سرویس جهان مشرق - در سایه مجموعه شاخص‌های داخلی، منطقه‌ای و بین المللی، به نظر می رسد، جنبش حماس تصمیم نهایی خود برای حضور در معادلات منطقه ای و حفظ موقعیت خود به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان محور مقاومت منطقه‌ای اتخاذ کرده است.

نمود این شاخص را می توان در روند انتخاب شورای ۱۹ نفره دفتر سیاسی حماس دید که در حکم شورای رهبری حماس است، در جریان این انتخابات، ۱۷ تن از عناصر مقاومت وابسته به جریان های جهادی در برابر دو نماینده تکنوکرات انتخاب شدند. در این بین همه ۱۲ عضوی که سهم غزه و کرانه باختری بوده اند، از بین نیروهای جهادی انتخاب شدند و از شش سهمیه خارج از فلسطین نیز ۴ نفرشان نیروی جهادی هستند. این اتفاق را می توان شکستی بر سیاست‌های سازشکارانه ای ارزیابی کرد که اخیراّ در پی نفوذ به برخی نیروهای جنبش حماس بود.

سیر تحولات شاخه های جهادی و سیاسی در حماس

آغاز جنگ در سوریه به بروز اختلافاتی بین ایران و حماس منجر شد، حماس در ابتدای این بحران از گروه های تروریستی وابسته به اخوان المسلمین در برابر دولت سوریه حمایت کرد و دفتر سیاسی خود را از دمشق به دوحه منتقل کرد. ایران اما از همان ابتدا ماهیت توطئه طراحی شده برای سوریه را درک کرده بود و می دانست که ایجاد جبهه نظامی ضد دولت سوریه، توطئه ای منطقه ای است که علاوه بر دمشق، سایر محورهای مقاومت از جمله حماس را نیز هدف قرار داده است.

روابط دو طرف در نتیجه این بحران گرچه کم رنگ شد، اما با درایت طرفین دستخوش تغییرات اساسی نشد و مناسبات در دامنه حداقلی خود باقی ماند، تا اینکه طی دو سال اخیر تلاش هایی بویژه از سوی حزب الله لبنان برای حل و فصل اختلافات صورت گرفت. بن مایه این تلاش ها اطلاع حماس نسبت به پشت پرده تحولاتی بود که در سوریه اتفاق افتاده است. علاوه بر اینکه دو طرف توافق کردند صرف نظر از اختلافات فیمابین در زمینه سوریه به مناسبات خود ادامه دهند.

با این وجود، اختلاف نظر موجود در رابطه با تحولات منطقه به داخل جنبش حماس نیز کشیده شد، شاخه نظامی حماس به رهبری یحیی سنوار با خالد مشعل رهبر سیاسی پیشین جنبش حماس که در قطر به سر می‌برد، اختلاف داشت. یکی از اصلی‌ترین موارد اختلاف، علاقه سنوار به احیای روابط با ایران بود که از زمان جنگ داخلی سوریه به تیرگی گراییده بود. مشعل اما چشم به دلارهای نفتی کشورهای عربی دوخته بود و نگران بود که گرم شدن روابط با ایران باعث خدشه وارد شدن بر روابط حماس با کشورهای حاشیه خلیج فارس شود. یکی دیگر از موارد اختلاف این بود که شاخه نظامی حماس می‌خواست فارغ از پروتکل های اداری، بودجه بیشتری به هزینه‌های غزه و بازسازی و توان بازدارندگی حماس در آن اختصاص داده شود.

بخش نظامی حماس بر خلاف شاخه سیاسی، در بسیاری از موارد به ویژه محور مقاومت با ایران اتفاق نظر دارد. ایران نه تنها رابطه خود را با گردانهای قسام شاخه نظامی حماس به هیچ وجه قطع نکرد، بلکه در جریان تجاوز رژیم صهیونیستی به غزه در سال 2014 کمک های خود به حماس را افزایش نیز داد. شاخه نظامی جنبش حماس حتی در اوج بی توجهی بخش سیاسی به برنامه های منطقه ای ایران، از کمک های تهران بهره مند شد و  در نتیجه همین کمک ها بود که موفق به پیروزی در تجاوز 2014  رژیم صهیونیستی به نوار غزه شد.

این یک تحلیل سیاسی نیست، بلکه مطلبی است که مقامات حماس صراحتا به آن اذعان کردند.  این یک رابطه دو طرف است، خط مقدم ایران در سرزمین فلسطین، به جنبش حماس نیاز دارد و در طرف مقابل نیز گردانهای قسام برای مقابله با اسرائیل به سلاح نیاز دارد و ایران بخش عمده‌ای از این سلاح ها را تأمین می‌کند و در سایه تلاش رژیم های عربی برای عادی سازی روابط با دشمن صهیونیستی، گردانهای قسام در این زمینه هیچ جایگزین مطمئنی ندارند. طبیعی است در شرایط کنونی ، حماس اگر بخواهد خود را بیش از پیش به رژیم های عربی منطقه نزدیک کند، باید تغییرات اساسی در استراتژی و اساسنامه خود ایجاد کرده  و همان مسیری را طی کند که نزدیک 30 سال پیش جنبش فتح آن را پیمود.

همچنین به نظر می رسد در پی انتصاب اسماعیل هنیه به سمت ریاست دفتر سیاسی حماس موانع برای از سرگیری روابط دیپلماتیک با ایران از بین رفته است. هنیه که یکی از شاخص ترین چهره های شاخه نظامی حماس به شمار می رود، رویکردهای نزدیک تری نسبت به خالد مشعل به ایران دارد.

علاوه بر اینها شرایط و تحولات منطقه‌ای از جمله آغاز بی‌مهری های قطر به حماس در پی فشار برخی رژیم های عربی بعلاوه ابهام در منشور سیاسی اخیر این جنبش ، شاخه سیاسی حماس را در تزلزلی بی سابقه قرار داد. هنیه نقش جدید خود را در شرایطی بدست آورده که حمایت متحد اصلی خود یعنی قطر را از دست داده است. به نظر می رسد در سایه شرایطی که ذکر شد، به شاخه نظامی حماس نزدیک تر شده تا بتواند جنبش را زنده نگه دارد.

شاید به علت همین رویکرد است که روزنامه سعودی الریاض یکی از تریبون‌های تبلیغاتی دولت آل سعود با انتشار تصویری، حماس را یک گروه تروریستی نامید و از مشارکت هیئتی از سوی این جنبش در مراسم تحلیف ریاست جمهوری اسلامی ایران انتقاد کرد. انتقادی که البته آویخای ادرعی سخن‌گوی ارتش رژیم صهیونیستی نیز در صفحه رسمی خود در توئیتر از آن استقبال کرد. موضوع مشارکت مقامات حماس در مراسم رسمی ایران با دعوت رسمی از سوی تهران طی سال‌های گذشته موضوعی عادی به شمار می رفت، اما چیزی که تا این حد باعث خشم تل آویو و ریاض شد، این بود که بر اساس تحولات سال‌های اخیر ، آنها روی تغییر مواضع جنبش حماس حساب کرده بودند، اما با این اقدام حماس برای آنها مشخص شد که محاسبات آنها بیهوده و اشتباه بوده است.