سرویس جهان مشرق- شی جین پینگ رئیس‌جمهور چین سفر دوره‌ای خود را آغاز کرد که طی آن با مقامات چند کشور آفریقایی گفتگو و توافق نمود. سنگال، رواندا، آفریقای جنوبی و کشور جزیره‌ایِ موریس از مقاصد او در این تور آفریقایی بود.

تور آقای شی با شرکت در دهمین نشست بریکس در ژوهانسبورگ تکمیل شد. وی در ابتدای دوره پیشین ریاست‌جمهوری‌اش نیز آفریقا را یکی از اولویت‌های سفر خود قرار داده بود.

افزایش مستمر همکاری‌های اقتصادی و تجاری چین با کشورهای آفریقایی

پیگیری طرح کمربند و جاده ابریشم از مهمترین برنامه‌های او در این سفر بوده است. الجزیره نوشته است چین تعهد کرده در مجموعٰ ۱۲۶ میلیارد دلار برای این طرحِ حمل و نقل آبی-خاکی که تمام کشورهای در حال توسعه در طول مسیر را نیز منتفع می‌سازد هزینه کند.

مهمترین دلیل برای سفر رئیس‌جمهور چین به روانداٰ، این است که آن کشور در بخشی از مسیر ریلی طرح بزرگ کمربند و جاده ابریشم قرار گرفته است. البته اینکه مقامات کنونی رواندا نگاه مثبتی به همکاری با اروپا و آمریکا ندارند نیز فرصت خوبی برای عقد قراردادهای دیگر فراهم کرده است. شاید به همین دلایل است که سفر شی به رواندا، اولین سفر از سوی رؤسای جمهور چین به آن کشور به شمار می‌آید.

نگاهی به برخی دادها نشان‌ از برنامه‌ریزی بلندمدت پکن برای قاره فراموش‌شده دارد. راشاتودی گزارش کرده که تنها در سال ۲۰۱۷ میلادی، چین به میزان ۳۹ میلیارد دلار در آفریقا سرمایه‌گذاری کرده است که هیچ کشور دیگری به این رقم دست نیافته است. سی‌ان‌ان نوشته از حدود یک دهه پیش، چین اولین شریک تجاری آفریقا است. ارزش این همکاری‌ها طبق آمار رسمی در سال ۲۰۱۴ میلادی به ۲۲۰ میلیارد دلار رسید.

سنگال که اولین مقصد آقای شی بود، چین را به عنوان دومین شریک تجاری خود پس از فرانسه برگزیده است. اما علاوه بر آن برخی کارشناسان نوشته‌اند پکن قصد دارد از سنگال و جزیره موریس برای تقویت حضور خود در اقیانوس اطلس و اقیانوس هند بهره گیرد.

بدون شک سودهای پنهانی در همکاری اقتصادی چین با آفریقا علاوه بر منافع مستقیم مالی نهفته است. مثلاً افزایش فعالیت‌های صنعتی چین به ویژه در حوزه دیجیتال و صنایع نظامی احتمالاً بدون استخراج ارزانِ معادن کلیدی در آفریقا بسیار گرانتر تمام می‌شد. یا استفاده از نیروی کار ارزان آفریقا می‌توان سود سرمایه‌گذاری‌ها را بالا ببرد.

رقابت چین و آمریکا در زمین آفریقا

با توجه به سیاست‌های خاص آمریکا در نگاه کوتاه‌مدت به سود وام‌های اعطایی، بسیاری از کشورهای آفریقایی ترجیح می‌دهند از سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت پکن که با رویکرد برد-برد در اختیار کشورهای در حال توسعه قرار می‌گیرد، بهره گیرند.

بعید نیست کاری که ترامپ چندماه پیش انجام داد و با واکنش هماهنگ کشورهای آفریقایی همراه شد، وضع را بیش از پیش به نفع چین تغییر داده باشد. دانلد ترامپ طی جلسه‌ای غیرعلنی در کاخ سفید، برخی کشورهای آفریقایی را «چاه مستراح» نامید.

به نظر می‌رسد تفاوت دیگر درعلاقه کشورهای غربی به تأسیس پایگاه‌های نظامی همزمان به جای اولویت‌بخشی به همکاری اقتصادی است. این را آیو جانسون، روزنامه‌نگار و پایه‌گذار پایگاه خبری‌تحلیلی ViewPoint Africa نیز می‌گوید.

لارنس فریمن تحلیلگر مسائل آفریقا در این باره به راشاتودی گفته است زیرساخت‌ها، حوزه انرژی و حمل و نقل جاده‌ای و ریلی از جمله محورهای اصلی در همکاری‌های اخیر میان چین و کشورهای آفریقایی بوده است. بندرسازی، ریل راه‌آهن، نیروگاه‌های آبی و بسیاری از پروژه‌های دیگر نشان می‌دهد چین در ایجاد زیرساخت‌های توسعه در آفریقا حرف اول را می‌زند.

کنیا، نیجریه، اتیوپی و چندین کشور دیگر از این همکاری‌ها سود برده‌اند و امکانات اولیه یک زندگی رفاهی را در بسیاری از نقاط کشور خود برای شهروندان فراهم ساخته‌اند. اتوبانی که داکار، پایتخت سنگال را به توبی دومین شهر بزرگ آن کشور وصل می‌کند، هزینه‌اش از سوی چینی‌ها تأمین شده است.

چین نیز هم به دلیل سیاست‌های صبورانه‌اش و هم مزیت‌هایی که در مدیریت دولتیِ خدمات ارزانتر به آفریقاییان دارد، به سود خود می‌رسد. در واقع بسیاری از شرکت‌های خصوصی در اروپا و آمریکا امکان مقابله با ریسک‌های سرمایه‌گذاری را در قاره‌ای که با جنگ‌های داخلی، قحطی و نفوذ خارجی دست و پنجه نرم می‌کنند،‌ در خود نمی‌بینند.

فریمن ادامه داد سابقه سرمایه‌گذاری غربی‌ها در آفریقا به بدهی‌های کلان کشورهای آفریقایی نسبت به آنها، صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی انجامیده، در حالی که چین با درس‌گرفتن از این اشتباهات، شرایط همکاری‌های خود را به گونه‌ای دیگر تدوین می‌کند تا به سود خود به صورت غیرمستقیم دست یابد.

منتقدان همکاری آفریقا با چین چه می‌گویند؟

با این حال، همچنان منتقدان نسبت به افزایش همکاری‌های اقتصادی میان چین و کشورهای آفریقایی هشدار می‌دهند که مبادا افزایش بدهکاری آنها به پکن موجب شود در آینده برخی دارایی‌های خود را به چین واگذار کنند. مثلاً وام ۲۰ میلیاردی به گینه در ازای واگذاری یک معدن ارزشمند آلومینیوم به چین بوده است. آنها همچنین به گزارش‌هایی در مورد شرایط بد کارگران بومی در پروژه‌هایی که مدیریت آن بر عهده چینی‌ها است استناد می‌کنند.

انتقاد دیگر به پیش‌شرط چین در بسیاری از همکاری‌های اقتصادی‌اش در مورد کاهش همکاری کشور مقابل با تایوان است. تایوان که همزمان با وقوع انقلاب چین و فرار مقامات سابق به آن ناحیه مورد حمایت آمریکا قرار گرفت، از سوی پکن به عنوان یکی از استان‌ها در نظر گرفته می‌شود. پکن تلاش می‌کند همکاری‌های اقتصادی تایوان را با سایر کشورهای جهان محدود سازد. سال گذشته پکن موفق شد تقریباً تمام کشورهای آفریقایی را از تقویت پیوندهای تجاری و اقتصادی با تایوان باز دارد.

گاهی نیز در این انتقادها منافع دولت‌ها در میان است. آمریکا و فرانسه نگران هستند بندرسازی چینی‌ها برای جیبوتی که میزبان یک پایگاه برای نیروی دریایی چین نیز هست، بر فعالیت پایگاه نظامی آنها در آن کشور تأثیر بگذارد. لان تیلور متخصص آفریقا در دانشگاه سنت اندروز همین انتقاد را به آمریکا برمی‌گرداند که چرا آفریقا را از لنز مسائل امنیتی می‌بیند نه اقتصادی؟

به نظر او واشینگتن زمان زیادی را از دست داده است در حالی که چین در این مدت با اهمیتی که به مسائل کشورهای کوچک می‌دهد و آنها را در سخنرانی‌ها همسطح با کشورهای بزرگ احترام می‌کند، نوعی علاقه نسبت به خود ایجاد کرده است.

کشورهای غربی همچنین نگران تأثیری هستند که افزایش همکاری‌های اقتصادی چین با کشورهای آفریقایی در آرای آنها به نفع پکن در سازمان‌های بین‌المللی داشته است، ضمن اینکه تصاحب معادن راهبردی آفریقا از سوی چین می‌تواند در آینده بر قدرت بین‌المللی این کشور تأثیر مثبت داشته باشد.

جمع‌بندی

همانطور که «هی» از کارشناسان این حوزه می‌گوید، اگر همکاری چینی‌ها واقعاْ به نفع کشورهای آفریقایی نبود، آنها به افزایش این پیوندها روی خوش نشان نمی‌دادند. در واقع تفاوت بارز پکن نسبت به آمریکا جدا از اینکه سود وام‌هایش را بیشتر از درآمدِ آینده پروژه برمی‌دارد یا اینکه حمایت کاملی از شرکت‌های دولتی‌اش در برابر ریسک سرمایه‌گذاری در چین انجام می‌دهد، این است که چین خود را نسبت به برنامه‌ای که برای توسعه آفریقا در نظر دارد، متعهد می‌داند. این را می‌توان از سفرهای منظم مقامات ارشد پکن به کشورهای آفریقایی و پیشبرد مرحله به مرحله زیرساخت‌ها دریافت.

در مقابل اما بسیاری از شهروندان آمریکایی اگر رئیس‌جمهورشان سفرهای مکرر به آفریقا داشته باشد، آن را مسخره خواهند کرد (حتی بسیاری در ایران نیز که مختصات اقتصادی کوچکتری دارد، همین‌ نگاه را در مورد روابط با آفریقا دارند). در حالی که چینی‌ها از ارزش راهبردیِ همکاری محترمانه با قاره فراموش‌شده در آینده کشور خود به خوبی آگاهند.

منابع

https://edition.cnn.com/2018/07/18/asia/xi-jinping-africa-visit-intl/index.html

https://www.rt.com/news/434119-china-xi-jinping-africa