به گزارش مشرق، چهارمین انتخابات پارلمانی عراق که در ۲۲ اردیبهشت ماه برگزار می‌شود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چراکه به‌اعتقاد کارشناسان، مؤلفه‌های جدیدی در نحوه انتخاب مردم و اعتماد آن‌ها به افراد و جریان‌های سیاسی شکل گرفته است.
پس از آن‌که دولت عراق به کمک ارتش، حشدالشعبی و پلیس فدرال موفق به پاکسازی عراق از لوث گروهک بعثی - تکفیری داعش شد، شاخص‌ها و مؤلفه‌های جدیدی در نحوه نگرش مردم عراق به احزاب و چهره‌های سیاسی شکل گرفته است.
بیشتر بخوانید:
از زمان سقوط رژیم بعث در سال ۲۰۰۳، رقابت‌های انتخاباتی، رنگ و بوی قومی و مذهبی داشت و رقابت در سه انتخابات گذشته بر مبنای وزن‌کشی شیعیان، اهل سنت و اکراد بود اما با ناکامی دولت‌های گذشته در حفظ امنیت و عدم توانایی آن‌ها در تأمین خدمات زیربنایی و تسلط داعش بر سه استان عراق و سپس شکل‌گیری مرحله جدیدی از دوران سیاسی - امنیتی عراق با نام دوران پساداعش، به نظر می‌رسد که در چهارمین انتخابات پارلمانی عراقی، شاهد تحولی در باورهای سیاسی مردم و نمایان شدن ائتلاف‌های فراقومی و فرامذهبی خواهیم بود که این شرایط قطعاً به وحدت اجتماعی عراق در آینده، کمک شایانی خواهد کرد.
وجود یک دشمن واحد به نام داعش که مناطق سنی‌نشین را به اشغال خود در آورد و اقدام به قتل و غارت و تخریب و آوارگی آنان کرد، باعث شده تا جامعه عراق به یکدیگر نزدیک‌تر شود و زمینه‌های همکاری جدی‌تری فراهم آید.
فتوای مرجعیت و شکل‌گیری سازمان حشدالشعبی که با کمک مستشاری جمهوری اسلامی ایران همراه بود، در کنار ائتلاف واحدهای اهل سنت با اکثریت شیعه برای رهایی مردم عراق از داعش، شرایط همکاری سیاسی اهل سنت را با شیعیان فراهم ساخته است.
همچنین شکست طرح رفراندوم استقلال کردستان که با همکاری ایران و احزاب کُرد وحدت‌طلب اتفاق افتاد، کُردهای اقلیم را نیز وارد حوزه همکاری جدیدی با شیعیان و اهل سنت عراق کرده است.
اگر در سه انتخابات گذشته، احزاب بر پایه سابقه تاریخی و حجم مبارزه آن‌ها با صدام، وارد انتخابات می‌شدند، اما اکنون شرایط تا حدود زیادی تغییر کرده و آرایش‌های جدیدی را در صحنه سیاسی و اجتماعی عراق بر مبنای دوران پساداعش شاهد هستیم که قطعاً این شرایط، تأثیرات خود را بر چهارمین انتخابات پارلمانی عراق خواهد گذاشت.
جایگاه انتخابات پارلمانی در عراق
انتخابات پارلمانی عراق در سال ۲۰۱۸، اولین انتخابات پس از شکست داعش، دومین انتخابات بعد از خروج کامل اشغالگران آمریکایی از عراق در سال ۲۰۱۱ و چهارمین انتخابات پس از سقوط رژیم صدام حسین به شمار می‌رود.
این انتخابات قرار است در ۲۲ اردیبهشت سال جاری برگزار شود تا تکلیف ۳۲۸ کرسی مجلس نمایندگان عراق با آراء مردمی مشخص شود.
اهمیت مجلس نمایندگان عراق از آن‌جا مشخص می‌شود که انتخاب نخست‌وزیر و رئیس‌جمهور آینده در پارلمان رقم می‌خورد.
جمعیت عراق در حال حاضر نزدیک به ۳۹ میلیون نفر است که طبق اعلام کمیسون عالی انتخابات، ۲۴ میلیون عراقی در این دوره حق رای دارند و این آراء در ۱۸ حوزه انتخابی متناسب با تعداد استان‌های این کشور توزیع می‌شود و سهم هر یک از استان‌ها با توجه به جمعیت آن استان بین ۷ تا ۳۴ نماینده را شامل می‌شود.
در ماه‌های اخیر، در رابطه با زمان برگزاری انتخابات پارلمانی عراق، حرف و حدیث‌های زیادی مطرح شده بود. برخی گروه‌های اهل تسنن که شرایط کنونی کشور را برای انجام انتخابات و تصدی تعداد کرسی‌های مناسب در مجلس نمایندگان به نفع خود نمی‌دانستند، به‌بهانه‌های مختلف به‌دنبال تغییر زمان برگزاری انتخابات بودند. اما دادگاه عالی قانون اساسی عراق به همراه بیشتر شخصیت‌های مستقل عراقی اعلام کردند که زمان برگزاری انتخابات (۲۲ اردیبهشت ماه) تغییر پیدا نخواهد کرد.
هم بارزانی، هم نجیفی و هم علاوی دنبال این بودند که با تعویق انتخابات، شرایط‌شان را بهبود بخشند تا از شرایط بحرانی خارج شوند. این گروه‌ها تلاش می‌کردند با تبصره زدن و تعویق انتخابات، هریک از مسائل ملی عراق را با حاشیه روبه رو ساخته و بتوانند حکومت مرکزی را با چالش همراه سازند.
از مهم‌ترین توجیه‌هایی که برای تعویق انتخابات مطرح می‌شد، این بود که امکان تقلب وجود دارد. دولت عراق نیز برای اطمینان بیشتر مردم دستور داد هم به‌صورت دستی و هم به‌صورت مکانیزه و سیستمی انتخابات صورت بگیرد تا شبهه‌ای که توسط سعودی‌ها و یا عوامل داخلی آنان ازجمله نجیفی و بارزانی مطرح می‌شود، خنثی شود.
نکته قابل تامل دیگر این است که در دوران پساصدام، شاهد آن بودیم که منصب ریاست جمهوری به‌صورت سنتی در اختیار کردها بوده است. ابتدا جلال طالبانی که از طرف اتحادیه میهنی به این پست رسید و پس از مرگ مام جلال، فواد معصوم رئیس جمهور این کشور شد؛ اما در دوران جدید کردها و به‌ویژه بارزانی دنبال آن هستند که به جای ریاست جمهوری، کرسی ریاست مجلس را تصاحب کنند و در این بخش یک رقابت با اهل سنت خواهند داشت. به‌خصوص اینکه جایگاه و اختیار ریاست مجلس در زمان فعلی بیشتر از ریاست جمهوری است. البته در زمان جلال طالبانی به‌دلیل شخصیت کاریزماتیک وی، جایگاه ریاست جمهوری از اهمیت بییشتری برخوردار بود.
نحوه برگزاری انتخابات عراق
بر اساس قانون انتخابات عراق، مردم حدود یک سال قبل از شروع انتخابات، برای به روز کردن اسامی خود در بانک اطلاعاتی افراد واجد شرایط رای، به این مراکز مراجعه کرده و نام و اطلاعات مربوط به خود ازجمله مسکن، تعداد افراد خانواده و افراد جدید واجد شرایط رای در خانواده را به روز می‌کنند.
با توجه به ضرورت به روز کردن بانک اطلاعاتی رای دهندگان، و با توجه به عدم مراجعه بسیاری از افراد به این مراکز قبل از موعد رای‌گیری و نگرانی از کاهش مشارکت عمومی در انتخابات و از دست رفتن حق انتخاب برخی افراد، کمیسیون عالی مستقل انتخابات از امسال سیستم رایانه‌ای را برای به روز کردن افراد واجد شرایط رای برگزیده است.
براساس این سیستم که به سیستم بایومتری معروف است، بانک اطلاعاتی افراد از طریق اینترنت به روز می‌شود تا در روز انتخابات حق کسی پایمال نشود و در عین حال درصد مشارکت در انتخابات بالا برود و شمارش آرا نیز به‌صورت رایانه‌ای خواهد بود تا هم میزان سلامت انتخابات بالا رود و هم سریعتر نتیجه انتخابات اعلام شود.
انتخابات عراق برخلاف برخی کشورها مانند جمهوری اسلامی ایران که افراد رأی دهنده حق انتخاب مرکز رأی‌گیری را دارند، در این کشور مراکز رای‌گیری برای افراد از قبل مشخص شده و هر فرد بایستی فقط به مرکز مربوطه در شهر و محله از پیش تعریف شده مراجعه کرده و رای خود را به همان صندوق بریزد.
افرادی که بر صندوق‌های رای نظارت دارند، نخست از وجود نام فرد واجد شرایط اطمینان حاصل کرده و سپس لیست انتخابی را در اختیار فرد قرار می‌دهند.
فرد واجد شرایط رای نیز بر حسب شرایط تعریف شده، افراد با گروه‌های سیاسی و یا ائتلاف‌های انتخابی، نامزدهای مطرح خود را با گذاشتن علامتی مقابل نام نامزد مورد نظر، انتخاب و لیست را داخل صندوق می‌ریزد.
کمیسیون عالی مستقل انتخابات علاوه بر برگزاری انتخابات‌ها در عراق، مسؤول تعیین صلاحیت نامزدهای گروه‌های سیاسی و ائتلاف انتخاباتی و همچنین صدور مجوز قانونی برای احزاب و ائتلاف‌های انتخاباتی برای شرکت در انتخابات است و هر حزب یا ائتلافی که تأیید کمیسیون را نداشته باشد، حق شرکت در انتخابات را ندارد.
شروط عمومی برای تعیین صلاحیت نامزدها
- نامزد انتخابات بایست ۳۰ سالگی را به اتمام رسانده باشد.
- مشمول قوانین حزب بعث نباشد.
- کمترین مدرک تحصیلی به دست آورده دیپلم یا معادل آن باشد.
- افراد نظامی و نیروهای امنیتی حق نامزدی در انتخابات را ندارند و باید نخست از سمت‌های امنیتی و نظامی خود استعفا کنند.
- حتما باید نامزد انتخاباتی تابعیت اثبات شده عراقی داشته باشند.
- سوابق جرم و جنایت نداشته و دارای حسن شهرت باشد.
مجلس نمایندگان عراق
مجلس نمایندگان عراق یا مجلس نواب عراق (به عربی : مَجلس النوّاب العراقی) یگانه مجلس قانون‌گذاری در کشور عراق محسوب می‌شود. مکان این مجلس در منطقه الخضراء شهر بغداد واقع است.
* تاریخچه مجلس عراق
نخستین مجلس نمایندگان عراق در سال ۱۹۲۵ و در دوران پادشاهی این کشور تشکیل شد که به شکل مشروطه بر حکومت این کشور نظارت داشت. در آن زمان عراق دارای دو مجلس عوام (مجلس نواب) و مجلس خواص (مجلس اعیان) بود. این رویه تا سال ۱۹۵۸ادامه یافت. در این سال به موجب احساس خطر از جانب پادشاه، انتخابات جدید برگزار شد و از ۱۴۵ صندلی مجلس جدید، ۱۴۰ صندلی به نمایندگان حامی انقلابیون تعلق گرفت. در نهایت در ۱۴ ژوئیه همان سال کودتای ضد سلطنتی توسط «افسران ازاد عراق» به ریاست عبدالکریم قاسم انجام گرفت.
با وجود کودتای ۱۹۵۸ که نظامیان روی کار آمدند، پارلمان تا حدودی به فعالیت‌های خود ادامه داد تا اینکه در سال ۱۹۶۳ حزب بعث عراق در کودتایی قدرت را به دست گرفت. در سال ۱۹۷۰ و در زمان حکمرانی حزب بعث، قانونی تصویب شد که براساس آن کشور باید به شکل جمهوری اداره شود اما این قانون تا سال ۱۹۸۰ و در زمان ریاست جمهوری صدام اجرایی نشد.
بنابر قانون اساسی مصوب ۱۹۷۰ عراق، عراق می‌بایست به یک جمهوری تبدیل شود و مجلس نمایندگان عراق نیز به «شورای ملی» (به عربی : المجلس الوطنی) تغییر نام یافت. اما این دوره که مصادف با روی کارآمدن صدام حسین و حکومت نظامی‌گر وی بود تا ژوئن ۱۹۸۰ هیچ نوع انتخابات شورای ملی را شاهد نبود.
این رویه تا پایان جنگ ایران و عراق ادامه یافت. بعد از این دوره، چندین انتخابات برگزار شد که به‌جز نمایندگان مورد حمایت حزب بعث عراق، کاندیدای دیگری امکان پیروزی در آن‌را نداشت. این مجالس فرمایشی تا سال ۲۰۰۳ و حمله آمریکا و متحدانش به عراق ادامه داشت.
بعد از سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳، همزمان با تأسیس دولت موقت عراق، دور جدید مجلس نمایندگان عراق برای تعیین نخست‌وزیر و پایه‌گذاری دولت انتقالی شکل گرفت. در نخستین انتخابات که در ۳۰ ژانویه ۲۰۰۵ انجام شد، برای ۲۷۵ صندلی مجلس رای‌گیری انجام شد که در این میان ائتلاف متحد عراق به رهبری ابراهیم جعفری توانست ۴۸ درصد صندلی‌های مجلس را تصاحب کند و ابراهیم جعفری برای یک دوره چندماهه نخست‌وزیر عراق شد. تأسیس این مجلس مقدمه‌ای بود برای تصویب قوانینی در جهت ایجاد مجلس اصلی که در ۱۵ دسامبر ۲۰۰۵ نمایندگان آن از طریق رای مستقیم مردم انتخاب شدند.
در آن انتخابات نیز ائتلاف متحد عراق موفق شد ۲/۴۱ درصد آراء را به خود اختصاص دهد که عبارت بود از ۱۲۸ صندلی از مجموع ۲۷۵ صندلی تعیین شده. دومین مجلس عراق دوره فعالیت ۴ ساله خود را تا سال ۲۰۱۰ ادامه داد و در این مدت نوری مالکی نخست‌وزیر عراق بود.
پارلمان عراق با ترکیب جدید خود که غالباً در دست شیعیان بود، مدت ۵ ساله خود را به پایان رساند و طی این دوره مأموریت‌های مختلفی از جمله تعیین رئیس‌جمهور، تعیین پارلمان و بازسازی بسیاری از نهادهای دولتی این کشور را بر عهده داشت. در سال ۲۰۱۰ دومین انتخابات عراق پس از سقوط صدام برگزار شد و ۶۲۸۰ نامزد در قالب دوازده ائتلاف و نهاد سیاسی برای به دست آوردن ۳۲۵ کرسی پارلمان به رقابت پرداختند.
در این زمان گروه‌های شیعی که به چند دسته تبدیل شده بودند، آرای آن‌ها نیز تقسیم شد و در پایان رأی‌گیری مشخص شد که فهرست «العراقیه» که از ائتلاف متحد عراق جدا شده بود، توانسته ۹۱ کرسی از کرسی‌های پارلمان را به خود اختصاص دهد و بزرگترین فراکسیون پارلمان عراق را تشکیل دهد.
فهرست العراقیه به ریاست ایاد علاوی، نخست‌وزیر اسبق عراق متشکل از احزاب شیعه سکولار، احزاب سنتی و گروه‌های نزدیک به حزب بعث بود که با توجه به بافت چندگانه آن توانست اکثریت پارلمان را از آن خود کند.
پس از فهرست العراقیه، ائتلاف دولت قانون به ریاست نوری مالکی توانست اکثریت آراء را به خود اختصاص دهد و پس نخست‌وزیری را به دست آورد.
در انتخابات ۲۰۱۰، فهرست العراقیه ۹۰ کرسی، دولت قانون ۸۹، ائتلاف ملی عراق ۷۰ و ائتلاف کردستان ۴۳ کرسی را به دست آوردند.
با انجام انتخابات مجلس عراق (۲۰۱۰) مشخص شد ائتلاف متحد عراق به رهبری ایاد علاوی موفق به کسب بیشترین آراء شد. این حزب موفق شد از میان ۳۲۵ صندلی پارلمان، ۹۱ صندلی را از آن خود کند. و با ائتلاف با سایر گروه‌های سیاسی، بتواند ۱۶۳ کرسی مجلس را متحد نماید و دولت جدید عراق را پایه‌گذاری کند. مدتی بعد نوری مالکی مجدداً به‌عنوان نخست‌وزیر عراق منصوب شد.
سومین انتخابات پارلمانی که به نوعی اولین انتخابات پس از خروج اشغالگران آمریکایی از عراق بود، با آرامش و امنیت برگزار شد.
شیعیان با ائتلاف «التحالف الوطنی الشیعی» توانست اکثریت کرسی‌ها را به دست آورد و گروه ایاد علاوی را ناکام بگذارد.
نوری مالکی مجدداً نخست‌وزیر عراق شد اما به‌علت برخی مشکلات و موانع ازجمله بروز اختلافات و دعواهای درون جبهه‌ای، نوری‌المالکی به‌خاطر وحدت از نخست‌وزیری کناره‌گیری کرد و حیدر العبادی که حساسیت کمتری نسبت به وی در داخل و خارج عراق ابراز می‌شد، به نخست‌وزیری رسید.
* شورای حکومتی موقت عراق
حکومت ائتلاف موقت عراق (عربی : سلطة الائتلاف المؤقتة) دولتی انتقالی بود که پس از حمله‌ی نیروهای آمریکا، بریتانیا، استرالیا و لهستان در ۲۸ اسفند ۱۳۸۱ در قالب نیروی چند ملیتی به عراق تشکیل شد.
این حکومت با اتکا به قطعنامه‌ی ۱۴۸۳ شورای امنیت سازمان ملل متحد (۲۰۰۳) و قانون جنگ، مسؤولیت‌های اجرایی، تقنینی و قضایی دولت عراق را از ۱ اردیبهشت ۱۳۸۲ تا ۸ تیر ۱۳۸۳ به‌عهده گرفت.
* نحوه توزیع کرسی‌های پارلمان
از مجموع ۳۲۸ کرسی پارلمانی، ۳۲۰ کرسی در ۱۸ استان عراق براساس جمعیت این استان‌ها توزیع شده، یعنی در ازای هر ۱۰۰ هزار عراقی یک کرسی در پارلمان در نظر گرفته شده و هشت کرسی نیز به اقلیت‌های مذهبی و قومی شامل مسیحیان، ایزدی‌ها، صائبی‌های مندانی و شبکی‌ها اختصاص یافته است.
پنج کرسی اقلیت‌های مسیحی به استان‌های بغداد، نینوا، کرکوک، دهوک و اربیل اختصاص یافته و ایزدی‌ها و شبکی‌ها براساس قانون هر کدام یک کرسی در استان نینوا و صائبی‌ها یک کرسی در حوزه بغداد دارند.
* زنان و انتخابات عراق
براساس قانون انتخابات عراق، هر فهرستی باید دست‌کم یک چهارم اعضای خود را از میان زنان انتخاب کند و ۲۵ درصد پارلمان عراق به زنان اختصاص دارد.
انتخابات پارلمانی عراق در کشورهای ایران، آمریکا، انگلیس، آلمان، سوئد، هلند، کانادا، استرالیا، دانمارک، ترکیه، اردن، امارات، لبنان، فرانسه، اسپانیا، اتریش برگزار می‌شود.
ائتلاف‌های انتخاباتی عراق
با پایان زمان ثبت نام گروه‌های مختلف برای نامزدی در انتخابات، طبق اعلام کمیسیون انتخابات عراق، ۲۷ ائتلاف انتخاباتی به‌منظور مشارکت در صحنه انتخابات آینده عراق (پارلمانی و شوراهای استانی) ثبت نام کردند. این ائتلاف‌ها از ۱۴۳ حزب و جریان سیاسی تشکیل می‌شوند و ۶۱ حزب دیگر نیز به‌صورت مستقل در انتخابات مشارکت خواهند داشت که جمعا به ۲۰۴ حزب و تشکل سیاسی می‌رسد.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ساختاربندی احزاب در عرصه انتخابات جاری، تکثر ائتلاف‌های انتخاباتی شیعیان عراق است که در مقایسه با دوره‌های پیشین بی‌سابقه است. طی این دوره، ائتلاف‌های انتخاباتی شیعیان به ۵ گروه مهم رسیده است. البته اهل تسنن و کردهای عراق نیز اوضاع مساعدی در روزهای منتهی به انتخابات پارلمانی در عراق ندارند.
ائتلاف‌های بزرگ انتخاباتی
۱. ائتلاف‌های انتخاباتی شیعیان
الف) ائتلاف نصر و اصلاح
ریاست این ائتلاف بر عهده حیدرالعبادی نخست‌وزیر عراق است که بیش از ۲۰ حزب و تشکل سیاسی را در خود جای داده است.
در حال حاضر برجسته‌ترین احزاب و جریان‌های سیاسی عضو ائتلاف نصر، شامل حزب «فضیلت»، جنبش «مستقلون» به ریاست «حسین شهرستانی» و جریان «اصلاح» به ریاست «ابراهیم جعفری» و فراکسیون «عطاء» به ریاست «فالح فیاض» و دیگر شخصیت‌ها و نیروهای سیاسی ازجمله وزیر سابق دفاع «خالد العبیدی» که ریاست جنبش «بیارق الخیر» را بر عهده دارد و همچنین حزب «معاهدون» به ریاست رئیس دیوان وقف سنی «عبداللطیف الهمیم» و حزب «الوفاء» به ریاست «قاسم الفهداوی» می‌باشد.
احزاب حاضر در ائتلاف نصر و اصلاح شامل ۲۰ حزب و گروه و تشکل است که عبارتند از: فراکسیون عراق النهضة و السلام به رهبری نواف سعود زید الجربا، حزب فصیلت اسلامی به رهبری عبدالحسین عزیز احمد الموسوی، فراکسیون المستقلون به ریاست حسین شهرستانی، حزب ترکمنی الحق المدنی به ریاست طورهان مظهر حسن المفتی، حزب اتحادیه اسلامی ترکمن‌های عراق به رهبری جاسم البیاتی، تجمع التنمیة به رهبری عادل عبدالسلام الصمیدعی، فراکسیون النصر و الاصلاح به رهبری حسام حسون الربیعی، فراکسیون الاستقرار به ریاست محمد حسن الجبوبی، جریان الاصلاح الوطنی به رهبری ابراهیم عبدالکریم الاشیقر، تجمع مقتدرون للسلم و البناء به ریاست بدر محمود الجبوری، حزب الثبات العراقی به رهبری عبدالرحیم جاسم الشمری، جنبش الوفاء العراقیة به رهبری عدنان عبد خضیر الزرفی، کنگره ملی عراق به ریاست اراس حبیب محمد الرحمانی، حزب انتفاضه شعبانیه به رهبری طالب عبدالوهاب الساعدی، جریان عدالت و توسعه به ریاست کریم عبدالرضا العلیاوی، جریان انتفاضیون به ریاست توفیق حمود الیاسری، جنبش عطاء به رهبری فالح فیصل فهد فیاض، تجمع صوت الجماهیر به ریاست نوار الملا، تجمع اخیار العراق به ریاست رافع عبدالکریم الفهداوی و حزب امل الرافدین به ریاست محمد حمیدهاشم الموسوی.
* رابطه العبادی با نوری المالکی و حشد الشعبی
در رابطه با اختلافات مالکی و العبادی باید گفت که بیشتر موضوع رقابتی است و اختلاف استراتژیکی با هم ندارند. در حال حاضر هم با توجه به پیش بودن جریان فتح به ریاست‌هادی العامری (بر اساس آخرین نظر سنجی‌ها) دو حزب نصر و قانون تلاش می‌کنند یک ائتلاف جدید پس از انتخابات تشکیل بدهند تا از فضای رقابتی خارج نشوند.
به‌طور کلی موضع‌گیری‌ها و رویکردها ثابت نیست و بنا بر موضوع و شرایط تغییر می‌کند. بیشتر فضای رقابتی و سیاسی بین این دو جریان حاکم است که البته طبیعی است.
درباره حشدالشعبی هم باید گفت که، حیدرالعبادی مخالف حشد الشعبی نیست اما در حال حاضر که حشد الشعبی به‌عنوان سیاسی و رقابتی در صحنه حاضر است طبیعی است که العبادی از حضور استقبال نکند و یا با این موضوع مخالف باشد.
ب) ائتلاف فتح
بدنه اصلی این ائتلاف شامل بسیج مردمی عراق در روند مبارزه با گروه‌های تروریستی و به‌ویژه الحشد الشعبی است و ریاست آن‌را ابوحسن عامری با محوریت حزب بدر بر عهده دارد. از برجسته‌ترین احزاب و جریان‌های سیاسی عضو ائتلاف فتح می‌توان به سازمان بدر، مجلس اعلای اسلامی، کتائب امام علی(ع) و حزب‌الله عراق و برخی گروه‌های وابسته به طایفه ایزدی اشاره کرد.
احزاب حاضر در این لیست شامل گروه‌های زیر است: سازمان بدر به رهبری‌هادی فرحان العامری، جنبش اسلامی عراق به رهبری احمد جاسم صابر الاسدی، جنبش الصدق و العطا به ریاست مرتضی علی الساعدی، حزب الطلیعة الاسلامی به ریاست خضیر عباس الامارة، جنبش الجهاد و البناء به ریاست حسن راضی الساری، فراکسیون منتصرون به ریاست مهدی علی جابر المکصوصی، جنبش الصادقون به ریاست عدنان الدلیمی، حزب تجمع ملی مستقل به ریاست فلاح حسن الجزائری، حزب المهنیین للاعمار به ریاست محمد صاحب الدراجی، تجمع «کفی صرخة للتدبیر» به ریاست رحیم الدراجی، تجمع عراق المستقل به ریاست ابراهیم محمد بحر العلوم، تجمع عدالت و وحدت به ریاست عامر الفایز، فراکسیون وفاداری و تغییر به ریاست اسکندر جواد وتوت، حزب‌الله عراق به ریاست سالم محسن البهادلی، مجلس اعلای اسلامی عراق به ریاست همام باقر الربیعی، سازمان العمل الاسلامی العراقیة به ریاست محمد جاسم الاسدی، جنبش اسلامی ۱۵ شعبان به ریاست رزاق یاسر الموسوی، تجمع شبکی‌های دموکراتیک به ریاست حنین محمود القدو.
در خصوص عربستان، قطعا العبادی، طرفدار سعودی‌ها نیست؛ اما به دلایل عدیده، سیاست کم هزینه کردن را دنبال می‌کند و بیشتر به‌دنبال مماشات و سکوت است. به‌طور کلی می‌توان العبادی را یک شخص محافظه‌کار و حافظ وضع موجود می‌توان تعریف کرد.
* مهم‌ترین رویکردهای تحالف فتح
محور مقاومت، جایگزین مالکی و رقیب العبادی است و با تکیه بر محبوبیت مردمی می‌تواند پست نخست وزیری را به دست گرفته و نقش مهمی در سطح دولت و پارلمان به‌عهده بگیرد.طبق آخرین نظرسنجی‌ها جریان فتح در صدر آراست. کارشناسان، پایگاه مردمی گسترده جریان فتح به‌واسطه جنگ با داعش، محبوبیت شخص‌هادی العامری در میان شیعیان، کردها و حتی اهل سنت و عدم سابقه بد اعضای این جریان در اذهان عمومی مردم عراق، از عوامل اقبال به سمت فتح می‌دانند.
* رویکردهای جریان فتح
- مقاومت و مقابله با چالش‌های مختلف و تقویت روند سیاسی و حفاظت از آرمان‌های اسلامی و ایمان به خط ولایت فقیه و اصول ملی عراق.
- دفاع و اطاعت از مرجعیت و حوزه‌ی نجف.
- اسلامگرایی
- مخالفت با حزب بعث
ج) ائتلاف دولت قانون
این ائتلاف به ریاست نوری مالکی معاون رئیس جمهور و نخست وزیر سابق عراق متشکل از تعدادی از جنبش‌ها و جریان‌ها و شخصیت‌های سیاسی عراق است که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
حزب دعاة الاسلام به ریاست خضیر موسی الخزاعی، جنبش النور به ریاست محمد کاظم الهنداوی، جریان الوسط به ریاست موفق باقر الربیعی، جنبش بشائر الشبابیة به ریاست یاسر محمد المالکی، فراکسیون معا للقانون به ریاست محمد عبدالسادة جعاز، حزب المدنی به ریاست حمد یاسر غالب الموسوی، جریان فرهنگی ملی به ریاست علی احمد وتوت، تجمع امناء بلدنا به ریاست قصی عبدالوهاب السهیل، جریان ولائیون الاسلامی به ریاست کمال علی خلف.
* مهم‌ترین رویکردهای ائتلاف دولت قانون
- بازگشت مالکی (یا کسی‌که از طرف مالکی معرفی می‌شود) به نخست وزیری.
- موضع‌گیری غیرمنعطف در برابر برخی از احزاب سنی و کردی.
- توسعه‌ی مشروط روابط عراق با کشورهای عربی حاشیه‌ی خلیج فارس.
- مخالفت صریح با تأسیس پایگاه‌های آمریکایی در عراق و تأکید بر ضرورت تقویت حشد الشعبی و همپیمانی با آن.
- توسعه‌ی روابط عراق با جمهوری اسلامی ایران و اعتقاد و اعتماد به استراتژی‌های اصلی و محوری جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه و عراق.
- حمایت از نهضت شیعیان در منطقه و رد هرگونه مذاکره و گفتگو با عناصر بعثی و افرادی که تحت تعقیب قوه‌ی قضائیه قرار دارند.
- تأکید بر حقوق مدنی.
به‌طور کلی شخصیت نوری المالکی با صلابت تر از جعفری و العبادی است و در برابر آمریکایی‌ها و سعودی‌ها و حتی کردها و اهل سنت محکم تر از العبادی است.
در موضوع اختلاف با جریان صدر از وی به‌عنوان تندرو یادشده است که البته آیت‌الله سیستانی هم از اینکه شیعیان به جان هم افتاده‌اند انتقاد کردند. در مقابل جریان صدر هم حاضر است با العبادی همکاری کند اما با مالکی حاضر به همکاری نیست.
* گفتمان اغلبیت سیاسی نوری مالکی
ائتلاف دولت قانون، پرچمدار گفتمان اغلبیت سیاسی است. نوری مالکی، اغلبیت سیاسی را مطرح کرد و اکثر اعضای ائتلاف دولت قانون نیز از آن حمایت می‌کنند اما نمی‌توان این طرح را به حزب الدعوه نسبت داد زیرا این حزب، دو جناح اصلی دارد: جناح مالکی و جناح العبادی.
حیدرالعبادی و جناح وی بر این باور هستند که هیچ طرحی از اکنون نباید تعیین کرد. باید منتظر برگزاری انتخابات بود تا بعد از آن با توجه به شرایط و عوامل مؤثر مانند هم پیمانی‌های سیاسی و ائتلاف‌هایی که تشکیل می‌شود، ارزیابی کنند که کدام طرح برای شیعیان در عراق مناسب تر است. اما نوری مالکی از ابتدای شروع طرح خود برای هم پیمانی با افراد و جریان‌های هم فکر خود از میان نحله‌های اهل سنت با سلیم الجبوری و مشهدانی و از میان کردها با حزب گوران و برخی از جناح‌های حزب جلال طالبانی مذاکره کرده است. مختصرترین تعریف از گفتمان این است که طرح این گفتمان، مبتنی بر ۵۰+۱ درصد از آرای انتخاباتی است.
به‌طور کلی طرح اغلبیت سیاسی به این معناست که وقتی فراکسیون شیعه و یا هر گروهی که اکثریت آرا را در پارلمان کسب کرده است، چه دلیلی دارد با دیگر فراکسیون‌ها ائتلاف کند؟ این ائتلاف‌ها باعث شکنندگی دولت در تصمیمات کلان خواهد شد و به‌عنوان نقطه ضعف مطرح می‌شود. باید هر فراکسیونی که اکثریت آرا را کسب کرد مدیریت امور به‌طور کامل بدست بگیرد و در برابر مردم پاسخگو باشد.
* شرایط مثبت موفقیت گفتمان اغلیت سیاسی
۱) اهل سنت عراق: اهل سنت عراق از زمان ورود داعش و بعد از آزادی شهرهای سنی‌نشین، رویکردها و گرایش‌های متفاوتی نسبت به قبل اتخاذ کرده‌اند. در گذشته همگان دانستند که اکثر اهل سنت طرفدار حزب بعث، داعش، القاعده و اسامه نجیفی بودند که اکنون نتیجه آن دامنگیر اهل سنت شده و ارمغانی جز ویرانی و آوارگی و کشتار با خود نیاورده است.
اکنون اهل سنت از نظر مالکی متوجه شده‌اند که جبهه قبلی هیچ سودی برای آن‌ها در بر نداشته و تنها حامی و تکیه گاه مطمئن آن‌ها دولت مرکزی عراق است. نوری مالکی می‌گوید که تیم وی در گفتگوهایشان با عشایر عراق و شیوخ عشایر ملی‌گرا و با کسانی‌که رویکردشان نسبت به دولت تغییر کرده است، متوجه شدند که همه این گروه‌ها و افراد موافق این گفتمان هستند.
۲) کردهای عراق: همچنین کردها نیز نسبت به گذشته شرایط متفاوتی را تجربه کرده‌اند. کردها به‌دلیل مشکلات شدیدی که بین مسعود بارزانی و حزب گوران و اتحادیه میهنی وجود دارد دچار یک شرایط بحرانی هستند و این بحران به‌حدی تشدید شده، که بر وضعیت دولت مرکزی عراق نیز مؤثر بوده است. حدود ۷۰ درصد از اتحادیه میهنی کردستان به همراه حزب باپیر (حزب جماعت اسلامی) و حزب گوران طرفدار و موافق گفتمان اغلبیت سیاسی نوری مالکی هستند.
د) ائتلاف سائرون للاصلاح
این ائتلاف به ریاست حسن عاقولی از حزب استقامت وابسته به جریان صدر به رهبری مقتدی صدر و حزب کمونیست عراق و حزب الدولة العادلة و حزب الشباب للتغییر و حزب الترقی و الاصلاح و حزب التجمع الجمهوری العراقی تشکیل شده است.
* صدر و گفتمان صدر
گفتمان صدر را می‌توان گفتمان ملی نامید که در مقابل گفتمان‌های اکثریت سیاسی و ملی قرار می‌گیرد. البته در کنار این گفتمان، گفتمان مبارزه با فساد و دولت تکنوکرات را مطرح کرده است.
مقتدی صدر شخصیتی جوان و احساسی دارد و این امر باعث آسیب‌پذیری وی شده است. در چند سال اخیر از چتر مقتدی سوء استفاده فراوانی شده و وزرا، مسؤولان وزراتخانه‌ها و نمایندگانی که شهره به فساد بودند در لیست سائرون قرار گرفتند.
مقتدی صدر در عین اینکه به سطحی‌نگری در سیاست محکوم است، در برخی مواقع موضع‌گیری‌های خوبی در قبال مسائل مختلف داشته است. مجموعه رویکردها و عملکردهای مقتدی صدر در عرصه سیاست باعث شده در آخرین نظرسنجی‌ها، آرای لیست سائرون کاهش پیدا کند. البته ائتلاف با کمونیست‌ها هم بر ریزش آرای لیست سائرون تأثیرگذار بوده است، اقدامی که با انتقاد اعضای این جریان روبه‌رو شد.
ه) جریان حکمت ملی
جریان حکمت ملی به ریاست عمار حکیم نیز به‌صورت مستقل و بدون ائتلاف با سایر احزاب شیعه در انتخابات پارلمانی عراق حاضر می‌شود.
* حکیم و گفتمان اکثریت ملی
آقای حکیم به بحث ۱+۵۰ و گفتمان اکثریت ملی باور دارد و می‌گوید در انتخابات آینده، بعد از شمارش آرا به سمت ائتلاف با جریان‌های سنی و کرد خواهد رفت که در سطح ملی عراق از یک جایگاه برخوردار و شناخته‌شده هستند.
حکیم بحث ائتلاف با کُرد و سنی را مطرح کرده و حتی می‌گوید در ائتلاف با سنی‌ها و کردها به سمت کردها و سنی‌هایی برویم که در سطح ملی از جایگاه ویژه‌برخوردارند.
هدف اصلی آقای حکیم از طرح این گفتمان، مقابله با چالش تضاد منافع بازیگران منطقه‌ای در عراق است. یعنی می‌توان بین منطقه‌ای ذی نفوذ یا ذی نفع در عراق ایجاد توازن کرد.
در حال حاضر، سید عمار حکیم از بدنه مجلس اعلا جدا شده و جریان جدیدی به‌نام حکمت ملی را به همراه بیش از نیمی از اعضای مؤثر شورای مرکزی مجلس اعلای اسلامی عراق تأسیس کرده است که در ادامه روند تغییر هویت و کارکرد مجلس اعلا می‌باشد.
پس از استعفای سیدعمار حکیم از مجلس اعلا، حرف و حدیث‌های فراوانی پیرامون وی شکل گرفت. عمار حکیم اگرچه می‌گوید با جوانان می‌خواهم کار کنم اما افرادی که به این عنوان پیرامونش جمع شده‌اند افراد مورد قبول عامه نیستند. به‌همین‌دلیل طبق آخرین نظر سنجی‌ها وضعیت خوبی در پارلمان ندارد و در پایین لیست گروه‌های شیعی است.
ی) حزب اراده
شاید بتوان حزب «اراده» به ریاست «حنان الفتلاوی» را شگفتی این دور از انتخابات عراق نامید.
طبق آخرین نظر سنجی‌های صورت‌گرفته، جایگاه حزب اراده برابر با حزب «حکمت ملی» به ریاست «عمار حکیم» است. که شامل حدود ۱۰ کرسی پارلمان می‌شود.
* حنان الفتلاوی کیست؟
حنان الفتلاوی در سال ۱۹۶۸ در استان بابل عراق به دنیا آمد. در سال ۱۹۹۲ در رشته پزشکی از دانشگاه بغداد فارغ‌التحصیل شد. و اکنون عضو پارلمان عراق و کمیته امور خارجه است. در همین حال ریاست فراکسیون «اراده» در مجلس عراق را نیز در اختیار دارد.
۴ سال پیش هم در جریان انتخاب رئیس جمهور و جانشین «جلال طالبانی»، در دور اول، رقابت به «فواد معصوم» و «حنان الفتلاوی» محدود شد.
در دور نخست رأی‌گیری، فؤاد معصوم ۱۷۵ رای از ۲۷۵ رأی را کسب کرد اما این مقدار هنوز برای پیروزی در این انتخابات کافی نبود.
در دور دوم حنان الفتلاوی از رقابت برای به دست آوردن کرسی ریاست جمهوری، کناره‌گیری کرد و فؤاد معصوم عملاً رئیس‌جمهور عراق شد.
این زن سیاستمدار عراقی به گرفتن مواضع انقلابی به‌خصوص مواضع ضد سعودی و ضد آمریکایی در عراق مشهور است.
۲. ائتلاف‌های انتخاباتی اهل تسنن
برخی کارشناسان معتقدند، در ائتلاف‌های اهل سنت شرایط متفاوتی حاکم است. همکاری سران اهل سنت با کشورهای خارجی و داعش، اوضاع اهل سنت را آشفته ساخته است و دیگر از گفتمان واحد در جریان اهل سنت خبری نیست.
اهل سنتی که در جریان داعش ضربه دیدند، به رهبران اهل سنت بدبین شدند و بیشتر خود را بازیچه دست عربستان و آمریکا می‌پندارند و عقیده دارند بیشتر استفاده ابزاری از آنان صورت می‌گیرد.
کارشناسان بر اساس بدبینی بوجود آمده در میان اهل سنت، میزان مشارکت آنان نسبت به گذشته را پایین تر ارزیابی می‌کنند.
* ائتلاف‌های شکل‌گرفته در میان جریان‌های اهل سنت
الف) ائتلاف الوطنیه
این ائتلاف شامل گروه‌های اهل تسنن عراق است که به ریاست ایاد علاوی و مشارکت شخصیت‌های برجسته‌ای چون سلیم الجبوری (رئیس تجمع مدنی اصلاح) و صالح المطلک (رئیس ائتلاف العربیة) و تعدادی دیگر از شخصیت‌ها و جریان‌های سیاسی تشکیل شده است.
احزاب حاضر در این ائتلاف ۲۲ گروه است که شامل موارد زیر است: حزب وفاق ملی عراق به ریاست ایاد علاوی، تجمع الوحدة العراقیه به رهبری جنید محمد الکسنزانی، حزب العراق للاصلاح به رهبری فاضل جاسم الشمری، حزب الحوار و التغییر به رهبری حامد الصبیحی، حزب الخیار العربی به رهبری عبدالکریم الجبوری، جبهه الوحدة الوطنیة به ریاست فارس الدلیمی، تجمع نهضة الجیل به ریاست اکرم العساف، حزب وطنی اولاً به ریاست یحیی العیساوی، حزب المشروع الوطنی العراقی به ریاست جمال عبدالوهاب الضاری، حزب العروبیون به ریاست صائب الجنابی، حزب جبهه عراقی گفتگوهای ملی به ریاست صالح المطلک، تجمع ملی اصلاح به ریاست سلیم الجبوری، جنبش العمل و الوفاء به ریاست کریم الجمیلی، حزب المسار المدنی به ریاست مثنی السامرائی، حزب التصحیح الوطنی به ریاست کامل الدلیمی، جبهه النهضة و الاصلاح به ریاست عوید الجحیشی، جریان السلم المدنی به ریاست عادل الجبوری، حزب التقدم المدنی الحر به ریاست وضاح اللهیبی، حزب احرار الفرات به ریاست عبدالله الجغیفی، تجمع السلام الدیمقراطی به ریاست محمد اقبال الصیدلی، حزب معاهدون به ریاست احمد جمیل السامرائی و حزب باب العرب به ریاست وصفی عاصی العبیدی.
* علاوی و گفتمان سکولاریسم
همان‌طور که از نام این گفتمان مشخص است تأکید بر فاصله گرفتن از رویکرد اسلامی به صحنه سیاست اولویت اصلی آن است. ناکامی جریان‌های اسلامگرا در بدست آوردن رضایت جامعه عراق، به علاوه رفتن گروه‌ها و جریان‌های اسلامگرا به سمت شعارهای مدنی را می‌توان برخی از عوامل بالا رفتن جایگاه گفتمان مدنی در عراق دانست.
در این خصوص، مقابله با جریان‌هایی که خواهان سیاسی کردن مذهب در عراق هستند در اولویت برنامه‌های علاوی قرار دارد. وی در جایی بیان می‌کند که «ما به‌دنبال مبارزه با جریان‌هایی هستیم که سعی دارند، دین را در جامعه سیاسی کنند.»
این گفتمان با گفتمان صدر مشابهت زیادی دارد اما هیچگاه بین جریان صدر و علاوی این همگرایی و همکاری شکل نگرفت. این درحالیست که علاوی با سید عمار حکیم مواضع مشترک بیشتری دارد، اما در برخورد با حکیم هم هیچگاه یک ائتلاف واقعی شکل نگرفته است.
به‌طور کلی علاوی با شعار «آشتی ملی» و ارتباط با همه جریان‌های سیاسی به‌دنبال امتیازگیری است و توانسته بخشی از عشایر و شخصیت‌های عراقی را جذب کند و در رفتار سیاسی خود از نوعی اقتدار بهره گیرد.
ب) ائتلاف قرار عراقی (تضامن)
ریاست این ائتلاف بر عهده اسامه النجیفی معاون رئیس جمهور و رئیس سابق پارلمان عراق است. وی در این ائتلاف ابتدا با خمیس خنجر رهبر جنبش پروژه عربی و همچنین سلمان الجمیلی وزیر برنامه‌ریزی و دیگر شخصیت‌های سنی عراق ائتلاف کرد. اما بعد از آن‌که ائتلاف با خمیس خنجر که یک بعثی است برایش حاشیه درست کرد و برای آن‌که آبروریزی همکاری بعث با داعش دامانش را نگیرد خمیس خنجر را از لیست خارج کرد اما کماکان از حمایت بعثی‌های عراق برخورد است.
این ائتلاف شامل احزابی چون للعراق متحدون، المشروع العربی فی العراق، حزب تجمع المستقبل العربی، مشروع الارادة الشعبیة، حزب الهیبة الوطنیة، حزب المجد العراقی، حزب الحق الوطنی، حزب الغد العراقی، حزب النداء الوطنی و جنبش النهضة الشبابیة عز و اتحاد صلاح الدین می‌شود.
پیش‌بینی می‌شود که ائتلاف سوم میان شخصیت‌های سنی که ممکن است با نخست وزیر «حیدر العبادی» متحد شوند، تشکیل گردد. همچنین وزیر دفاع سابق «خالد العبدی» با نمایندگان «محمد نوری العبد ربه»، و «عبد الرحمن اللویزی» و «عبد الرحیم شمری»، و رئیس حزب اتحاد قوا «محمد تمیم» پیمانی را تشکیل داده که قصد پیوستن به نخست وزیر «حیدر العبادی» را دارند. در مقابل موضع‌گیری برخی قوای سنی از قبیل «حزب الحل» همچنان مبهم و نامعلوم است و احتمال می‌رود که این احزاب به‌صورت منفرد در انتخابات مشارکت داشته باشند. با اینکه پیمان‌های کوچکی در برخی استان‌ها تشکیل دهند.
* گفتمان یا طرح انتخاباتی اهل سنت
برخلاف برخی تصورها که اعتقاد دارند، اهل سنت عراق به سمت تنش و التهاب سیاسی سوق پیدا می‌کند، و از این طریق از حکومت مرکزی امتیاز می‌گیرد، اغلب کارشناسان اعتقاد دارند به سمت یک تعامل مطالبه گر سوق پیدا کنند.
آشفتگی در گفتمان اهل سنت باعث تنش در این جریان شده و چون گفتمان واحدی وجود ندارد، اهل سنت به سمت لیست‌های استانی و شهرستانی رفته‌اند و می‌بینیم که عده‌ای با شیعیان و عده‌ای با کردها ائتلاف می‌کنند.
به اعتقاد این کارشناسان در شرایط فعلی گفتمان مطلوب اهل سنت، گفتمان فرا طائفه‌ای و ملی است که جریان «فتح» با تکیه بر یارگیری از عشایر و ایزدی‌ها به‌دنبال آن است. اهل سنت به سمت یک روند چالشی پیش نخواهد رفت و همان‌طور که گفته شد به یک نوع مطالبه گری همراه با تعامل پیش خواهند رفت.
این در حالیست که برخی کارشناسان بر این باورند که اهل سنت به سمت نوعی تندروی پیش خواهد رفت و این احزاب برای به دست آوردن حداکثر کرسی‌های پارلمان سیاست‌های زیر را در پیش خواهند گرفت:
۱- تقویت رابطه با العبادی
۲- درخواست امتیازات جدیدی برای اهل سنت و اجرای «طرح آشتی ملی»
۳- بازگشت آوارگان و جبران خسارت‌های مالی و جانی آن‌ها با استفاده از کمک خارجی
۴- مقابله با حشد الشعبی به‌صورت‌ها و شکل‌های مختلف.
۵- تقویت رابطه با عربستان و آمریکا برای اجرای خواسته‌های اهل سنت
۶- حمله‌ی سیاسی به محور مقاومت
۷- توسعه‌ی اختیارات شهرهای سنی و اجرای «طرح آشتی» به‌عنوان پروژه‌ی جایگزین «طرح جدایی و استقلال مناطق سنی»
۸- اتحاد بر علیه مالکی و حشد الشعبی و محور مقاومت
۹- اتحاد در حمایت و تقویت ائتلاف جدید شیعی «العبادی، حکیم، صدر).
۱۰- تلاش برای جلب موافقت رسمی دولت با حضور نیروهای آمریکایی
۱۱- تلاش برای مطرح شدن حقوق اهل سنت عراق در محافل و سازمان‌های بین‌المللی
۱۲- تلاش برای بازگشت عناصر بعثی و افراد تحت تعقیب قوه‌ی قضائیه به عراق
اهل سنت در حال حاضر به این درک رسیده‌اند که جغرافیای آنان از دست رفته و زیرساخت‌های آن تضعیف و حتی نابود شده است. بنابراین اولین و مهم‌ترین شاخصه بحث آن‌ها در گفتمان انتخاباتی آتی، جغرافیا یعنی مناطق اهل تسنن است.
در تمام همایش‌های اخیر اهل سنت، به جغرافیا اشاره شده است. وقتی گفته می‌شود می‌خواهیم کامل و ملی باشیم بعد از آن به نینوا، صلاح الدین، الانبار، دیالی، کرکوک و عاصمه البغداد اشاره می‌کند، یعنی انگشت نهادن روی همین نقطه؛ آن‌ها بنابراین جغرافیای خود را در شش استان تعریف می‌کنند.
نکته بعد از نظر اهل سنت، بازگشت جمعیت است. منظور این است که بعد از ویرانی مناطق، باید آبادانی و بازگشت جمعیت مطالبه شود. در بازگشت جمعیت به‌تدریج می‌گویند و تأکید می‌کنند باید ابتدا بازسازی شود، سپس جمعیت باز گردد. در جمعیت اهل سنت رفع کدورت‌های داخلی با عزت و کرامت (باز گشت آبرومندانه) مطرح است. موضوعی که در اینجا، برای آن‌ها مهم است و بارها به آن اشاره کرده‌اند، اقداماتی است که از سوی حاکمیت با کردها اتفاق می‌افتد که از دیدگاه آن‌ها منجر به آنالیز یا تسویه جمعیت می‌شود. بنابراین در اینجا مشکل، جمعیت است. جغرافیا نابود شده و از نظر اهل سنت باید جمعیت برگردد و به آبادانی و مصالحه جمعیتی در جغرافیاهای مختلف کرد، شیعه، سنی، ترکمان.... نیاز است. با بازگشت جمعیت، جریان‌های سیاسی می‌خواهند به قدرت باز گردند، بنابراین گام اول گفتمانی اهل سنت در آینده، بازگشت جمعیت به خانه‌های خودشان است.
* اهل سنت و بازیگران خارجی
به‌طور خاص می‌توان گفت که در عراق، سه بازیگر پول، همسایه و یک بازیگر بین‌المللی، نقش محوری دارند.
عربستان، یکی از این بازیگران همسایه است که در حال حاضر، اراده کرده به عراق وارد شود، البته نه با خشونت و فضاحت گذشته، بلکه با آغوش باز و جیب‌های پر از پول که مورد استقبال بسیاری از احزاب و چهره‌های سیاسی قرار خواهد گرفت. همانگونه که آقای بارزانی با آغوش باز پذیرفت، آقای عبادی هم ممکن است بپذیرد. بنابراین عربستان فعلی در عراق، عربستانی نیست که قهر کند بلکه اکنون از مسیر دیگری غیر از گذشته، وارد میدان شده و می‌تواند پشتیبانی و حمایت سیاسی مقامات عراقی را نیز داشته باشند.
رفتار سعودی‌ها حتی در قبال شیعیان نیز تغییر کرده است و سعی دارند چهره خود را در جامعه شیعی عراق بهبود بخشند. شرایط فلاکت بار اهل سنت و آبرو ریزی رهبران اهل سنت در ماجرای داعش، سعودی‌ها را وادار کرده است برای ماندن در عراق با دلارهای نفتی شرایط را تغییر دهند ولی حافظه کوتاه مدت عراقی‌ها این اجازه را به آنان نخواهد داد تا به مطلوب خود دست یابند. شاهد این ادعا هم سفر بن سلمان به عراق بود که با واکنش‌های شدیدی روبه‌رو شد و در نهایت سفر لغو شد.
بازیگر همسایه بعدی، ترکیه است. برای عربستان بحث اهل سنت عربی برجسته تر است، اما برای ترکیه، هم اهل سنت و هم جغرافیا مطرح است. امروزه ترکیه نفوذ بیشتری نسبت به عربستان در جمعیت سیاسی دارد، اما در خصوص ارتباط با حاکمیت از عربستان نفوذ کمتری دارد و هنوز با فاصله، پیوند برقرار کرده است. بنابراین دو بازیگر خارجی اهل سنت هم بر اراده و حرکت سیاسی اهل سنت، تأثیر خواهند داشت و هم گفتمان انتخاباتی آن‌ها را تحت الشعاع قرار خواهند داد.
بازیگر دیگری به نام ایران وجود دارد که به زعم اهل سنت، پشتیبان اهل سنت نیست، بلکه پشتیبان رقیب اهل سنت یعنی شیعه است که از زاویه دید آن‌ها، باید او را هم سر خط نگه داشت و از دشمنی ایران با خود کاست.
اکنون جریان‌های سیاسی سنی به این درک رسیده‌اند که حتی از ظرفیت‌های جمهوری اسلامی ایران برای مدیریت شیعه استفاده کنند. لذا بخشی از اهل سنت به ایران پالس مثبت نشان می‌دهند. این گروه از اهل سنت به ایران در حد کاهش فشارها یا به کارگیری اهرم علیه دولت و جریان شیعه، نگاه می‌کند؛ هر چند این توجه به اندازه توجه به پول‌های عربستان نیست، اما می‌دانند کاهش دشمنی ایران با اهل سنت می‌تواند به ارتباط بین شیعه و اهل سنت و کاهش اختلاف شیعه با اهل سنت کمک کند. به هر حال، قاطبه نخبگان سیاسی اهل سنت به (ایران) نگاه جبران ضرر دارند نه نگاه حمایتی.
بازیگر دیگر، آمریکاست که قطعا در این محور به‌خوبی ایفای نقش کرده و موازنه ایجاد می‌کند. در اینجا جریان سیاسی اهل سنت به حمایت آمریکا از دولت با محوریت شیعه به میزان زیادی باور دارد، اما می‌خواهد از حمایت آمریکا هم در جهت توازن‌سازی استقرار به نفع خود استفاده کند.
۳. ائتلاف‌های انتخاباتی احزاب کُردی
احزاب کردی در این دوره وضعیت قابل توجهی دارند. حزب دمکرات و اتحادیه میهنی هر یک به‌طور جداگانه وارد انتخابات شده‌اند. برخلاف گذشته تنها در کرکوک ائتلاف مشترک کردی تشکیل شده است و در بقیه مناطق به‌دلیل تنش بسیار زیاد، احزاب به‌صورت جداگانه لیست داده‌اند و هیچ ائتلافی شکل نگرفته است. و همه احزاب به‌نوعی به‌دنبال وزن کشی در این انتخابات هستند.
باید در جریان کردی انتظار دو حادثه را داشته باشیم:
۱- سطح مشارکت مردم به‌دلیل‌بی‌اعتمادی به احزاب اصلی به‌ویژه جریان بارزانی بسیار پایین خواهد آمد. اگرچه بارزانی‌ها همیشه یک یک رای تضمینی و قبلیه‌ای داشته و دارند اما دیگر اقتدار و صلابت گذشته را نخواهند داشت.
۲- هم‌افزایی و همبستگی گروه‌های کردی از بین رفته است و وضعیت مناسبی را نخواهند داشت.
* وضعیت گروه‌های کردی
- حزب دموکرات به ریاست بارزانی پس از رفراندوم در شرایط ویژه و اضطرار به‌سر می‌برد
- حزب اتحادیه میهنی پس از فوت آقای جلال طالبانی در وضعیت مناسبی نیست
- حزب گوران شرایط خود را حفظ کرده است
- جریان جدیدی به ریاست برهم صالح روی کار آمده است که رایزنی‌هایی با جمهوری اسلامی صورت گرفته است
- احزاب اسلامی هم از آن‌جایی که جایگاه بالایی در کردها ندارد شرایط خود را همانند قبل حفظ کرده‌اند
به‌طور کلی احزاب کردی با یکدیگر اختلافات جدی دارند برای نمونه حزب گوران به‌شدت با حزب دموکرات و شخص بارزانی مخالف است و برای به چالش کشیدن بارزانی دست به هرکاری می‌زند. اما حزب برهم صالح با وجود اینکه اختلافات زیادی با حزب دموکرات دارد اما هیچگاه خود را مقابل بارزانی قرار نداد اگرچه به نرمی مواضع حزب اتحادیه میهنی نسبت به حزب دموکرات هم نیست. احزاب اسلامی هم با سیاست یکی به نعل و یکی به میخ، با بارزانی‌ها برخورد می‌کنند.
بطور کلی هیچگاه مقابله اربیل و سلیمانیه به‌صورت جدی رخ نداده است و احزاب کردی مواضع محتاطانه‌ای در قبال یکدیگر اتخاذ کرده‌اند.
* کردها و انتخابات پارلمانی
پس از آن‌که بارزانی همراه با نجیفی و علاوی در به تعویق انداختن زمان انتخابات با شکست روبه‌رو شد، کردها تلاش کردند با یارگیری و ائتلاف با احزاب شیعه، حضور فعالی در انتخابات داشته باشند تا حداکثر امتیاز را در شرایط فعلی کسب کنند. و همان‌طور که گفته شد بارزانی به‌دنبال آن است ریاست پارلمان را به جای ریاست جمهوری در اختیار بگیرند تا کردها در عرصه سیاسی عراق نقش پر رنگ‌تری داشته باشند.
حزب گوران و اتحادیه میهنی با احزاب قانون، نصر و فتح دنبال ائتلاف هستند و با شخص عمار حکیم رابطه تاریخی بسیار خوبی دارند که در حال حاضر نیز این روابط پابرجاست.
دلایلی که احزاب کردی را به سمت احزاب شیعه سوق می‌دهد به شرح زیر است:
- پیوند تاریخی احزاب کرد با احزاب شیعه
- افزایش اختلافات در جریان کردی
- بدبینی و دل‌زدگی کردها نسبت به آمریکا (کردها اعتقاد دارند در جریان رفراندوم، آمریکایی‌ها به آنان خیانت کردند)
- کمک جریان فتح برای نجات از دست داعش
- وضعیت نابه سامان احزاب اهل سنت
- نیازمندی احزاب شیعه برای تشکیل دولت به کردها
پایان سخن
انتخابات پارلمانی عراق که میزانی برای وزن‌کشی احزاب، جریان‌ها و چهره‌های سیاسی خواهد بود! نه تنها نقش تعیین‌کننده‌ای را در آینده سیاسی، اقتصادی و امنیتی ملت عراق ایفا خواهد کرد، بلکه بر روابط تعاملات کشورهای همسایه، منطقه غرب آسیا و دولت‌های عربی نیز تأثیرگذار خواهد بود.
در این انتخابات همه احزاب با تمام توان به‌صورت مستقل وارد انتخابات شده و وزن کشی جدیدی شکل می‌گیرد و وزن سیاسی هرکدام از احزاب، مشخص خواهد شد.
آن‌چیزی که مسلم است و همه عراقی‌ها بر آن باور دارند این است که وزن و جایگاه احزاب نسبت به گذشته تغییر کرده است؛ و احزاب سنتی با ریزش آرا روبه‌رو خواهند شد.
میزان مشارکت در اهل سنت و کردها، حتما کاهش خواهد یافت. آرای اهل سنت با وجود لیست‌های متعدد پخش خواهد شد. در اردوگاه کردی هم اتحادیه میهنی و بارزانی با ریزش آرا روبه‌رو خواهند شد و به همان نسبت حزب گوران و برهم صالح وضعیت بهتری خواهند داشت.
در طیف شیعی هم منتظر تغییر و جابه جایی محسوس خواهیم بود. حزب «حکمت ملی» پس از استعفای عمار حکیم از مجلس اعلا وضعیت خوبی ندارد و طبق نظرسنجی‌ها نسبت به دوره‌های قبل آرای کمتری کسب خواهد کرد.
جریان فتح با توجه به نوظهور بودن و پرونده پاکی که دارد توانسته اعتماد عراقی‌ها را به خود جلب کند و در آخرین نظرسنجی‌ها بیشترین شانس برای پیروزی را دارد. اما جریان دولت قانون جایگاه سابق خود را کسب نخواهد کرد.
نتیجه‌ی انتخابات پارلمانی عراق که از درون آن رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و رئیس پارلمان به قدرت می‌رسند، علاوه بر محیط داخلی آن کشور، بر منطقه و به‌ویژه جبهه مقاومت و جمهوری اسلامی ایران نیز تأثیرگذار خواهد بود.
روابط ایران و عراق در حال حاضر در بهترین شرایط تاریخی خود قرار دارد و از جنبه اقتصادی، ایران سالانه بیش از ۱۲ میلیارد دلار کالا به عراق صادر می‌کند و این کشور به بزرگترین بازار ایران در جهان تبدیل شده است.
همچنین جابه‌جایی سالانه هشت میلیون زائر و توریست بین ایران و عراق نشان از زمینه‌های تعامل و تحکیم روابط دوجانبه دارد.
شرایط جنگ علیه داعش و همکاری آشکار و پنهان ترکیه با گروه‌های تروریستی، روابط سیاسی و اقتصادی ترکیه و عراق را تحت تأثیر قرار داده و این امر فرصت‌های ایران را در عراق افزایش داده است.
آنچه که بیش از پیش به جایگاه عراق در سال‌های اخیر هویت بیشتری بخشیده است، تشکیل دولتی با هویتی اسلامی و مقاومتی است. پررنگ شدن عنصر دین و جهاد در دولت و ملت عراق باعث شده تا حرکات خردمندانه‌ای در بدنه سیاستمداران عراقی در جهت گذار از منازعات قومی و مذهبی به سوی مفاهیم ملی و تمدنی شکل گیرد.
بدون تردید، کشور عراق با هویت اسلامی، مستقل، باثبات، یکپارچه و مشارکت در خط مقدم جبهه مقاومت می‌تواند حلقه‌های منسجم و به‌هم‌پیوسته ملت‌های مسلمان منطقه را مستحکم‌تر و چشم‌انداز حرکت ملت‌ها به سوی آینده‌ای برخوردار از فرهنگ و تمدن اسلامی را امیدبخش نماید.
منبع: سایت شورای سیاستگذاری ائمه جمعه
۱۲:۴۰ - ۱۳۹۷/۰۲/۲۰
