به گزارش مشرق، اشتغال یکی از مسائلی است که چند سال اخیر ذهن طبقه بزرگی از جامعه را به خود مشغول کرده است. رفع بیکاری به عنوان پدیده‌ی مخرب اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، همواره دغدغه اساسی دولت‌ها و برنامه‌ریزان بوده از این رو موضوع اشتغال و بهره‌وری کامل و مناسب از نیروی انسانی باید به عنوان یکی از اهداف راهبردی توسعه‌ی کشور در نظر گرفته شود.
امروزه در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، بیکاری یکی از مهمترین مسائل اجتماعی شناخته می‌شود به طوری که در سال‌های اخیر به ویژه در حال حاضر، کشورمان علاوه بر معضل بیکاری، گریبانگیر پیامدهای ناشی از آن و مشکلات دیگری همچون فقر و ناهنجاری‌های روانی، خرابکاری و بزهکاری، مهاجرت، قاچاق مواد مخدر، طلاق و ... است. از آنجایی که طبق برنامه ششم توسعه دولت مکلف است ۹۷۰ هزار شغل تا پایان سال ۹۶ ایجاد کند،دولت در قالب طرح اشتغال فراگیر۴ طرح «طرح کارورزی»، «مهارت آموزی در محیط کار واقعی»، «طرح تکاپو» و «طرح مشوق‌های کارفرمایی» را در راستای این برنامه تدوین کردکه طی هفته های گذشته این طرح ها ابلاغ شد.
به منظور بررسی بیشتر این طرح میزگردی با حضور شرکای اجتماعی برگزار شد. در این جلسه علی اصغر آهنی ها، نماینده کارفرمایان در شورای عالی کار، علی خدایی، نماینده کارگران در شورای عالی کار و سیدمحمدیاراحمدیان، رئیس مجمع عالی نمایندگان کارگران ایران حضور داشتند. طبق برنامه ها قرار بود در این میزگرد علاءالدین ازوجی، مدیرکل توسعه اشتغال وزارت کار حضور داشته باشد اما متأسفانه با عدم حضور وی در دقیقه نود، این نشست به صورت دو جانبه برگزار شد و نماینده دولت در این جلسه برای شفاف سازی مباحث حضور نیافت.
*بازار ظرفیت جذب نیروی کار ندارد
در ابتدای نشست علی اصغر آهنی ها، عضو شورای عالی کار با بیان اینکه در سراسر دنیا دولت ها برای حل معضل بیکاری به دنبال راهکار هستند گفت:برای ایجاد اشتغال طرح هایی راه اندازی می شود. در کشور ما کافرمایان مشکلاتی دارند که در صورت حل این مشکل ،قابلیت ایجاد اشتغال مهیا می شود. در صورت حل مشکلات در مسیر تولید این کشتی از گل در می آید و حرکت می کند. در حال حاضر وضعیت کسب و کار در کشور نامطلوب است و زیرساخت های لازم برای تولید کننده امنیت خاطر و امنیت اقتصادی و امنیت غذایی وجود ندارد. توسعه کار بسیار آرام است و اتفاق نخواهد افتاد. با توجه به اینکه سال های زیاد است که کشور بودجه خود را از نفت تهیه کرده است. در کشور اعتقادی به کسب ثروت سخت وجود ندارد. اما نکته مهم این است که برای ادامه زندگی باید تکیه بر دانش محوری داشته باشیم.
وی ادامه داد:متأسفانه مرکز قانون گذاری یعنی مجلس علیرغم تأکیدات مقام معظم رهبری بر اشتغال و تولید پایدار قوانینی تهیه می کند که مخل تولید است. قوانینی که نابود کننده تولید است. قانونی تحت عنوان هدفمند کردن یارانه چیزی جز افزایش هزینه های تولید ندارد. هیچ کدام از آن اتفاقات دیگری که در آن قانون زیبا نوشته شده بود اتفاق نیافتد و هیچ کس پاسخگو نبود. قانون مالیات بر ارزش افزوده نیز برای تولید کننده جز ضرر چیز دیگری نداشت.
آهنی ها گفت: در صنایعی مانند کاشی و سرامیک حداقل ۶ تا ۷ماه زمان لازم است تا اسناد اجناس فروخته شده باز پس گرفته شود، اما اگر تولید کنندگان در ۴۵روز ارزش افزوده فروش خود را پرداخت نکنند، برایشان مشکلاتی ایجاد می شود. یعنی به ازای ۱۰ میلیارد فروش حدود ۹۰۰ میلیارد تومان ارزش افزوده باید پرداخت کند. باید این مبلغ را به دارایی بدهیم. ما تولید کننده بانک گردش اقتصادی کشور شده ایم. مشکل بعدی ما قانون بانکداری کشور است. سال گذشته حدود ۷درصد تورم داشتیم اما نرخ سود تسهیلاتی که به تولید کنندگان پرداخت می کردند حدود ۱۸ درصد بود. به صورت اسمی ۱۸ درصد نرخ تسهیلات بانکی بود که در مجموع پرداخت حدود ۲۱ درصد محاسبه می شد. در هیچ کجای دنیا نرخ تسهیلات تولید این میزان بالا نیست.
عضو شورای عالی کار افزود: قانون کار از جمله قوانینی است که سال هاست قرار است اصلاح شود. اما تا کنون با این قانون بازی شده و اصلاح نشده است. از دیگر مشکلات در مسیر تولید این است که زیرساخت صادراتی نداریم. دستگاه دیپلماسی باید انجام دهد. به نظر من حدود ۷۰ درصد دیپلماسی کشور به جای سیاسی باید اقتصادی شود. از سوی دیگر شاهد واردات بی رویه و بی حد و حساب هستیم. از طرف دیگر شاهد بحث قاچاق در کشور هستیم. تمام این مسائل در بحث تولید حائز اهمیت است. دولت چندین طرح در رابطه با این موضوعات ارائه کرده است. دولت باید انرژی خود را در مسائل کلیدی به کار ببرد. « طرح کارورزی» دولت زمانی موثر است که بازار ظرفیت جذب دارد. در شرایطی که بازار ظرفیت جذب ندارد به کار گیری کارآموز به چه دردی می خورد.
وی افزود: زمانی که می دانیم که میزان تقاضا در کشور بالا نیست امکان افزایش ظرفیت وجود ندارد، کارآموز چه کمکی به تولید می کند. تا زمانی که تحرک برای تقاضا ایجاد نشود یک تعداد نیروی ثابت فعالیت دارند اما ایجاد اشتغال پایدار مازاد بر اشتغال قبلی بسیار بعید است که اتفاق بیفتد. اعتقاد داریم نیروی انسانی که می خواهد وارد بازار کار شود باید دارای مهارت باشد. اگر چنین طرح هایی در قالب سه جانبه گرایی محقق شود نتیجه بهتری خواهد داشت.تا بخواهیم از سه جانبه گرایی تبعیت کنیم زمان خواهد برد،در حال حاضر حدود۴.۵ میلیون نفر مشغول کار هستند که باید در طول تحصیل مهارت کسب کنند. نگاه آموزشی باید در فارغ التحصیلان پررنگ شود. متأسفانه آموزش ها کارآفرین پرور نیست و کارمند پرور است.
وی بیان کرد: از آنجایی که طرح هایی که مطرح می شود دارای اسم آنچنانی است برای جامعه توقع ایجاد می کند که اشتغالزایی رونق می گیرد. اما در اصل قرار نیست معجزه ای اتفاق بیفتد و تنها شاید تحرکی در بازار ایجاد شود. تأمین اجتماعی یک نهاد مردم نهاد است که سرمایه گذاری کارگر و کارفرما برای آتلیه آن بخش را برعهده دارد. هزینه هایی که طرح های مختلف بر تأمین اجتماعی دارد این است که آرام آرام تأمین اجتماعی ضعیف تر شود. امروز شاهد این هستیم که با طرح هایی که در دوره های مختلف بر تأمین اجتماعی وارد شده است توان تأمین اجتماعی کاهش یافته است. کارفرمایان ۲۳ درصد از سهم کارگر را به تأمین اجتماعی پرداخت می کنند.
آهنی ها با بیان اینکه ایجاد ۹۵۰ هزار شغل از اهداف برنامه ششم توسعه است گفت:آیا بازار کار برای ایجاد این تعداد شغل وجود دارد. در دستگاه های دولتی امکان ایجاد شغل وجود دارد اما در بخش خصوصی امکان ایجاد اشتغال نیست. در دهه های اول انقلاب حجم زیادی نیروی وارد واحدهای صنعتی شدند بعد از مدتی به این نتیجه رسیدیم که این نیروها دیگر برای بازار کار مناسب نیست. زمانی که خروجی ثابتی داریم چگونه می توانیم نیرو جذب کنیم. زمانی که بازار فروش ثابت است چگونه می توانیم اشتغالزایی کنیم.
نماینده کارفرمایان در شورای عالی کار بیان کرد: متأسفانه در بسیاری از موارد هیچکدام طرح ها اشتغالزا نبوده است. در مرکز قانون گذاری ها جناح های سیاسی بیشتر از اصل کار بوده است. مسئولین باید به دور از مباحث سیاسی برای اشتغال و خروج از رکود اقدام کنند.
*وعده اشتغال زایی دولت با طرح های شکست خورده
علی خدایی، نماینده کارگران در شورای عالی کار در ادامه این نشست با نقد طرح های اشتغالی دولت گفت:یکی از اساسی ترین اشکالاتی که این طرح و طرح های مشابه وارد است عدم رعایت سه جانبه گرایی است. درحالی که وزارت کار بارها بر سه جانبه گرایی تأکید دارد اما مشاهده می کنیم که بین کارگران و کارفرمایان و دولت در هیچ طرحی سه جانبه گرایی دیده نمی شود.
وی طرح کارورزی را همان طرح شکست خورده استاد شاگردی دانست و گفت:در این طرح آمده است که پس از۶ماه هیچ الزامی برای به کارگیری کارورز از سوی کارفرما وجود ندارد. این خود سوء استفاده از نیروی کار است. اگر قرار است افراد در کارخانه ها مشغول کار شوند چه نیازی به سازمان فنی و حرفه ای است.
نماینده کارگران در شورای عالی کار خارج کردن بخش بیشتری از کارگران از شمول قانون کار را هدف همه طرح های که با عنوان اشتغال زایی تصویب و اجرا می شوند، بیان کرد و گفت:مثلاً معافیت بیمه ای کارگاه های تولیدی زیر ۱۰ نفر کارگر یا همین طرح کاروزی به عنوان یکی از طرح های برنامه کاج باطل کننده فصل پنجم قانون کار است. این در شرایطی است که بررسی های دوستان در وزارت کار نشان می دهد نیروی کار و قانون کار فقط ۱۱ درصد موانع تولید را تشکیل می دهند .
خدایی ادعای وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی مبنی بر ایجاد فرصت ۷۰ درصدی اشتغال از طریق طرح کارورزی را رد می کند و بیان می کند: دولت به جای اینکه زیرساخت‌های اقتصادی را اصلاح کند از جیب خالی کارگران هزینه می‌کند. یعنی به این گونه طرح‌های بی پشتوانه رو می‌آورد، البته هنوز فراموش نکرده‌ایم که با بهانه واهی ایجاد اشتغال، تاکنون کارگران مناطق آزاد تجاری، مناطق ویژه اقتصادی، کارگاه‌های زیر۱۰و پنج نفر چگونه از شمول برخی مقررات قانون‌کار خارج شده‌اند! بهتراست آقایان ابتدا گزارشی از روند ایجاد اشتغال در این مناطق و کارگاه‌ها ارائه دهند و بعد به دنبال طرح‌های این‌چنینی باشند.
وی بیان کرد:دولتی ها از حضور برای پاسخگویی خودداری می کنند. ریشه تمام مشکلات در بازار کار عدم رعایت سه جانبه گرایی و نگاه از بالا به پایینی است که دربدنه وزارت کار وجود دارد. برخی از آقایان اینقدر جایگاه خود را رفیع تر از جامعه کارگری می دانند که احساس می کنند که شاید ما نتوانیم مشکلی از این طرح ها را حل کنیم. در حالی که جامعه کارگری در حال بررسی طرح کارورزی بود، در تاریخ ۱۳ اردیبهشت سال جاری دستورالعملی با استناد به بند ۵ شورای عالی اشتغال تحت عنوان« مهارت آموزی نیروی کار حین اشتغال در محیط واقعی کار» از سوی ربیعی به مدیران کل ادارات کار سراسر استان ها ابلاغ شده است.
عضو کارگری شورای عالی کار ادامه داد: ایجاد بسترهای ایجاد اشتغال مولد و پایدار برای جوانان و عملیاتی کردن برنامه های اشتغالزایی در سال اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال یکی از اهداف این دستورالعمل عنوان شده است. در این دستورالعمل بیان شده است که این دستورالعمل با «تأکید بر اهمیت مضاعف در دستور کار مراجع ذی ربط قرار گیرد».
خدایی با تأکید بر اینکه طرح « مهارت آموزی نیروی کار حین اشتغال در محیط واقعی کار» همان طرح استاد شاگردی است که با توجه به ایرادهایی که بر آن وارد شد، از دستور اجرا خارج شد گفت: درحال حاضر عنوان طرح استاد شاگردی قبلی تغییر کرده و با عنوان جدید مجدداً برای اجرا به استان ها ابلاغ شده است. این طرح به مراتب بدتر از طرح کارورزی است.
وی تأکید کرد: اقداماتی که در طرح «کارورزی» برای جلوگیری از سوءاستفاده ها در نظر گرفته شده است، در دستورالعمل « مهارت آموزی نیروی کار حین اشتغال در محیط واقعی کار» لحاظ نشده است. در طرح «کارورزی» حقوقی برای کارورزان در نظر گرفته شده است اما در دستورالعمل جدید نه تنها حقوقی گرفته نشده بلکه زمینه سوء استفاده کارفرما از نیروی کار مهیا است. طرح «کارورزی» صرفاً برای فارغ التحصیلان دانشگاهی است اما دستورالعمل « مهارت آموزی نیروی کار حین اشتغال در محیط واقعی کار» برای تمام بازار کار امکان اجرا دارد.
عضو کارگری شورای عالی کاربیان کرد: تا به امروز تعداد زیادی از این طرح ها اجرا شده است . آن زمانی که طرح مناطق آزاد تجاری هم اجرا شد هدف آن ایجاد اشتغال بود. بعد از آن زمانی که قرار داد موقت ایجاد شد باز هم قرار شد اشتغال توسعه یابد. زمانی که کارگاه زیر ۱۰ درصد ایجاد شد قرار بود قرار آن این بود که شغل ایجاد شود. قراربود توسعه اشتغال ایجاد شود. سال گذشته در شورای عالی کار پیشنهادی مطرح شد که طرح تسری معافیت های بقا و امکان متبرکه به کارگاه زیر ۵نفر. اما در آن جلسه با گروه کارفرمایان هم نظر بودیم به همین دلیل این طرح کنار رفت. درحال حاضر هم گروه کارفرمایی و هم گروه کارگری آمادگی اصلاح قانون کار را دارد اما دولت گامی در این جهت برنداشته است. دولت از محل دو «طرح کارورزی»، «مهارت آموزی در محیط کار واقعی» باید ۲۲۰ هزار شغل ایجاد شود، یعنی دولت تعداد شغلی که برای تحقق ۹۷۰ هزار شغل برنامه ریزی کرده است بخشی از آن از طریق این دو طرح است.
وی گفت: در راستای «طرح کارورزی» قرار است ۱۰۵هزار شغل ایجاد و از طریق «طرح مشوق‌های کارفرمایی»۷۵هزار شغل و ۴۰هزار شغل نیزاز طریق طرح « مهارت آموزی نیروی کار حین اشتغال در محیط واقعی کار» ایجاد شود. در حال حاضر وزارت کار اعلام کرده است که حدوداً ۷۰ هزار نفر در طرح کارورزی واجد شرایط بوده اند. همچنین پیش بینی وزارت کار این است که ۷۰درصد افرادی که در طرح کارورزی مشغول هستند جذب بازار کار می شوند. دولت شعار می دهد. مشخص است برداشت از بازار یکسان است. آنچه در بازار تعیین کننده است وجود "مشتری" است. آن چیزی که کارفرما را مردد می کند که نیرو جذب نکند نبود مهارت و تخفیف بیمه ای نیست، بلکه نبود مشتری وسود است. هر سرمایه گذاری به دنبال کسب سود است. در صورتی که کارفرما مشاهده کند که برایش در تولید سود وجود دارد شرایط را برای جذب نیرو و آموزش مهارت به نیروی متقاضی آماده می کند. مشکل بازار کار مشکل نبود مهارت نیست.
خدایی گفت: مشکل مهارت به عنوان یک معضل در سیستم آموزشی وجود دارد. سیستم آموزشی کارآفرین پرور نیست. تمام فارغ التحصیلان به دنبال کار هستند. هیچ کدام از دانش آموختگان به دنبال کارآفرینی نیستند. این مشکل از سیستم آموزشی است.بازار کار چرخه ای دارد که بخش های مختلفی را شامل می شود.
عضو کارگری شورای عالی کار گفت: مشتری تنها جایی است که می تواند بقیه عوامل تولید را در حالت مکندگی بکشد و با خودهمراه کند. در طرح های اشتغالزایی دولت مشکلات کارفرمایان به عنوان مفروضات بیان شده است.اگر مفروضات حل شود کل مشکلات حل می شود. مجموع قوانین کار و تأمین اجتماعی و شرایط کار حدوداً ۱۱ درصد از بازار کار است.
وی اظهار داشت:حدود ۱۵سال است که تمام انرژی روی این ۱۱ درصد است. این ۱۱درصد چالش برانگیز است اما تا کنون حل نشده است. به هیچ عنوان طرح های اشتغالزایی دولت به هدفی که تعریف کرده است یعنی اشتغالزا نزدیک نخواهد شد. توازن بازار کار با اجرای این طرح ها بهم می ریزد. فضای کلی جامعه آنجا که عرضه بر تقاضا پیشی می گیرد، نیروی کار قدرت چانه زنی خود را از دست می دهد. زمانی که با چنین طرح هایی ارزش نیروی کار پایمال می شود و شخصیت وی بعد از سال ها تحصیل خرد می شود دیگر نباید انتظار تحقق هدف که اشتغالزایی است محقق شود.
خدایی افزود:با مطرح کردن چنین طرح هایی نمایندگان کارگران و کارفرمایان مشغول بررسی می شوند و ذهن افراد جامعه از موضوع تولید دور می شود.وعده ها و سود بانکی و ... را فراموش می کنیم. از سوی دیگر قشر بیکارجامعه هستند، دولت به جای راه اندازی شغل او را به سمت بیگاری هدایت می کنند. یعنی مانند همان طرح دانشگاه سازی که داشتند تا جوانان با تأخیر به بازار کار وارد شوند، با این طرح از جوانان بیگاری می کشند. در این طرح هاشغلی برای جوانان متصور نیست. این طرح ها اشتغالی نیست، باید این طرح ها متوقف شود یا وزارت کار باید درباره طرح ها توضیح دهد. چرا در رسانه هایی که یکسوی هست حاضر می شوند.
عضو کارگری شورای عالی کارگفت: طرح کارورزی و ومهارت آموزی وزارت کار نقد های بسیاری دارد و مغایربا قانون کار و مقاوله نامه های بین المللی قانون کار است. ما معتقدیم اساساً نیروی کار باید در نظام آموزشی و در قالب واحدهای درسی کارورزی مهارت های لازم را کسب کند و اگر امروز فارغ التحصیلان ما با مشکلات مهارتی مواجه هستند، نباید ریشه این مشکل در بازار کار رفع شود بلکه نظام آموزش عالی باید در این زمینه پاسخگو باشد.
خدایی با تاکید بر اینکه امروز به دلیل کوتاهی‌های آموزش عالی با خیل عظیمی از بیکاران فارغ التحصیل دانشگاهی مواجه هستیم گفت: بنابراین در این برهه حساس، از اجرای طرح‌های مکمل مانند طرح کارورزی حمایت می‌کنیم اما این طرح باید در یک دوره موقت اجرا شود. از طرفی دولت باید سیاست‌های نظام آموزش عالی را برای ارتقای سطح مهارتی دانشجویان اصلاح و تقویت کند. البته مسئولان وزارت کار در این زمینه با ما هم عقیده بودند و پذیرفته‌اند که مشکلات مهارتی دانش آموختگان باید در نظام آموزش عالی مرتفع شود.
*تأمین اجتماعی نسبت به طرح های اشتغالی سکوت می کند
در ادامه طرح سیدمحمد یاراحمدیان، رئیس مجمع عالی نمایندگان کارگران ایران درباره طرح های اشتغالی گفت: اشتغال در کشور با شعار، ستاد فرماندهی، استاد شاگردی، مهارت آموزی،کارورزی، دستور و توصیه، تعدیل قانون کار ایجاد نمی شود.
وی ادامه می دهد: پایلوتی از تولید تحت مدیریت سازمان تأمین اجتماعی هستند، این بخش در صنایع بالا دستی هم هستند. رقمی معادل ۱۰۰هزار نفر شاغل در تأمین اجتماعی وجود دارد، زمانی که یک سرمایه گذاری با سرمایه ای اقدام به کسب و کار می کند با کاهش سود مواجه می شود، دیگر رغبتی به سرمایه گذاری ندار.
یاراحمدیان با تأکید بر اینکه مشکل اصلی ما در بحث بیکاری مهارت آموزی نیست افزود:به راستی مشکل اصلی کشور ما مهارت آموزی است که از بین ۴بسته اشتغالی دولت، ۲بسته به صورت متمرکز بر مهارت آموزی تأکید دارد؟در حال حاضر شاهد حضور تعداد زیادی از بیکاران هستیم که طی سال های گذشته بیکار شده اند. آیا این افراد فارغ التحصیل با سابقه هستند که به خاطر رکود اقتصادی بیکار شده اند؟
رئیس مجمع عالی نمایندگان کارگران ایران گفت:متأسفانه دولتی ها حاضر به توضیح درباره عملکرد خود نیستند،به دنبال رسانه تک صدایی هستند،تئوریسین طرح های اشتغالی دولت، کار اجرایی نکرده اند. ماده ۱۱۲ قانون کار بند الف بیان می کند،، کارآموز به افراد ذیل اطلاق می‌شود:«الف - کسانی که فقط برای فراگرفتن حرفه خاص، بازآموزی یا ارتقاء مهارت برای مدت معین در مراکز کارآموزی و یا آموزشگاه‌های آزاد آموزش‌می‌بینند». اگر در راستای قانون کار به این افراد کارآموز می گویند چرا در طرح کارورزی برای این افراد حقوق تعیین کرده اند.
وی اظهار داشت:در تبصره ۲ این ماده اشاره شده است.تبصره ۲ - دستورالعملهای مربوط به شرایط پذیرش، حقوق و تکالیف دوره کارآموزی داوطلبان مذکور در بند "ب" با پیشنهاد شورای عالی کار، به‌تصویب وزیر کار و امور اجتماعی می‌رسد.
یاراحمدیان گفت: در حالی صراحت قانون بر سه جانبه گرایی است که شرکای اجتماعی کارگران و کارفرمایان از این طرح اطلاعی نداشتند. این جور طرح ها هیچ تطابقی با متن قانون ندارد. به زودی دو طرح کارورزی و مهارت آموزی در محیط واقعی این دو طرح در مراجع رسمی ابطلال خواهد شد و کارفرمایان و بخش خصوصی که افرادی را تحت عنوان مهارت آموزی و تحت عنوان کارآموزی وارد کارگاه خود کنند بعد از ابطال از این موضوع باید جرائم بیمه ای را پرداخت کنند.
رئیس مجمع عالی نمایندگان کارگران ایران با بیان اینکه سازمان تأمین اجتماعی نسبت به طرح های اشتغالی دولت هیچ موضعی ندارد گفت: این طرح ها منجر به کاهش منابع درآمدی سازمان تأمین اجتماعی می شود و جای تأسف دارد که آقایان هیچ اعلام موضعی نسبت به این طرح ها ندارند. در سال ۹۱ اگر یخچالی را در داخل کشور تولید می کردیم در این ۴سال اخیر سرجمع نرخ تورم نزدیک به ۱۰۰ درصد بوده است.در صورتی که در کشور کره نزدیک به ۴.۷ درصد بوده است. یعنی قدرت تولید داخل کشور را با ثابت نگه داشتن نرخ ارز سرکوب کرده ایم.
وی با بیان اینکه در کشور سرگرم مسائلی می شویم که بی فایده است اظهار داشت:استثمار نیروی انسانی به بهانه مهارت آموزی و کارورزی یکی از روش های اشتغال کاذب است و از منظر تشکل های کارگری محکوم است.
