به گزارش مشرق، کشور ایران به دلیل وضعیت بسیار مناسب جغرافیایی، بر سر چهار راه ترانزیتی دنیا قرار دارد، درآمد حاصل از ترانزیت، ظرفیتی بسیار بزرگ و یکی از مصادیق اقتصاد مقاومتی است.
وابستگی کشورهای دنیا به مسیرهای مختلف ترانزیتی ریلی، جاده‌ای دریایی و هوایی ایران موضوعی است که اگر بتوانیم به درستی از آن بهره ببریم، به اندازه درآمدهای نفتی برای کشور عایدی دارد و موجب کاهش اتکا به نفت خواهد شد، هدفی که ضرورت دارد هر چه سریع‌تر با گام‌های بلندتری به سمت تحقق آن گام برداریم.
بیشتر بخوانید:
با توجه به اینکه طبق تأکیدات مقام معظم رهبری موضوع اقتصاد مقاومتی باید در دستور کار باشد، لازم است اتکاء به درآمدهای غیرنفتی را پیگیری کنیم، حتی اگر قیمت نفت هم زمانی باز افزایش یابد، باز باید در راستای حذف اقتصاد نفتی، به دنبال درآمدهای دیگر باشیم و در این راستا کشف مزیت‌های کشور و استفاده از آنها امری ضروری است.
در بخش حمل و نقل هوایی کسب درآمد ارزی از محل پروازهای عبوری، یکی از بهترین درآمدزایی‌ها برای کشور و نماد کامل اقتصاد مقاومتی است.
عبور از آسمان ایران به دلیل امنیت بالا و کوتاه کردن مسیر، برای شرکت‌های هواپیمایی دنیا جذابیت بالایی دارد؛ عبور این هواپیماها بر فراز آسمان کشور نیز درآمد ارزی مناسبی عاید کشور می‌کند.
پس از اتفاقات کشور اوکراین و فعالیت‌های داعش در عراق، استقبال ایرلاین‌های خارجی از فضای ایران افزایش یافت.
در کنار آن مناقشه قطر با کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، مصر و کشورهای هم‌پیمان و ممنوعیت استفاده قطر از آسمان این کشورها نیز موجب شد که ایرلاین بزرگ قطری، نزدیک‌ترین مسیر برای پروازهای اروپا و آفریقای خود را در آسمان ایران بیابد.
بنابراین گزارش مجوز عبور هواپیماهای عبوری از آسمان ایران را سازمان هواپیمایی کشوری پس از دریافت درخواست کشورها و ایرلاین‌ها صادر می‌کند.
در پروازهای ایرلاین‌های قطری به سمت شمال آفریقا و جنوب اروپا، هواپیماها ابتدا وارد آسمان عربستان و سپس مصر می‌شوند و سپس به اروپا و آفریقا می‌روند اما با اجرای تحریم هوایی قطر، این هواپیماها باید با عبور از حریم هوایی آسمان ایران، عراق و اردن، به سمت شمال آفریقا بروند.
* امکان اختصاص درآمد پروازهای عبوری به نوسازی ناوگان و توسعه فرودگاه‌های مناطق محروم
به عقیده کارشناسان بخشی از منابع حاصل از درآمد پروازهای عبوری باید صرف ایجاد زمینه‌های پرواز ایمن برای هواپیماها باشد و بخشی دیگر در اختیار فرودگاه‌های مناطق محروم قرار گیرد.
بخش دیگر از درآمد حاصل از این محل باید در اختیار نوسازی ناوگان هوایی به عنوان تسهیلات قرار گیرد، یا در نوسازی تجهیزات هوایی به کار گرفته شود و بتوان امکان خوبی برای پرواز هواپیماها در فضای کشور فراهم کرد.
در مجموع باید از این سرمایه ملی، برای سرمایه‌گذاری در بخش هوانوردی استفاده شود که امکان مناسبی در کنار کاهش اعتبارات خواهد بود.
* امکان رصد کامل امنیتی عبور هواپیماها از فضای کشور
نماینده اسبق ایران در ایکائو درباره مسائل امنیتی عبور هواپیماهای مختلف مسافری و باری دنیا بر فراز آسمان کشور به فارس می‌گوید: در کنار آنکه باید به مسائل امنیتی در موضوع پروازهای عبوری توجه شود، اما ذکر این نکته هم ضروری است که در بخش هوانوردی سازمان جهانی هواپیمایی (ایکائو) مقرراتی را وضع کرده است و همه هواپیماهای دنیا در چارچوب این مقررات از فضای دیگر کشورها استفاده می‌کنند.
به گفته علی‌رضا منظری، قطعاً هواپیما برای پرواز از فضای کشور مشکل امنیتی ایجاد نمی‌کند، زیرا در قالب سیاست‌ها و استانداردهای بین‌المللی قید شده ایکائو، باید این گونه پروازها انجام شود؛ فقط اگر در کشوری موضوع جنگ مطرح باشد، ایکائو وارد شده و در استانداردهای بین‌المللی خود قوانین متفاوتی خواهد داشت و این گونه پروازها تابع مقررات دیگری خواهد بود.
این کارشناس حمل و نقل هوایی می‌گوید: پرواز هواپیما از فضای کشورها به همین سادگی انجام نمی‌شود، طبق استانداردهای ایکائو از مدت‌ها قبل در لیست‌ها و برنامه‌های پروازی، پروازهای عبوری قرار می‌گیرد، کشور مقابل که اجازه پرواز از فضای خود را صادر می‌کند این برنامه‌ها را تعیین کرده ضمن آنکه پرواز از مبدأ هواپیما به همه مراکزِ کنترلِ پروازِ کشورهایی که از آنجا عبور انجام می‌شود، اعلام می‌شود، موقعیت‌های مختلف جغرافیایی نیز اعلام می‌شود و زمانی که هواپیما از مرز کشور وارد شد، به مرکز کنترل اعلام می‌شود که هواپیما با مشخصات مذکور وارد مرز شده است و کنترلرها اجازه می‌دهند، هواپیما با آن مشخصات عبور کند و این کنترل با رادار با دقت انجام می‌شود.
به گفته منظری در کنار این قوانین، واحد پدافند هوایی هر کشور که وظیفه حفاظت را بر عهده دارد این پروازها را رصد و مانیتور می‌کند و نظارت بر ورود و خروج هواپیماها وجود دارد بنابراین هواپیما به سادگی نمی‌تواند خارج از این سیستم وارد شده و مشکل امنیتی ایجاد کند.
* لزوم کاهش نقاط ممنوعه پروازی و کوتاه شدن مسیرهای هوایی
نماینده سابق ایران در ایکائو معتقد است: ضرورت دارد بخشی از نقاط ممنوعه پروازی در کشورمان کاهش یابد، در مسائل امنیتی باید همه قوانین رعایت شود و با نگاه رعایت قوانین، اجازه پرواز هواپیماها از فضای کشور صادر شود.
به گفته این کارشناس حمل و نقل هوایی طبیعتاً مسیرهای هوایی که برای پروازها تنظیم می‌شود، می‌تواند مسیرهای کوتاه‌تری باشد و کمک کند به اینکه پرواز بیشتری از فضای کشور عبور کند؛ طبیعی است هر چه این نگاه امنیتی کمتر باشد، مناطق ممنوعه پروازی و طبیعتاً طول مسیرهای عبوری کاهش یابد، در جذب بیشتر پروازها و درآمد بهتر کشور تأثیر به سزایی خواهد داشت و این مصداق تکیه بر درامدهای غیرنفتی است.
* فرمول محاسبه درآمد حاصل از پروازهای عبوری
بنابراین گزارش بر اساس مقررات بین‌المللی هر پرواز عبوری از آسمان کشور بر اساس میزان ماندگاری در آسمان و وزن هواپیما مکلف است مبلغی را به شرکت فرودگاه‌ها بپردازد.
اطلاعات همه طرح‌های پروازی توسط سیستم عوارض عبوری پردازش شده و با کمک داده‌های دریافتی از مرکز کنترل و با نسبتی از وزن هواپیما و مسافت طی شده بر روی فضای ایران، مقدار عوارض آن محاسبه می‌شود، بنابراین افزایش تعداد پروازهای عبوری از آسمان کشور به معنای افزایش درآمد ارزی ایران خواهد بود.
کشور ایران نیز نظیر دیگر کشورها، برای عبور پروازهای خارجی از آسمان خود در ازاء وزن هواپیما و مسافت عبوری در محدوده آسمان کشور، از خطوط هوایی هزینه دریافت می‌کند.
طبق اعلام قبلی شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران، هزینه برای هر یک تن وزن هواپیما، چهار هزارم دلار در هر کیلومتر است؛ مثلا اگر نرخ برابری دلار حدود 4200 تومان باشد، در ازای هر هزار کیلوگرم وزن هواپیما، شرکت فرودگاه‌ها از ایرلاین‌های خارجی 16.8 تومان برای هر کیلومتر در حریم هوایی ایران، پیش از ورود به آسمان کشور هزینه دریافت می‌کند.
فرض کنید یک ایرباس ای380 خط هوایی امارات از مبدا وین در اتریش به دوبی می‌رود این هواپیمای پهن‌پیکر، با مسافر و مخزن تکمیل، هنگام بلند شدن از باند حدود 590 تن وزن دارد هواپیما در کریدور پروازی این مسیر از روستای دوستان در شمال غربی ایران تا جزیره سیری در خلیج فارس را در حریم هوایی ایران می‌پیماید، یعنی مسافتی حدود 1700 کیلومتر، حال حاصل‌ضرب 590 (وزن هواپیما به تن) در 1700 (مسافت طی شده به کیلومتر)، در رقم 16.8 تومان می‌شود رقمی بیش از 16میلیون و 850 هزار تومان درآمد.
* رشد ۱۲ درصدی تعداد پروازهای عبوری از آسمان کشور
آمار منتشرشده توسط شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران نشان می‌دهد با وجود پیدایش رقیب‌های جدید، تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال پیشین ۱۲ درصد رشد داشته و به ۴۲۶ هزار و ۶۸۴ سورتی رسیده است.
طبق گزارش شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران که در پایگاه خبری وزارت راه منتشر شده است، تحولات منطقه‌ای و بسته شدن فضای سایر کشورها موجب شده استفاده از آسمان ایران بیش از پیش رونق بگیرد؛ جنگ داخلی اوکراین و سرنگونی پرواز شماره 17 هواپیمایی مالزی بر فراز این کشور موجب شد ایرلاین‌های در پروازهای آسیا به اروپا به سراغ مسیرهای جایگزین بروند که آسمان ایران نیز بخشی از این مسیرها بود؛ همچنین جنگ داخلی در عراق نیز بسیاری از پروازهای عبوری از آسمان این کشور را به سمت ایران سوق داد.
* درآمد ماهانه ۵۱ میلیارد تومانی ایران از عبور هواپیماهای قطری بر فراز کشور
همه این مسائل سبب شد سال گذشته، سال خوبی برای شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران باشد، به طوری که بر اساس برخی برآوردها فقط پروازهای قطری بر فراز ایران به صورت ماهانه 51 میلیارد تومان برای ایران درآمد به ارمغان داشتند.
سال گذشته با پایان یافتن جنگ در عراق، این کشور موفق شد آسمان خود را مجددا بر روی پروازهای خارجی باز کند، از سوی دیگر این کشور با ارائه تخفیف در محاسبه هزینه پروازهای عبوری، سعی کرد تا سهم از دست رفته خود از این بازار را به دست آورد، نتیجه انتقال برخی از پروازها از آسمان ایران به عراق بود به طوری که هواپیمایی امارات اعلام کرد پروازهای اروپایی خود را از آسمان کویت و عراق انجام می‌دهد؛ این اتفاقات موجب شد نگرانی‌ها از کاهش پروازهای عبوری از آسمان ایران و کاهش درآمد کشور شدت بگیرد.
* رشد پایدار چهار ساله درآمد پروازهای عبوری
رجوع به آمار منتشر شده توسط شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران نشان می‌دهد باوجود همه حواشی ایجاد شده تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران در سال 96 نسبت به سال 95 رشد داشته است و این رشد تقریبا در همه ماه‌ها پایدار بوده است.
بر اساس آمار، تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران در سال 1395، رقم 382 هزار و 162 سورتی بوده که این تعداد در سال 1396 با 11 درصد رشد به 426 هزار و 684 سورتی رسیده است.
همچنین می‌توان دید که تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران در همه ماه‌های سال 96 به غیر از اسفندماه، نسبت به مدت مشابه در سال گذشته رشد داشته است؛ در اسفند 1396 تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران با کاهش 5.8 درصدی از 31 هزار و 993 سورتی به 30 هزار و 126 سورتی رسیده است.
گفتنی است تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران در سال 1393 با رشد 53 درصدی روبرو شد و این رشد در سال‌های 94 و 95 به ترتیب با 27 درصد و 11 درصد افزایش ادامه داشت.
به هر حال در حال حاضر ایران یکی از گذرگاه‌های اصلی پروازی برای پروازهای شرق به غرب و شمال به جنوب است و باید از این ظرفیت در راستای کاهش اتکا به درآمدهای نفتی به بهترین وجه استفاده کرد.
