدیدی را در پیش گرفت و تلاش کرد با همین دولت‌ها تعامل کند و منتظر سرنگونی حاکمان نباشد. البته پیش از او نیز ریچارد نیکسون روابط دیپلماتیک با چین کمونیست را کلید زد.

نویسنده به نقل نوشته‌ای از وایزمن، استادتمام روابط بین‌الملل در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در کتاب «منزوی‌کردن یا تعامل» اشاره می‌کند: «ایالات متحده از حدود ۱۰۰ سال پیش احراز شرایط خاصی توسط دولت‌های مخالف را پیش‌شرط تعامل دیپلماتیک با آنها قرار داده است» در عین اینکه با راه‌اندازی رسانه‌های ویژه و برنامه‌های تبادل فرهنگی تلاش کرده تا بدون دخالت خود در حاکمیت آن کشورها، مردم آنها را به تغییر حاکمان یا فشار به آنها برای تغییر رفتارشان سوق دهد، شاید به این دلیل که «به عقلانیت مردم خوش‌بین و به دولت‌ها بدبین بودند» و قدرت دیپلماسی را در تغییر نگرش حاکمان دست‌کم گرفته بودند.

این در حالی است که اروپاییان از زمان سیاستمدار فرانسوی کاردینال ریشیلو در قرن ۱۷ «تمایل بیشتری به تغییر رفتار دولت‌های مخالف از طریق تعامل با آنها و جامعه‌پذیرکردن آنها در جامعه بین‌المللی از طریق روابط دیپلماتیک داشته‌اند».

همان‌گونه که گفته شد دولت آمریکا برای رفع تحریم‌ها علیه کوبا نیازمند مصوبه کنگره است زیرا تحریم‌ها در کنگره و پس از آنی تصویب شد که در سال ۱۹۹۶ میلادی ارتش کوبا دو هواپیما با سرنشینان آمریکایی-کوبایی را سرنگون کرد. اساساً تأثیر کنگره بر سیاست خارجی دولت‌ها در آمریکا بیش از اروپا است و حالا با گسترش حضور جمهوری‌خواهان در کنگره در کنار ترامپ، شرایط برای برداشتن تحریم‌ها دشوارتر شده است.

۳- ان‌پی‌آر: علی‌رغم تحریم‌ها، تعاملات تجاری خیز برداشته بود

مصاحبه‌گر ان‌پی‌آر با چندتن از کوبایی‌ها که در سال‌های گذشته به میامی آمریکا مهاجرت کرده‌اند، به صحبت نشسته و از آنها پرسیده است باید منتظر چه چیزی در روابط دو کشور باشیم؟ لئوناردو گاردو همه چیز را به تصمیم مقامات کوبا منوط می‌داند چون دستور کار آمریکا مشخص است. اما به هر حال از اثرات مثبت سفر اوباما به کوبا بر اکثریت مردم آن کشور سخن می‌گوید. رودریگز نیز به فشارهایی اشاره می‌کند که بواسطه وضعیت نسبتاً نامناسب مردم کوبا از نظر امکانات رفاهی و درآمد سرانه به دولت وارد می‌شود تا بخاطر منافع اقتصادی بهبود روابط با آمریکا، برخی سیاست‌های خود را تغییر دهد.

راشل دلیوه، تحلیل‌گر مسائل کوبا اما با حرف‌های رودریگز موافق نیست و سخنی را می‌گوید که حالا با بازگشتن برخی تحریم‌ها از سوی ترامپ واقعی‌تر شده است. به نظر او تحریم‌ها اتفاقاً به سود بسیاری از صاحبان بنگاه‌های خُرد شد چرا که علاوه بر حذف رقبای خارجی، می‌توانند از تبادلات مالی با خویشان و آشنایان خود در میامی یا فلوریدا سود سرشاری به جیب بزنند. بنابراین بعید نیست به جای رفع تحریم‌ها، شاهد افزایش روابط کوبا با سازمان‌های اقتصادی بین‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول باشیم، کمااینکه با برداشته‌شدن محدودیت‌ها بر حواله مالی از سوی آمریکاییان کوبایی‌تبار، سرمایه بیشتری به هاوانا سرازیر می‌شود. به نظر او، رائول کاسترو نیز احتمالاً با ایجاد نظام حقوقی شفافی که شرکت‌های آمریکایی بتوانند به آن اعتماد کنند، با سیاست‌های آمریکا در این زمینه همراهی خواهد کرد.

۴- میامی هرالد: تحولات در روابط دو کشور باید در معادلات جاری آمریکای لاتین تحلیل شود

وایتفیلد در یادداشت خود در پایگاه میامی هرالد تحولات کوبا را به تحولات آمریکای لاتین گره می‌زند و بر این باور است که تغییر دولت‌های چپگرا در آمریکای لاتین بر اثر انتخابات‌ یا استیضاح، هم رائول کاسترو را نسبت به تغییرات در جامعه کوبا هشدار داده، و هم آثار منفی بر تعاملات تجاری این کشور با دول آمریکای لاتین به ویژه ونزوئلا داشته و خواهد داشت، کشوری که قرار بود قراردادی برای فروش نفت به کوبا در ازای خدمات پزشکی امضا کند. پس عجیب نیست که علاوه بر باراک، رائول هم به تغییراتی در روابط واشنگتن و کوبا متمایل بود. البته برای دولت کوبا از هه چیز مهم‌تر رفع تحریم‌ها است، کاری که در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری برای اوباما ریسک بالایی داشت.

قرار بود افزایش روابط تجاری علاوه بر تسهیل تبادلات مالی که برای حل مشکل کاهش رشد اقتصادی کوبا ضروری است، احتمالاً شامل صادرات محصولات مختلف آمریکایی به کوبا باشد، در حوزه‌هایی چون کشاورزی، شهرسازی و ارتباطات. این موارد می‌توانست و هنوز می‌تواند سبک زندگی کوباییان را تحت تأثیر قرار دهد. موضوع دیگر، مهاجرت است. دست‌کم ۸ هزار کوبایی در مرزهای کاستاریکا متوقف شده‌اند و از ورود آنها به نیکاراگوئه برای مهاجرت به آمریکا جلوگیری شده است. اگر عادی‌سازی روابط با چالش بیشتر از سوی ترامپ مواجه نشود، دست‌کم رفت‌وآمد میان دو کشور را تسهیل خواهد کرد.

البته همه پنجره‌هایی که در روابط دو کشور نیم‌باز خواهد شد، اولاً به شدت توسط دولت کوبا مورد مراقبت و گزینش قرار می‌گیرد و ثانیاً تحت تأثیر انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، برگزاری نشست‌های حزب کمونیست کوبا و تغییر تدریجی نسل انقلابیون در این حزب است. پیش‌بینی نویسنده حاکی از اثر مثبت دو رخداد اخیر بر روند عادی‌سازی روابط است اما در مورد اولی خوش‌بین نیست زیرا جمهوری‌خواهان برخلاف اوباما تغییر سیاسی را مقدم بر اصلاحات اقتصادی و فرهنگی می‌دانند و تا زمانی که حزب کمونیست کوبا بر سر کار است، تسهیلات مالی برای آن را خیانت به مردم کوبا و گروه‌های آزادی‌خواه تصور می‌کنند.

۵- واشنگتن پست: به هر حال تغییرات رخ خواهد داد، اما نه خیلی زود

خبرنگار واشینگتن‌پست با مردم عادی به گفتگو پرداخته و از رونالدو آلفونسو اینگونه جواب گرفته که پس از سفر اوباما به کوبا، «افق موفقیت، خیلی نزدیک‌تر شده است». برای او که صاحب دو فرزند است، هر چه فاصله ۱۴۵ کیلومتری کوبا با ایالات متحده کوتاه‌تر شود، بخش خصوصی و در نتیجه رفاه مردم تقویت می‌شود. برای خیلی‌ها مثل او که خویشانش به میامی مهاجرت کرده‌اند، بهبود روابط با آمریکا آخرین امید برای ماندن در کوبا است، چون مواد و تجهیزات مورد نظر برای پیشه خود را در مغازه‌های دولتی پیدا نمی‌کند.

با این حال او نسبت به موافقت رهبران حزب با تغییر در سیاست داخلی و خارجی کوبا خوش‌بین نیست، شاید دلیل آن، یادداشت فیدل کاسترو در نشریه دولتی است که در آن کوبا را بی‌نیاز از هدایای امپریالیسم دانسته بود. لوردز پرز، پرستار ۴۶ ساله‌ای که حالا سیب‌زمینی و اسنک می‌فروشد، در مورد یادداشت کاسترو می‌گوید: «فیدل برای من مثل پدر است، اما حالا زمانه عوض شده است. ما نمی‌توانیم در گذشته زندگی کنیم».

یادداشت واشنگتن‌پست با صحبت‌های فرانک گومز ادامه می‌یابد، شهروند کوبایی که هنرمند است و دوست دارد محصولات هنری‌اش را راحت‌تر به کشورهای دیگر بفرستد اما بعید می‌داند به جز آنچه رائول کاسترو از زمان انتقال قدرت آغاز کرده و شرایط را برای کسب‌وکارهای خصوصی مساعدتر کرده است، در آینده کوتاه‌مدت اتفاقی بیافتد.
 

۶- شورای آتلانتیک: پیشنهادهایی برای بازسازی روابط با کوبا

سیاست‌های کنونی دولت‌های آمریکا بدون پشتوانه نظری به پیش نمی‌رود کمااینکه در مورد توافق برجام نیز از سال‌ها قبل اندیشکده‌ها به نظرپردازی اقدام کرده بودند. از این رو مناسب دیدیم که با بازگشت  به بیش از بیست سال قبل، سیاست‌های پیشنهادی شورای آتلانتیک را برای چگونگی بازسازی روابط با کوبا مرور کنیم.

تحلیلگران در این سند پس از مصاحبه با مسئولان دولتیِ وقت و پیشین، برخی اعضای کنگره، روسای بنگاه‌های اقتصادی، اساتید دانشگاه و مسئولان چند سازمان بین‌المللی به بررسی قوانین موجود و رویه‌های جاری پرداخته و یک کارگروه مشترک میان دو کشور برای حل مسائل فیمابین مانند مهاجرت، ادعاهای حقوقی، تجارت و مانند آن را پیشنهاد کرده‌اند.

نویسندگان پس از تأکید بر اینکه اجرای پیشنهادات با دو پیش‌فرضِ عدم تغییر نظام سوسیالیست در کوبا ولی اراده دولت آمریکا برای بازسازی روابط خود با این کشور تدوین شده است، به ارائه آنها پرداخته‌اند:

* انتصاب یک هماهنگ‌کننده عالی در واشنگتن توسط رئیس‌جمهور جهت نظارت بر روند عادی‌سازی روابط

* پیش‌برد یک فرآیند سیاسی برای بازگشایی سفارت‌خانه‌ها

* هماهنگی دولت آمریکا با کنگره این کشور و دولت کوبا جهت تأسیس کارگروهی با هدف بررسی مهم‌ترین مسائل فیمابین

*‌  مذاکره وزارت خارجه با دولت کوبا برای تدوین سازوکاری جهت بررسی ادعاهای حقوقی شهروندان آمریکایی و آمریکایی-کوبایی علیه دولت کوبا و سپس ارائه لایحه آن به کنگره جهت تصویب. دولت آمریکا باید در ارتباط نزدیک با این شهروندان به آنها اطمینان دهد که به تدریج به تمامی ادعاهای حقوقی رسیدگی می‌شود.

* اقدام دولت آمریکا جهت تسهیل ورود کوبا به سازمان‌های بین‌المللی به ویژه صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی پس از احراز شرایط مقدماتی توسط دولت کوبا

* تشکیل یک شورای مشورتی در بانک جهانی با هدف مدیریت کمک‌های‌ بین‌المللی و اصلاحات اقتصادی در کوبا

* تلاش دولت آمریکا در راستای رفع وضعیت معلق یا تحریم‌های اعمال‌شده از سوی دولت‌های ایالتی علیه دولت کوبا

* تسریع در رفع تحریم‌های اقتصادی به ویژه تحریم‌های تجاری و قراردادن کوبا در میان دولت‌های با اولویت یک در سیاست خارجی

* مدیریت فرآیند سرمایه‌گذاری آمریکا در کوبا توسط بانک «صادرات-واردات» و شرکت «سرمایه‌گذاری خصوصی در کشورهای خارجی» پس از پرداخت بدهی‌ها توسط دولت آن کشور

* رفع محدودیت‌های یکجانبه دولت آمریکا در مسافرت و پُست

* تداوم پخش شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی که برای آگاه‌سازی مردم کوبا تأسیس شده بود، تنها در صورتی که بتوانند در روند گذار سیاسی در این کشور مؤثر باشند

* حمایت از پناهندگان سیاسی در کنار تدوین فرآیندی توسط وزارت دادگستری جهت برخورد یکسان با کوبایی‌ها در امر مهاجرت

*‌ تدوین برنامه‌ای توسط وزارت دفاع و شورای امنیت ملی جهت بازگرداندن پایگاه دریایی گوانتانامو به دولت کوبا در عین ایجاد ظرفیت‌های سازنده در آن

*‌ هماهنگ‌کردن ‌کمک‌های خصوصی و بین‌المللی به دولت کوبا با توجه به مخالفت‌های احتمالی کنگره نسبت به کمک‌های دولتی

* تنظیم کمک‌ها به دولت کوبا به گونه‌ای که اصلاح سیاسی، خوداتکایی اقتصادی، سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و تراز تجاری را تقویت کند
 
این خلاصه‌ای از سیاست‌های پیشنهادی جهت بازسازی روابط دولت آمریکا و کوبا است، اما نویسندگان تأکید کرده‌اند نتیجه این کوک‌ها باید تغییرات اقتصادی و سیاسی در داخل کوبا و تبدیل‌شدنِ آن کشور به بازیگری متعهد و مسئول در مناسبات منطقه‌ای و جهانی باشد. با توجه به این بندها می‌توان برآورد کرد ایالات متحده آمریکا دست‌کم دوبرابرِ آنچه تا کنون در بهبود روابط با کوبا پشت سر گذاشته است، در پیش دارد.

جمع‌بندی

وقتی تحولی در سیاست خارجی کشوری مانند آمریکا صورت می‌گیرد، قطعاً سال‌ها کار پژوهشی از آن پشتیبانی می‌کند. بهبود روابط با کوبا نیز از این امر مستثنی نیست و نباید برخی چالش‌ها مانند روی‌کارآمدن ترامپ را مانع حیاتی در خط کلی سیاست خارجی آمریکا دانست. از سوی دیگر گره‌هایی که طی ۶۰ سال در روابط دو کشور ایجاد شده است، قرار نیست طی یکی‌دوسال باز شود، به ویژه از آن نظر  که مقامات واشینگتن و هاوانا تلاش دارند در هر مورد با حفظ منافع ملی خود تصمیم‌گیری کنند. به نظر می‌رسد در دیدگاه رائول کاسترو، منافع ملی کوبا پس از فروپاشی شوروی که حامی اقتصادی و سیاسی کوبا بود، در کاهش تنش با ایالات متحده و انجام برخی اصلاحات اقتصادی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی بدون تغییر نظام سیاسی حاکم بر کوبا است.

منابع

http://www.france24.com/en/20170616-usa-cuba-trump-rolls-back-obama-policy-restricts-travel-trade-tourism-embassies

http://www.npr.org/2016/03/22/471474797/despite-embargo-normalized-u-s-relations-spark-change-in-cubas-economy
http://www.isn.ethz.ch/Digital-Library/Publications/Detail/?ots591=40db1b50-7439-887d-706e-8ec00590bdb9&lng=en&id=43846
http://www.theatlantic.com/international/archive/2016/03/cuba-obama-engagement-isolation/474777
http://www.miamiherald.com/news/nation-world/world/americas/cuba/article53901410.html
https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/after-obama-visit-cubans-await-change--but-wonder-how-soon/2016/04/02/52a00212-f88c-11e5-958d-d038dac6e718_story.html
https://www.whitehouse.gov/issues/foreign-policy/cuba

http://www.npr.org/2016/03/22/471474797/despite-embargo-normalized-u-s-relations-spark-change-in-cubas-economy
http://www.isn.ethz.ch/Digital-Library/Publications/Detail/?ots591=40db1b50-7439-887d-706e-8ec00590bdb9&lng=en&id=43846
http://www.miamiherald.com/news/nation-world/world/americas/cuba/article53901410.html
https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/after-obama-visit-cubans-await-change--but-wonder-how-soon/2016/04/02/52a00212-f88c-11e5-958d-d038dac6e718_story.html