به گزارش مشرق، «‌دیده شدن نورهای عجیب در آسمان و سپس لرزش زمین» این بخشی از سناریوی ترسناکی است که بعد از زلزله‌های اخیر در نقاط مختلف کشور در فضای مجازی و به‌خصوص در میان کاربران تلگرامی دست‌به‌دست می‌چرخید، به‌خصوص اینکه زلزله‌های اخیر به زلزله کرمانشاه محدود نشده و تکرار زلزله‌هایی در کرمان و حتی تهران کابوس «هارپ» و تأثیر آن بر ایجاد زلزله، خشکسالی و بسیاری دیگر از پدیدهای جوی و زمین‌شناسی در کشور را جدی‌تر از قبل مطرح کرد.

این ماجرا شاید همه ما را به این فکر فرو برده است که چه میزان از ماجرای تأثیرگذاری هارپ روی طبیعت و تکان دادن صفحات زمین و ایجاد زلزله حقیقت دارد و چقدر از آن افسانه‌های ناشی از ذهن خلاق افرادی است که می‌توانند در حوزه نوشتن سناریوی فیلم‌های علمی - تخیلی فعال باشند، اما آنطور که کارشناسانی نظیر دکتر بهرام عکاشه، پدر زلزله‌شناسی ایران و دیگر کارشناسان این حوزه می‌گویند؛ هارپ توان تکان دادن زمین آن هم با شدت ۷/۲ ریشتری را ندارد و این حکایت‌ها زاییده ذهن کسانی است که احتمالاً فیلم‌های علمی - تخیلی زیادی می‌بینند. 

شایعه همزاد وقایعی است که برای اکثریت مردم مبهم و غیرقابل درک است، به‌خصوص اگر پای موضوعی همچون زلزله در میان باشد و ماجرای مرگ و زندگی به میان کشیده شود. دکتر پروانه پیش‌نمازی، دکترای مدیریت بحران و عضو پژوهشگاه زلزله ایران درباره چرایی ایجاد شایعاتی نظیر پدیده هارپ می‌گوید: فرمول شکل‌گیری شایعه بسیار ساده است؛ وقتی پدیده‌ای تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم بر زندگی افراد در جامعه‌ای و دربرگیری بالایی داشته باشد و از سوی دیگر اطلاعات کافی و جامعی برای آن وجود نداشته باشد، بسترهای لازم برای شکل‌گیری شایعه فراهم می‌آید.

این مسئله می‌تواند درباره هر پدیده‌ای از جمله زلزله شکل بگیرد، اما نقش رسانه در این زمینه بسیار حساس و تأثیرگذار است. با شکل‌گیری شایعه باید رسانه ورود پیدا کند و از جنبه‌های مختلف موضوع را مورد واکاوی قرار دهد و با متخصصان و مسئولان مرتبط صحبت کند تا اطلاعات کافی را در اختیار جامعه قرار دهد و تصورات اشتباهی را که در قالب شایعه رواج پیدا کرده مدیریت کند. وی با اشاره به ماجرای زلزله عملکرد صدا و سیما  را در اطلاع‌رسانی درباره زلزله مناسب، اما ناکافی می‌داند و بر لزوم ورود سایر رسانه‌ها در این زمینه تأکید می‌کند. 

شایعه هارپ یا آزمایش‌های هسته‌ای هم به موازات زمین‌لرزه‌های متعددی که طی یکی دو ماه اخیر در کشور رخ داد، جان گرفت و حالا آنچنان بزرگ شده که بسیاری از افراد را به تردید وامی‌دارد، اما ببینیم هارپ چیست و این فرآیند چرا و چگونه ممکن است بر تکان خوردن زمین زیر پای ما و ایجاد زلزله تأثیر بگذارد. 

«هارپ» از افسانه تا واقعیت

آنطور که دکتر مهدی زارع، استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله می‌گوید: سیستم هارپ پروژه پژوهشی است که در سال ۱۹۹۳ برای بررسی و پژوهش درباره لایه یونوسفر با استفاده از امواج رادیویی ELF/ULF/VLF تأسیس شده‌ است. 

این تأسیسات مشترکاً توسط نیروهای هوایی و دریایی امریکا، دانشگاه آلاسکا در فیربنکس و نزدیک به ۱۵‌دانشگاه امریکایی دیگر اداره و استفاده می‌شود. زارع می‌افزاید: این سامانه از مجموعه آنتن‌های مخصوص شامل ۱۸۰ برج آنتن آلومینیومی به ارتفاع ۵۰/۳۳ متر تشکیل شده که روی زمین پهناوری به مساحت ۲۳‌هزار متر مربع در آلاسکا نصب شده‌ و امواج مافوق کوتاه ELF/ULF/VLF و پر انرژی را تولید کرده و به یونوسفر می‌فرستند. 

بمب اتم هم زلزله‌ساز نیست 

دکتر بهرام عکاشه، پدر علم زلزله‌شناسی ایران عامل ۹۹/۹ درصد از زلزله‌های ایجاد شده را به فعالیت‌های داخل زمین مربوط می‌داند که انرژی‌های بسیار زیادی وجود دارد. به گفته وی هارپ هیچگاه قدرت تکان دادن کوه را ندارد. استاد زلزله‌شناسی مهندسی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله هم در خصوص ارتباط هارپ با رخدادهای لرزه‌ای، اینگونه توضیح می‌دهد: اینکه بتوان با فناوری هارپ یا انفجار یا تحریک زلزله‌های مهمی مانند زلزله بم ۵ دی ماه ۱۳۸۲ یا زلزله سراوان در ۲۷ فروردین ۹۲ ایجاد کرد یا زلزله ۷/۲ ریشتری ۲۲ آبان ۹۶ ازگله، جواب منفی است، چون مثلاً ژرفای زلزله بم در ۸ کیلومتری بوده و زلزله سراوان در ژرفای ۶۳ کیلومتری و زلزله ازگله در عمق ۲۳ کیلومتری رخ داده است. 

وی تأکید می‌کند: هیچ بشری در هیچ‌جا حتی با فناوری هارپ نتوانسته پدیده‌ای طبیعی در این ژرفا را تحریک کند یا بر آن اثر بگذارد. حتی اگر روی همان نقطه هم بمب بیندازند، منجر به ایجاد زلزله نمی‌شود. دلیل واضح این ماجرا هم حادثه بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی است که با وجود لرزه‌خیز بودن ژاپن منجر به ایجاد زلزله‌ای در این منطقه نشد. 

زارع با تأکید بر اینکه اثر بشر از طریق هارپ یا فناوری‌های دیگر معمولاً بر پدیده‌هایی است که در سطح زمین یا نزدیک آن رخ می‌دهند، می‌افزاید: ضمناً پدیده‌ای مانند زلزله‌ها از نظر اندازه و مکانیسم امروزه توسط دهها، صدها و گاه هزاران ایستگاه لرزه‌نگاری در جهان ثبت و رصد می‌شوند و اینطور نیست که کسی بتواند با نظریه‌های خیالی آنها را توضیح دهد. 

زلزله‌های القایی که به فعالیت‌های انسان مربوط است در سطح زمین و در عمق حداکثر هزار متر امکانپذیر است و آن هم به این سادگی نیست. بنابراین انتظار تحریک رخداد زمین‌لرزه‌ای تا بزرگای حدود سه را چه‌بسا بتوان از این فناوری داشت، ولی زلزله‌های شدید و مخرب شناخته شده تاکنون همگی زمین ‌ساختی (ناشی از جنبش در گسل‌های فعال) بوده‌اند و جنبش در آنها نه ربطی به «هارپ» داشته و نه به انفجارهای مختلف از جمله هسته‌ای یا غیر آن. 

امکان پنهان‌کاری وجود ندارد

بنا به تأکید دکتر زارع از سوی دیگر انفجارها (هسته‌ای و غیرهسته‌ای) به خوبی در ایران و سایر کشورها با استفاده از علم زلزله‌شناسی و سایر علوم فیزیکی قابل‌تفکیک از زلزله‌های طبیعی هستند و هرگاه انفجاری در دنیا رخ دهد دهها و گاه صدها ایستگاه آنها را ثبت می‌کنند. 

وی با بیان اینکه نگاشت این نوع انفجارات مشخصات و ویژگی‌های خاص انفجاراتی را دارند که با زلزله‌های طبیعی کاملاً متفاوت هستند، تصریح می‌کند: بنابراین عملاً روی کل کره‌زمین امکان پنهان‌کاری برای هیچ کشور وجود ندارد، حتی اگر تمام ایستگاه‌های لرزه‌ای آن کشور در هنگام انفجار خاموش شده باشند. 

منبع: روزنامه جوان