در تحقیقات صورت گرفته درباره گروه تروریستی داعش، توجه ویژه‌ای بر روی فعالیت مردان این گروه شده است، چرا که آنها عناصر تاثیرگذار اصلی در ارتکاب خشونت‌های مختلف بودند. به این ترتیب به نظر می‌رسد نقش زنان و کودکان وابسته به این گروه تروریستی نادیده باقی مانده است. گزارش مذکور به بررسی هر سه گروه از عناصر داعش پرداخته و ویژگی‌های هر کدام از این گروه‌ها را بررسی کرده است.

بیشتر بخوانید:

سرنوشت زنان و کودکان داعشی +عکس

این گزارش به منابع رسمی و دولتی و آماری که از اطمینان بیشتری برخوردار است، استناد کرده و مجموعه‌ای آماری درباره داعش ارائه می دهد که از 283 منبع گرفته شده است. این آمار و اطلاعات مدت زمانی میان آوریل 2013 تا ژوئن 2018 را در بر می گیرد که در جریان آن دولت موهوم اسلامی توسط ابوبکر البغدادی اعلام شد.

خلاصه  گزارش

با توجه به گسترش مناطق تحت نفوذ داعش در سال های اخیر و گرایش دیگر گروه های تروریستی به این گروه و افزایش فشار بر آنها در سوریه و عراق، از اواخر سال 2014 برخی عناصر داعش به عرصه های دیگر درگیری‌ها در جبهه های نزدیک به سوریه و عراق یا مناطق دوردست نظیر لیبی و افغانستان و فیلیپین عزیمت کردند.

لیبی ثابت کرده است که یکی از بهترین مقاصد عناصر منتسب به داعش است. میزان زنانی که به لیبی سفر کرده اند، تقریباً دو برابر زنانی است که به سوریه و عراق رفته اند. نقش زنان فعال در عضوگیری و جذب زنان دیگر در منطقه در این روند تاثیر گذار بوده است. آنها این کشور را نزدیک ترین و ساده ترین راه رسیدن به خلافت داعش معرفی می کنند.بیشتر زنان و کودکانی که به این کشور عزیمت می کنند، از دولت های آفریقایی نظیر چاد و اریتره و نیجریه هستند. ارزیابی های وزارت دفاع آمریکا نشان می دهد که در حال حاضر نزدیک به 1100 عضو گروه تروریستی داعش در افغانستان حضور دارند. حضور زنان و کودکان داعشی در افغانستان کمتر از لیبی است.

بعد از سقوط خلافت داعش چندین گزینه در برابر زنان و کودکان عضو این گروه تروریستی وجود داشته است. برخی از آنها مانند مردان به کشورهای اصلی خود بازگشته اند. برخی از آنها نیز همچنان در محل درگیری ها در بازداشت هستند و برخی دیگر به مناطق دیگر مورد تنازع که داعش در آنجا حضور دارد، عزیمت کرده اند. همچنین گفته می شود صدها نفر از این زنان در ترکیه حضور دارند و از طریق سفارتخانه های خود تلاش می کنند تا به کشورهای اصلی شان بازگردند.

در حال حاضر هزاران نفر از زنان و مردان وابسته به داعش در بازداشتگاه های عراق و سوریه و دیگر کشورهای منطقه حضور دارند. از این تعداد حدود 9 هزار نفر درباره مسائل مربوط به تروریسم محاکمه شده اند و 19 هزار نفر دیگر نیز در انتظار محاکمه قرار دارند. احتمال وجود تعداد زیادی از یتیمان داعشی و کودکان بدون تابعیت در عراق و سوریه وجود دارد. گفته می شود بالغ بر 730 کودک در داخل خلافت موهوم داعش متولد شده اند.

با سقوط خلافت داعش، این گروه تروریستی به شکل روز افزونی به دنبال استفاده از کودکان و افراد خردسال برای انجام حملات تروریستی در خارج از اراضی خود است. هانز جورج ماسین رئیس بخش اطلاعات داخلی آلمان پیش از این درباره بازگشت کودکان عضو داعش به کشور که می تواند منجر به حملات بیشتر تروریستی در این کشور شود، هشدار داد. وی در این رابطه گفته است: ما باید بدانیم که این کودکان ممکن است بمب ساعتی باشند. خطرات زیادی در بازگشت این کودکان وجود دارد.   

مشروح گزارش:

لیبی و افغانستان و فیلیپین مقاصد جدید داعش

با توجه به گسترش مناطق تحت نفوذ داعش در سال‌های اخیر و گرایش دیگر گروه‌های تروریستی به این گروه و افزایش فشار بر آنها در سوریه و عراق، از اواخر سال 2014 دو اتفاق مهم در رابطه با داعش رخ داد: اول اینکه برخی عناصر داعش به عرصه‌های دیگر درگیری‌ها انتقال پیدا کردند که در بسیاری از موارد در جبهه‌های نزدیک به سوریه بود و امکان عزیمت به آنها از سوریه و عراق وجود داشت. موضوع دوم اینکه در نتیجه افزایش فشار بر عناصر این گروه در سوریه و عراق، برخی عوامل منتسب به داعش به مناطق دیگر عزیمت کرده و شرایط لیبی و افغانستان و فیلیپین را بهترین بستر برای حضور خود دیدند.

لیبی:

لیبی ثابت کرده است که یکی از بهترین مقاصد عناصر منتسب به داعش است. این موضوع به ویژه در سال‌های 2014 و 2015 کاملا صدق می‌کرد. خلافت موهوم دولت اسلامی داعش در استان‌های فزان و برنیه و طرابلس روی کار بود. بر اساس پژوهشی که آرون زیلین انجام داده، از سال 2011 بین 2600 تا 3500 خارجی به لیبی سفر کرده یا قصد سفر به این کشور را داشته‌اند. از جمله این افراد 1500 تونسی است. حدود هزار نفر از این مسافران را زنان تشکیل می‌دهند.

در این رابطه نکاتی وجود دارد که توجه به آن‌ها لازم است:

اول: میزان زنانی که به لیبی سفر کرده‌اند، تقریباً دو برابر زنانی است که به سوریه و عراق رفته‌اند. نقش زنان فعال در عضوگیری و جذب زنان دیگر در منطقه در این روند تاثیر گذار بوده است. در گزارش‌ها آمده است که در آگوست سال 2015 سه نفر از زنان که به زبان انگلیسی صحبت می‌کردند، از هواداران خود می‌خواستند به لیبی مهاجرت کنند. آنها این کشور را نزدیک ترین و ساده ترین راه رسیدن به خلافت داعش معرفی می‌کردند، با وجود این که به نظر می‌رسید تعداد زنانی که بتوانند به زبان انگلیسی صحبت کنند، به اندازه‌ای نیست که این دعوت‌ها را بپذیرند، اما به نظر می‌رسد نزدیکی جغرافیایی لیبی به این مناطق باعث گرایش آنها به لیبی شد.

دوم: لیبی از نظر تعداد کشورهایی که زنان و کودکان خردسال وابسته به داعش به آنجا سفر می کنند نسبت به سوریه و عراق گسترش بیشتری پیدا کرده است، بیشتر زنان و کودکانی که به این کشور عزیمت می‌کنند، از دولت‌های آفریقایی نظیر چاد و اریتره و نیجریه هستند.

سوم: داعش برای اولین بار در فوریه 2016 از اقدام به عملیات انتحاری توسط زنان در صبراته خبر داد.رئیس شورای نظامی داعش در لیبی گزارش داد که تعداد زیادی از زنان فعال در این گروه هستند که تاکنون عملیات انتحاری انجام داده‌اند.

افغانستان

در سال 2015 تاسیس «خلافت داعش در استان خراسان» اعلام شد و بسیاری از عناصر منتسب به گروه تروریستی داعش به افغانستان عزیمت کردند. در حال حاضر نیز مشاهده می‌شود که این کشور به مقصد تعدادی از عناصر داعش تبدیل شده که از خاک عراق و سوریه خارج می‌شوند. علاوه بر اینکه تعداد زیادی از اعضای منتسب به بخش خراسان گروه تروریستی داعش از دیگر گروه‌های تروریستی داخلی تامین می‌شود. از جمله این افراد می‌توان به جنبش تحریک طالبان و جنبش اسلامی ازبکستان اشاره کرد.

ارزیابی‌های وزارت دفاع آمریکا نشان می‌دهد که در حال حاضر نزدیک به 1100 عضو گروه تروریستی داعش در افغانستان حضور دارند. حضور زنان و کودکان داعشی در افغانستان کمتر از لیبی است.

فیلیپین

در سال 2014 اسنیلون هابیلون یکی از رهبران ابو سیاف از فیلیپین با ابوبکر البغدادی بیعت کرد. در پی این اتفاق داعش از افرادی که نمی‌توانند به سوریه سفر کنند، خواست تا برای «جهاد» به فیلیپین عزیمت کنند. در می سال 2017 مبارزانی از عربستان سعودی و مالزی و سنگاپور در فیلیپین دیده شدند. دست کم 40 نفر از اندونزی به این کشور عزیمت کرده بودند. در می سال 2017 عناصر تندرو پایتخت فیلیپین را به مدت تقریباً 5 ماه تحت کنترل داشتند که در این مدت حدود هزار و 331 نفر از جمله 919 فرد مسلح کشته شدند و هزاران تن از مردم بومی منطقه نیز آواره شدند.

آمار دقیقی از تعداد زنان و کودکانی که به فیلیپین سفر کرده‌اند، وجود ندارد. کارین عائشة زن فیلیپینی 36 ساله یکی از مهم‌ترین عناصر جذب زنان به گروه تروریستی داعش در این کشور است. او همسر محمد جعفر مجید رهبر جماعت انصار الخلافة است که این گروه نیز زیر نظر داعش قرار دارد.

زنان داعشی کجا هستند؟‌

بعد از سقوط خلافت داعش چندین گزینه در برابر زنان و کودکان عضو این گروه تروریستی وجود داشته است. برخی از آنها مانند مردان به کشورهای اصلی خود بازگشته اند. البته این آمار به نسبت مردان بسیار اندک است و تنها 256 زن عضو داعش به سرزمین‌های اصلی خود بازگشته اند که 4 درصد از مجموع زنان داعشی را تشکیل می‌دهد. البته می‌شود برخی از آنها نیز همچنان در محل درگیری‌ها در بازداشت هستند و برخی دیگر به مناطق دیگر مورد تنازع که داعش در آنجا حضور دارد، عزیمت کرده‌اند.

زنان داعشی بعد از ورود به سرزمین‌های تحت امر داعش معمولاً مجبور بودند گذرنامه‌های خود را تحویل دهند. داعشی‌ها این اقدام را به عنوان نمادی از تعهد آنها به داعش تصور می‌کردند. علاوه بر این که زنان بدون حضور یک مَحرم قادر به سفر به مناطق مختلف نبودند. به این ترتیب آنها در صورتی که قصد خروج از مناطق تحت امر داعش را داشتند، تنها گزینه فرار را پیش روی خود داشتند. در برخی حالات زنان مبالغ زیادی را به قاچاقچیان انسان می‌دادند تا آنها را به همراه فرزندانشان از مناطق تحت سلطه داعش فراری دهند.

همچنین گفته می‌شود صدها نفر از این زنان در ترکیه حضور دارند و از طریق سفارتخانه‌های خود تلاش می‌کنند تا به کشورهای اصلی‌شان بازگردند.

در حال حاضر هزاران نفر از زنان و مردان وابسته به داعش در بازداشتگاه های عراق و سوریه و دیگر کشورهای منطقه حضور دارند. از این تعداد حدود 9 هزار نفر در مورد مسائل مربوط به تروریسم محاکمه شده‌اند و 19 هزار نفر دیگر نیز در انتظار محاکمه قرار دارند. 3 هزار نفر از این تعداد به اعدام محکوم شده اند. در این مناطق برخی زنان خارجی و کودکان نیز بازداشت شده‌اند، اما شناسایی دقیق آمار این افراد ممکن نیست. به عنوان مثال از کشورهای فرانسه و آلمان و روسیه و چین 1400 زن و کودک داعشی در آگوست 2017 خود را تسلیم نیروهای عراقی کرده اند. همچنین گفته می شود در شمال غرب سوریه نیز 220 زن یا بیوه داعشی بازداشت هستند. نیروهای کرد نیز از فوریه 2008 تاکنون 800 زن خارجی عضو داعش را بازداشت کرده اند.

همچنین یک قاضی عراقی از دادگاه عالی این کشور اعلام کرد که حدود 560 نفر از زنان عناصر مسلح خارجی داعش و 900 کودک بازداشت شده اند. سازمان دیده بان حقوق بشر نیز اعلام کرد که دولت اقلیم کردستان عراق و مقامات دولت مرکزی این کشور حدود هزار متهم داعشی زیر 18 سال را بازداشت کرده‌اند.

کودکان داعشی کجا هستند؟

از مجموع کودکان و افراد نابالغی که به داعش پیوسته بودند، حدود 1180 نفر از عناصر خارجی به کشورهای اصلی خود بازگشته اند یا در آستانه این اقدام هستند. به صورت کلی به نظر می‌رسد حدود 17 درصد از کودکان داعشی بازگشت به خانه و کاشانه خود را ترجیح داده‌اند.

علاوه بر اینها احتمال وجود تعداد زیادی از یتیمان داعشی و کودکان بدون تابعیت در عراق و سوریه وجود دارد. در سال 2013 کمیته پارلمانی عراق در زمینه مسائل حقوق بشر اعلام کرد که بیش از 520 کودک بدون تابعیت در نزد عناصر مسلح القاعده بین سال‌های 2004 تا 2009 متولد شده است. در آن زمان تعداد عناصر القاعده در این کشور 16 هزار نفر برآورد می‌شد. این در حالی است که بالغ بر 41500 نیروی داعشی در طی 4 سال ممکن است آمار قابل توجهی از این کودکان را شکل داده باشند. به ویژه که داعشی‌ها که رویای ایجاد خلافت را در سر می پروراندند، توجه ویژه‌ای به ایجاد نسلی جدید از عناصر تندرو در میان خود داشتند. آمارهای دقیقی در رابطه با کودکان بدون تابعیت داعشی وجود ندارد، اما گفته می شود بالغ بر 730 کودک در داخل خلافت موهوم داعش متولد شده‌اند.

آماری که در این گزارش آمده تشریح شده، نگرانی ها را در رابطه با افزایش تهدیدات امنیتی این زنان بالاتر می برد. نگرانی‌هایی که شامل موارد زیر است:

اول: برخی از این زنان تحت حاکمیت داعش نقش‌های امنیتی را ایفا می کردند. آنها آموزش‌های زیادی را دیده‌اند و قدرت انتقال مهارت‌ها و آموزش‌های خود به دیگران را دارند.

در اواخر سال 2017 داعش « جهاد ضد دشمنان» را به عنوان تکلیف اجباری برای زنان مطرح کرد. این موضوع در فوریه 2018 در مجله خبری داعش که به زبان عربی منتشر می‌شد، آمده است. داعش همچنین نوار ویدیویی از زنان شرکت کننده در عرصه درگیری ها را منتشر کرد که نشان می‌داد تعداد زیادی از این زنان نقش‌های مبارزاتی ایفا کرده‌اند.

دوم: عامل دوم این است که این زنان اجرای حملات تروریستی را در برخی موارد بر عهده گرفته‌اند. این موضوع از طریق تشکیل گروهک‌های ویژه زنان در داعش یا تشکیل گروهک‌های خانوادگی یا زنان عامل حملات انفرادی مطرح کرد. همچنین مناسبات عناصر داعش با هسته مرکزی این گروه تروریستی را می‌توان به سه شکل عمده بررسی کرد: برخی از آنها افرادی هستند که در خارج از سرزمین های مبارزه حضور دارند و منتسب به این گروه نیستند، اما از آنها الگو پذیری دارد و هوادار داعش هستند. گروه دوم افرادی هستند که در خارج از سرزمین‌های تحت سلطه داعش بوده‌اند، اما ارتباطات مستقیمی با یک یا چند نفر از عناصر داعش داشته‌اند و امکان تجهیز و آماده سازی آنها برای انجام یک عملیات تروریستی وجود دارد. گروه سومی نیز وجود دارد که در عرصه درگیری‌ها بوده اند و ممکن است به صورت مستقیم از سوی داعش مامور انجام عملیات انتحاری و انفجاری شوند. پلیس اروپا اعلام کرده است که در سال 2014 میلادی 96 زن را به اتهام مسائل تروریستی بازداشت کرده است. این تعداد در سال 2015 به 171 نفر رسید. در سال 2016 این رقم 180 نفر شد، اما در سال 2017 با کاهش مواجه شد و به عدد 123 نفر رسید.

کودکان عضو داعش؛ بمب ساعتی امنیت دنیا

داعش در بهره گیری و سوء استفاده از کودکان همان روشی را دنبال کرد که القاعده در عراق آن را ابداع کرده بود. این گروه تروریستی از کودکان به شکل گسترده در حملات تروریستی خود استفاده می‌کرد. در سال 2010 96 درصد از تمام حملات انتحاری که توسط این گروه در استان دیاله انجام شد، وسط کودکان بود که 16 سال یا کمتر سن داشتند.

تبلیغات گسترده به زبان های مختلف و انتشار اخبار انفجارها در مناطق مختلف باعث افزایش آگاهی عمومی از خطرات این گروه تروریستی شده و فرصت و ابزارهای پیوستن کودکان به این گروه در عرصه عملیاتی و ایدئولوژیک را کاهش داده است. با این وجود تروریست های داعش اقدام به نهادینه سازی آموزه های افراط گرایانه خود در میان کودکان کم سن و سال می کنند و آنها را در اردوگاه های ارتش آموزش می دهند تا از آنها برای مبارزه در خطوط مقدم استفاده کنند یا عملیات اعدام در زندان ها یا انجام عملیات انتحاری را به آنها واگذار کنند.

سقوط خلافت داعش، این گروه تروریستی به شکل روز افزونی به دنبال استفاده از کودکان و افراد خردسال برای انجام حملات تروریستی در خارج از اراضی خود است. در برخی مناطق منطقه عملیات های تروریستی موفقیت یا شکست خورده ای از سوریه کودکان و نوجوانان انجام شده است. از جمله آن‌ها می‌توان به عملیات انتحاری اشاره کرد که در جریان یک مراسم عروسی کردها در جنوب شرق ترکیه اشاره کرد که در آگوست 2016 توسط یک کودک 12 ساله انجام شد.

هانز جورج ماسین رئیس بخش اطلاعات داخلی آلمان پیش از این درباره بازگشت کودکان عضو داعش به کشور که می تواند منجر به حملات بیشتر تروریستی در این کشور شود،‌هشدار داد. وی در این رابطه گفته است: ما باید بدانیم که این کودکان ممکن است بمب ساعتی باشند. خطرات زیادی در بازگشت این کودکان وجود دارد، چرا که آنها برای انجام عملیات تروریستی شستشوی مغزی شده اند. بین سپتامبر 2014 تا دسامبر 2016 دستکم 34 برنامه برای عملیات تروریستی با مشارکت 44 نوجوان و کودک در هفت کشور غربی برنامه ریزی شده است. کوچکترین متهم در این حادثه تنها 12 سال سن داشته است.

با توجه به آنچه که گفته شد، ‌روند بازگرداندن زنان و کودکان عضو داعش به بستر جامعه و حذف گرایش‌های افراطی آنها پروسه‌ای عظیم و پیچیده است که در عین حال با توجه به خطرات امنیتی بالای این عناصر، هزینه کردن برای آن اقدامی ضروری به شمار می‌رود. گرچه کشورهای غربی و اروپایی سابقه روشنی از خود در روند مبارزه با گروه‌های تروریستی و به ویژه داعش ارائه نکردند، اما برای حفظ امنیت خودشان هم که شده، باید توجه بیشتری برای حل این معضل داشته باشند.