به گزارش مشرق، یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تازه‌ترین گزارش خود درباره ایران، وارد حوزه‌هایی فراتر از اختیارات آژانس شد و درباره بند T از ضمیمه نخست برجام یک تفسیر غیرقانونی و مطابق خواست آمریکایی‌ها ارائه کرد. آمانو روز پنجشنبه در بیانیه‌ای که در شورای حکام آژانس قرائت شد با تاکید بر اینکه آژانس در حال حاضر هیچگونه نگرانی درباره بند T برجام ندارد، گفت: آژانس در حال راستی‌آزمایی پایبندی ایران به بندهای مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای از جمله بند T است.
مدیرکل آژانس بار دیگر درباره بند T برجام گفت: این بند مربوط به دسترسی به بخش‌های مختلف هسته‌ای نبوده و تنها در این‌باره است که ایران حق استفاده از برخی فناوری‌های هسته‌ای با کاربری دوگانه را تنها با مجوز کمیسیون مشترک خواهد داشت. وی در عین حال خواستار شفافیت بیشتر در فعالیت‌های هسته‌ای مربوط به بند T شد و دلیل این کار را هم ساده‌تر بودن کار در صورت وجود شفافیت بیشتر در این بند از برجام دانست.
آمانو با این اظهارات نشان داد از نظر مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بند T از ضمیمه نخست برجام در شمول اختیارات آژانس بوده و آژانس به دنبال راستی‌آزمایی این بخش است. اظهارنظر آمانو در واقع جانبداری از موضع آمریکا در قبال این بند و مخالفت با موضع ایران و روسیه درباره این بند مهم است. دولت آمریکا برای آنکه از مراکز نظامی ایران بازرسی کند به دنبال پیدا کردن یک دستاویز قانونی و حقوقی است.
از همین رو آنها با دست گذاشتن روی بند T، این تفسیر عجیب را مطرح کرده‌اند که راستی‌آزمایی درباره این بند بر عهده آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. مطابق بند T ضمیمه یک برجام، هرگونه فعالیتی که به طراحی و توسعه یک وسیله انفجار هسته‌ای بینجامد، برای ایران ممنوع است. این فعالیت‌ها طبق متن توافق هسته‌ای شامل این موارد می‌شود: طراحی مدل‌های کامپیوتری برای شبیه‌سازی وسایل انفجاری‌هسته‌ای، طراحی چاشنی‌های انفجاری چند نقطه، طراحی سیستم‌های تشخیص انفجار و طراحی چشمه‌های نوترونی هدایت‌کننده انفجارات.
همچنین مطابق بند T، خرید مستقیم اقلام دارای کاربری‌های دوگانه که قابل استفاده در طراحی کلاهک‌های تسلیحاتی هستند، برای ایران ممنوع است و تهران برای ابتیاع(خریدن) اینگونه اقلام باید مسیر مشخص شده در برجام را که از آن به‌عنوان «کانال خرید» یاد می‌شود و ذیل کمیسیون مشترک برجام است، طی کند.
آمریکایی‌ها در راستای بازرسی از مراکز نظامی ایران و یافتن میزان قدرت دفاعی ایران، با استناد به این بند برجام، خواهان بازرسی آژانس از مراکزی که شامل این بند از برجام می‌شود، شده بودند. این موضوع یعنی بازرسی از مراکز نظامی ایران در سفر معروف و جنجالی نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل به وین و دیدار او با آمانو مطرح شد. نیکی هیلی پس از این دیدار صراحتا اعلام کرد از نظر واشنگتن، اعتبار گزارشات آژانس به میزان دسترسی‌های آنها وابسته است. آمانو نیز پس از این دیدار یک پروسه برای اعتبار بخشیدن به این موضع آمریکا طراحی کرد. او ابتدا گفت فعلا نیازی به بازرسی از مراکز نظامی ایران نمی‌بیند، هرچند بازرسی از این مراکز جزو اختیارات آژانس است.
او در ادامه با توجه به مخالفت‌های ایران و روسیه درباره تفسیر آمریکا از بند T خواستار مذاکره آمریکا و روسیه بر سر این بند و ارائه تفسیر واحد توسط این دو کشور شد. ایران بارها اعلام کرده بازرسی از مراکز نظامی خود را هرگز نخواهد پذیرفت و در برجام نیز تعهدی در این‌باره نداده است. روسیه هم در چند نوبت اعلام کرد این بند برجام مربوط به اختیارات آژانس نیست و کمیسیون مشترک برجام باید درباره آن اظهارنظر کند. در همین راستا، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در کنفرانس منع اشاعه در مسکو، در پاسخ به سوالی درباره این بند مورد مناقشه در برجام گفت راستی‌آزمایی از آن در حیطه اختیارات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیست. لاوروف افزود: «نمی‌توان چیزی را تقویت کرد که راستی‌آزمایی از آن در حیطه اختیارات آژانس نیست».
از سوی دیگر، سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه اعلام کرد حکم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره توافق هسته‌ای ایران (برجام) هیچ اختیاری برای این نهاد در رابطه با بازرسی از تأسیسات نظامی ایران فراهم نمی‌کند. ریابکوف تأکید کرد: «موضع ما با ایران درباره این موضوع یکسان است. حکم آژانس به بازرسان این اختیار را نمی‌دهد که بر اساس بند «T» [که به فناوری‌هایی می‌پردازد که می‌تواند برای ساخت یک بمب اتم نیز مورد استفاده قرار گیرد، مثلا شبیه‌سازی کامپیوتری یک انفجار هسته‌ای] به بازرسی از سایت‌های نظامی ایران بپردازند». معاون وزیر خارجه روسیه ادامه داد: یک مکانیسم ویژه برای گفت‌وگو درباره مسائل قابل بحث وجود دارد و آن از طریق کمیسیون مشترک است «بنابراین، اگر کسی با مسأله‌ای مواجه است یا ملاحظات بیشتری دارد، این مسائل می‌تواند در آنجا مطرح شود».
از سوی دیگر، ایران نیز بارها اعلام کرده اجازه بازرسی از مراکز نظامی خود را نخواهد داد چراکه این موضوع خلاف مفاد برجام است. در جریان سفر اخیر آمانو به تهران نیز علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی به این موضوع اشاره کرد. صالحی ۸ آبان پس از دیدار آمانو در تهران به خبرنگاران گفت: راجع به بند T همیشه صحبت شده و این موضوع روشنی است و آقای عراقچی هم مواضع ایران را به آژانس بیان کرده است. وی درباره اظهارات مقامات روس پیرامون بند T گفت: وقتی این بند تدوین می‌شد، ملاحظات دیده شده و توافقات انجام شده بود و مانند هر بند دیگری که در برجام وجود دارد، طرف مقابل می‌خواهد بر اساس خواست خود آن را تفسیر کند، مثلا می‌گوید غروب آفتاب را قبول نداریم و مشکلات دیگری هم دارد.
رئیس سازمان انرژی اتمی در بخشی از اظهاراتش تصریح کرد: ما چیزی به نام بازدید از مراکز نظامی نه در قرارداد پادمان و نه در پروتکل الحاقی و نه در مفاد برجام نداریم لذا بیخود درباره آن صحبت نکنیم و فضا و میدانی برای این صحبت‌ها فراهم نکنیم. با این حال اما حالا آمانو تفسیری مطابق میل آمریکایی‌ها ارائه کرده است. او روز پنجشنبه در بیانیه‌ای که در شورای حکام قرائت شد، گفت که آژانس مفاد مربوط به بند T را راستی‌آزمایی خواهد کرد. موضع آمانو در واقع به معنای تایید تفسیر آمریکا از این بند مهم برجام است و می‌تواند زمینه‌ساز فشارهای بیشتر آمریکا بر ایران برای انجام بازرسی از مراکز نظامی ایران شود.
رفتار غیرحرفه‌ای و ناداوری آمانو باعث اعتراص نماینده ایران در آژانس نیز شد. رضا نجفی روز پنجشنبه در سخنرانی خود در نشست شورای حکام این تفسیر آمانو را «خودسرانه» دانست. نجفی درباره این تفسیر آمانو گفت: «هیات اینجانب مایل است تحفظ قوی خود را نسبت به برخی تفاسیر خودسرانه جدید که بر خلاف متن صریح بخش‌های مختلف ضمیمه یک برجام و سابقه مذاکرات مربوط به آن مطرح شد، به ثبت برساند. آژانس در جایگاه تفسیر برجام نیست. این موضوع منحصرا در صلاحیت کمیسیون مشترک قرار دارد که با اجماع در این زمینه اقدام کند. از این رو، بند ۲۶ گزارش نادرست بوده و باید اصلاح شود».
تکرار کلاهبرداری آژانس
یکی از مواردی که جریان منتقد و دلسوز داخلی همواره خطاب به حسن روحانی، محمدجواد ظریف، علی‌اکبر صالحی و دیگر اعضای تیم مذاکره‌کننده یادآور اما متاسفانه با توهین و پرخاشگری مواجه می‌شد، هشدار نسبت به نحوه مناسبات و توافق با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده است. منتقدان بارها به تیم مذاکره‌کننده دولت روحانی تاکید کرده بودند سابقه آژانس نشان می‌دهد نمی‌توان به این نهاد اعتماد کرد و به همین دلیل در توافقات فی‌مابین باید تضمین‌های محکم درباره صداقت و داوری عادلانه آژانس گرفته شود. یکی از مصادیقی که بارها به حسن روحانی و دوستانش یادآوری شد، ماجرای بدعهدی آژانس در سال ۸۲ و کلاهی بود که محمد البرادعی بر سر حسن روحانی و رئیس دولت اصلاحات گذاشت. همانند اکنون که بدعهدی آژانس و آمانو درباره یک تفسیر، یعنی تفسیر بند T برجام است، آنجا نیز آژانس و البرادعی درباره یک تفسیر، یعنی تفسیر موضوع «تعلیق» بر سر آقایان کلاه گذاشتند.
۹ مهرماه ۸۳ حسن روحانی به همراه ظریف و تعدادی دیگر از اعضای تیم مذاکره‌کننده دولت اصلاحات مقابل وزرای خارجه ۳ کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه قرار گرفتند و بیانیه سعدآباد را امضا کردند. توافق سعدآباد نخستین توافق از توافق‌های سه‌گانه حسن روحانی در پرونده مذاکرات هسته‌ای بود. بهانه این توافق، جلوگیری از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت بود و در حالی که ایران از اولین حقوق هسته‌ای خود نیز برخوردار نبود، متعهد به پذیرش رژیم عدم اشاعه و همچنین اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی شد. اما در کنار عدم تعهد اروپایی‌ها به تعهدات ناچیز خود و تصویب قطعنامه‌های جدید علیه ایران در شورای حکام، آنچه سعدآباد را در ذهن مردم ایران باقی خواهد گذاشت، کاری بود که محمد البرادعی، مدیرکل پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر آقایان آورد.
ماجرا مربوط به درخواست اروپایی‌ها برای توقف فعالیت‌های محدود هسته‌ای ایران بود. مذاکرات سعدآباد دنبال می‌شد و تیم ایرانی از پذیرش تعلیق خودداری می‌کرد؛ قرار بود پس از مذاکرات آنها به دیدار رئیس‌جمهور بروند اما وزرای خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه اعلام کردند دیدار با خاتمی منوط به پذیرش تعلیق از سوی ایران است. یوشکا فیشر، وزیر وقت خارجه آلمان در کتاب خاطرات خود این موضوع را اینگونه روایت کرد: «در گفت‌وگوهای اولیه و مقدماتی ما ٣ وزیر خارجه کشورهای اروپایی و نماینده ایران، همواره تاکید می‌کردیم بدون توقف فعالیت‌های اتمی ایران، توافقی بین ما حاصل نخواهد شد. ایرانی‌ها حاضر به تعلیق فعالیت نبودند.
گفت‌وگوهای ما به نقطه‌ای رسید که ما به ایرانی‌ها گفتیم بدون قبول توقف فعالیت‌های اتمی راه‌حل مناسبی حاصل نخواهد شد و ما بدون معطلی خواهان رفتن به فرودگاه و بازگشت به کشورهای خود هستیم. این گفته‌های ما منجر به قطع جلسه شد. ایرانی‌ها با دستپاچگی شروع به تلفن زدن کردند و بالاخره در این‌باره هم به توافق رسیدیم». ایران در سعدآباد تعلیق را پذیرفت اما قرار شد این آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشد که این توافق را تفسیر کند. به عبارتی تفسیر آژانس از «تعلیق» مبنای اقدامات ایران شود. حسین موسویان از اعضای مشکوک تیم مذاکره‌کننده سابق (که حرف و حدیث‌هایی درباره رفت و آمدهای مشکوک او به کاخ سفید در دوره اخیر مذاکرات هسته‌ای ایران و ۱+۵ منتشر شده) درباره این موضوع توضیح جالبی می‌دهد.
موسویان می‌گوید: آقای روحانی در ملاقات خصوصی از آقای البرادعی سوال کرد «این تعلیقی که شما می‌گویید، یعنی چه؟ آقای البرادعی به آقای روحانی گفت فقط مواد به سانتریفیوژها وارد نشود، یعنی تعلیق». ایران تعلیق را پذیرفت اما البرادعی تفسیری غیر از آنچه به روحانی گفته بود از تعلیق ارائه کرد. قطعه، مونتاژ، تولید سانتریفیوژ، حتی ساخت‌وساز، تحقیقات، اصفهان و... ذیل تفسیر البرادعی قرار گرفت. به عبارتی تیم مذاکره‌کننده ایرانی به گمان آنکه تعلیق فقط مربوط به عدم تزریق گاز به سانتریفیوژهاست، آن را پذیرفت اما آژانس در تفسیر خود از تعلیق که مبنای توافق سعدآباد قرار گرفته بود، همه فعالیت‌های هسته‌ای ایران را متوقف کرد! به عبارتی البرادعی یک کلاه گشاد بر سر ایران گذاشت و رئیس دولت وقت هم بعدها به این اقدام البرادعی اعتراض کرد و گفت کار البرادعی «خلاف اخلاق» بود!
حالا تاریخ ۱۴ سال بعد دوباره تکرار می‌شود. این بار نیز آژانس، باز هم در ماجرای مربوط به یک تفسیر، بدعهدی و غیر قابل اعتماد بودن خود را نشان داده است و نکته قابل تامل اینکه این بار نیز همان‌هایی گول خوردند که سال ۸۲ بر سرشان کلاه رفته بود. این بار هم آنها از همان سوراخ گزیده شدند.
منبع: روزنامه وطن امروز
