به گزارش مشرق، مناطق آزاد با هدف ایجاد اشتغال مولد، افزایش تولید و صادرات کالاهای صنعتی و تبدیلی، افزایش رشد و توسعه اقتصادی، تسریع در انجام امور زیربنایی و انتقال فن‌آوری‌های پیشرفته تاسیس شدند اما دلایل متقن و نیز اظهار نظرات متفاوت کارشناسی حاکی از آن است که این مناطق در دسترسی به اهداف خود ناکام مانده‌اند؛ به علت وجود این ناتوانی‌ها و نیز بروز مشکلات فراوان، کارشناسان بر تحقق نیافتن مناطق آزاد و ویژه اقتصادی تاکید دارند و خواهان اصلاح وضع موجود این مناطق هستند. 

بر این اساس «مقام معظم رهبری» در ابتدای فروردین ماه امسال به عملکرد مناطق آزاد در واردات قاچاق انتقاد کرده بودند و یا آنکه در تیرماه95 فرموده بودند: «خب شما مناطق آزاد را می‌بینید غصه‌دار می‌شوید، حق هم دارید؛ این چیزها (نمونه‌های موفق نظیر فناوری نانو و سایر خدمات) را هم ببینید تا امیدوار بشوید، خوشحال بشوید؛ و ببینید این چیزها هم در کشور هست؛ این سطح آگاهی‌ها را بالا می‌برد». 

دیگر منتقد مناطق آزاد «حسن روحانی» رئیس‌جمهور است که طی سخنانی، تمرکز بر واردات این مناطق را مورد انتقاد قرار داده و بر توسعه صادرات در این مناطق تاکید کرده بود؛ البته این سخنان سکان‌دار دولت تدبیر و امید در حالی اتفاق می‌افتد که خود دولت، دو سال پیش، لایحه افزایش مناطق آزاد را به مجلس داده و همچنان بر این تصمیم خود مصمم است.

از دیگر مخالفان مناطق آزاد می‌توان به «علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی» اشاره کرد که طی اظهاراتی عنوان کرده بود: «مناطق آزاد کشور دچار سقط جنین شده چراکه با هدف توسعه صادرات ایجاد شد اما در حال حاضر بعد واردات آن قوی شده است». 

چهار تن از وزرای فعلی و سابق دولت شامل «وزیر کشور»، «وزیر راه و شهرسازی»، «وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت» و «وزیر سابق دادگستری» نیز طی اظهاراتی به طرح انتقادات خود از مناطق آزاد پرداخته و وجود این مناطق را لطمه به تولید ملی، ورود کالای نامرغوب، نبود تولید و قاچاق از درهای باز برشمردند.

همچنین عملکرد مناطق آزاد با انتقادات فراوانی از سوی برخی دیگر از افراد و ارگان‌ها همچون «محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس»، «وزارت اطلاعات»، «حسینی شاهرودی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس»، «سیدناصر موسوی لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس»، «سیدجواد حسینی‌کیا، عضو کمیسیون صنایع مجلس»، «محمداسماعیل سعیدی، نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس»، «اکبر کریمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی»، «علیرضا محجوب، نماینده مردم تهران در مجلس»، « مجتبی ذوالنور نماینده قم در مجلس»، «حسن نوروزی، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس»، «رحیم زارع، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس»، «محمود شکری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس»، «مجید کیان‌پور، نماینده مجلس»، «مهرداد بائوج لاهوتی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس»، «سید تقی کبیری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس»، «هدایت‌اله خادمی، عضو کمیسیون انرژی مجلس»، «جبار کوچکی‌نژاد، نماینده مجلس»، «عبدالله رضیان، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس»، «سیدفرید موسوی، نماینده مجلس»، «محمدی انارکی، نماینده مجلس»، «عبدالحکیم خدری، نماینده مردم بوشهر در مجلس»، «بهروز نعمتی، عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی»، «حسین هاشمی تختی، نماینده بندرعباس در مجلس»، «عزت‌اله یوسفیان ملا، نماینده مجلس»، «رسول خضری، نماینده سردشت و پیرانشهر»، «عبدالغفور ایران‌نژاد، نماینده چابهار در مجلس»، «عبدالله سامری، نماینده مردم خرمشهر در مجلس»، «عین‌اله شریف‌پور، نماینده مجلس»، «محمد حسن‌نژاد، نماینده مجلس»، «محمدحسین قربانی، نماینده آستانه‌ اشرفیه در مجلس»، «مرکز پژوهش‌های مجلس»، «ناصر سراج، رئیس سازمان بازرسی کل کشور»، «علی آقامحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام»، «کامل تقوی نژاد رئیس سازمان امور مالیاتی کشور»، «قاسم خورشیدی، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز»، «مجتبی خسروتاج، قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت»، «یداله صادقی، معاون امور اقتصادی و بازرگانی وزارت صنعت»، «فرهاد شیخی، مسئول هماهنگی امور مناطق آزاد تجاری-صنعتی و اقتصادی وزارت کار»، «حجت‌اله میرزایی، معاون اقتصادی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی»، «ایرج تاج‌الدین رئیس دبیرخانه ستاد توسعه سواحل مکران»، «احمد مسجد جامعی، رییس اسبق شورای شهر تهران»، «مهدی امیری اصفهانی، قائم مقام معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه»، «علیرضا جمشیدی، رییس سابق تعزیرات حکومتی»، «زمانیان، رئیس سابق پلیس مبارزه با قاچاق کالا و ارز»، «آیت الله غلامعلی نعیم آبادی، امام جمعه بندرعباس»، «علی انتظاری، امام جمعه جلفا»، «آیت الله محسن مجتهد شبستری، امام جمعه سابق تبریز»، «سید ابراهیم رئیسی معاون اول سابق رئیس قوه قضاییه»، «سیدسعید حیدری طیب، نماینده مجلس نهم»، «موسی‌الرضا ثروتی، نماینده مجلس نهم»، «علیرضا خسروی، نماینده مجلس نهم»، «سیدحسین دهدشتی، نماینده مجلس نهم»، «موید حسینی صدر، نماینده مجلس نهم»، «روح‌اله بیگی، نماینده مجلس نهم»، «سعید زمانیان، نماینده مجلس نهم»، «فرشاد مومنی، کارشناس اقتصادی»، «احمد توکلی، کارشناس اقتصادی»، «محمد خوش‌چهره، استاد اقتصاد دانشگاه تهران»، «محمدمهدی بهکیش، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی»، «الیاس نادران، کارشناس اقتصادی»، «حسین راغفر، کارشناس اقتصادی»، «ابراهیم رزاقی، کارشناس اقتصادی»، «حجت‌اله عبدالملکی، کارشناس اقتصادی»، «محمدعلی محبی، مدیرعامل اسبق منطقه آزاد کیش»، «آلبرت بغزیان، کارشناس اقتصادی»، «بهرام شهریاری، عضو هیات مدیره اتحادیه تولید و صادرات پوشاک ایران»، «علی شمس اردکانی، رییس کمیسیون انرژی، صنایع پالایش و پتروشیمی اتاق ایران»، «ایرج قاسمی، گروه مدیریت و برنامه‌ریزی شهری پژوهشکده علوم توسعه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی»،  «تقی عسگری، گروه مدیریت و برنامه‌ریزی شهری پژوهشکده علوم توسعه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی»،  «گزارش معاونت اقتصادی اتاق بازرگانی ایران»، «سیدرضا حاجی آقا میری، رییس کمیسیون صادرات، اتاق بازرگانی»، «پدرام سلطانی، نایب رییس اتاق بازرگانی ایران»، «سیدعلی‌محمد ابویی، عضو کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران»، «ابوالفضل روغنی، رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران»، «محسن بهرامی ارض اقدس، رئیس کمیسیون توسعه تجارت و تسهیل صادرات اتاق بازرگانی تهران»، «جمشید عدالتیان، عضو اتاق بازرگانی ایران»، «حمید صافدل، عضو اتاق بازرگانی اتاق ایران»، «خسرو فروغان، رئیس کمیسیون بازرگانی داخلی اتاق ایران»، «حسن انتظار، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ارومیه»، «مجیدرضا حریری، عضو اتاق بازرگانی ایران»، «جعفر قادری، نماینده ادوار گذشته مجلس»، «محمدحسین فاتحی، کارشناس اقتصادی»، «حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس اقتصادی»، «محمود اولاد، کارشناس اقتصادی»، «علی‌اکبر حافظیه، اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه امام حسین(ع)»، «محمدرضا مهدیاراسماعیلی، کارشناس اقتصادی»، «منیژه استرآبادی، کارشناس اقتصادی»، «علی مصطفی زادگان، کارشناس اقتصادی و از مسئولان سابق مناطق آزاد» و «حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نماینده مجلس»، «ابراهیم جمیلی، رئیس خانه اقتصاد ایران»، «حمیدرضا حاجی‌بابایی، نماینده مجلس»، «سیدابوالفضل رضوی، معاون توسعه روستایی و مناطق محروم معاون اول رئیس‌جمهور» و «کمال اطهاری، کارشناس اقتصادی» است.

برخی موضوعات مورد انتقاد این افراد از مناطق آزاد، به تمرکز بر واردات کالاهای نهایی و لوکس، قانونی شدن قاچاق، ضربه به تولید ملی، ورود کالاهای نامرغوب، انحراف از اهداف اولیه، بی‌عدالتی، عدم توانایی رشد اقتصادی، قاچاق کالاهای مصرفی، شکاف طبقاتی، فساد، تاراج ثروت ملی، فرار مالیاتی، آسیب به صنعت پوشاک، محلی برای رانت، عملکرد و آمار غیرشفاف، سرمایه‌گذاری خارجی بسیار ضعیف، مانور کالاهای خارجی، تراز تجاری منفی، تضاد با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، خیانت به کشور، تبدیل شدن به قلک سیاسی، در الویت قرار گرفتن تجارت به جای تولید، بوروکراسی فاسد، توسعه نامتوازن، عدم توجه به تولید، انتخاب نقطه جغرافیایی نامناسب، نبود زیرساخت‌های لازم، عدم وجود نگاه استراتژیک و کلان به موضوع، ابهامات موجود در قوانین و خلاءهای قانونی، الگوبرداری عجولانه و ناموفق، توسعه کمی به جای توسعه کیفی، تعطیلی کارخانجات و حمایت از اجناس خارجی برمی‌گردد.

البته دامنه انتقادات به  عملکرد این مناطق، حتی صدای مسئولین برخی اصناف را نیز درآورده است؛ چنانکه «بهرام سعادتی‌نژاد، رئیس اتحادیه صنف فروشندگان لاستیک تهران» نیز با انتقاد از واردات لاستیک‌های قاچاق از مناطق آزاد، دلیل آن را حاشیه سود بیشتر برای واردکنندگان غیرقانونی برشمرده است. شاید بدان جهت است که «حسن انتظار، رئیس اتاق بازرگانی صنایع ارومیه»، بسته شدن یکی از کارخانه‌های لوازم خانگی کشور را ورود محصولات کالاهای مشابه تولید داخل، از مناطق آزاد می‌داند که بدون پرداخت مالیات به کشور وارد می‌شوند؛ قطع به یقین این موضوع بر زندگی قشر ضعیف تاثیرات منفی خواهد داشت چنانکه «راغفر، استاد دانشگاه» بر اوضاع نابسامان کارگران در مناطق آزاد اشاره کرده و یا آنکه «فرشاد مومنی، اقتصاددان»، تضیع نهادینه حقوق نیروی کار را از جمله اثرات منفی این مناطق برشمرده است. 

البته باید اذعان داشت که این لیست، تمامی مخالفان مناطق آزاد را در بر نمی‌گیرد و قطعاً تعداد منتقدان، بسیار بیشتر از این است.