به گزارش مشرق، هشتمین برنامه چهل سال با رسانه‌ها با موضوع رسانه‌ها و حریم خصوصی برگزار شد.
این برنامه با اجرای فرید محمدی، میزبان میهمانانی همچون مستوره عزت‌زاده، مدرس دانشگاه، علیرضا امینی، مدرس دانشگاه و مصطفی مسجدی‌آرانی، روزنامه‌نگاربود.
بیشتر بخوانیم:
«رسانه‌ها و چالش‌های اقتصادی» و «اقتصاد مقاومتی» بررسی می‌شوند
رسانه را از حاکمیت خارج کنیم
رسانه‌ها تأثیر بسزایی بر تغییر رفتار «مصرف‌کننده» دارند
در ابتدای نشست مستوره عزت‌زاده، مدرس دانشگاه، با اشاره به حریم خصوصی اظهار کرد: از ابتدای تاریخ بشر حریم خصوصی وجود داشت و تنها مختص امروز نیست. حریم خصوصی تعاریف متعددی دارد و در هر فرهنگ و جامعه‌ای با توجه به چهارچوب و قواعد عرفی‌اش تعاریف خود را دارد. ما هنوز درباره حریم خصوصی به تعریف مشترکی میان جوامع نرسیده‌ایم اما در تعریف علمی به مجموعه‌ای از اطلاعات افراد گفته می‌شود که نمی‌توان آن را بدون اطلاع‌شان درجایی نشر دارد؛ یعنی اگرقرار است آن اطلاعات را به اشتراک بگذاریم، قطعاً باید مورد رضایت‌شان باشد.
وی افزود: نام و نام‌خانوادگی، محل سکونت، میزان تحصیلات و دیگر موارد مجموعه مؤلفه‌ها و شاخصه‌های حریم خصوصی هستند که بدون اجازه فرد نمی‌توان آن را نشر داد.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: زمانی که فردی در جامعه مسئولیت اجتماعی دارد، زمانی که حریم خصوصی‌اش مطرح می‌شود، باید بپذیرد که بخشی از این حریمش کمتر شده است. او باید اصول چهارچوبی‌اش را تعیین و سطح‌بندی کند تا در این امر دچار مشکلاتی نشود.
وی بیان کرد: برخی از افراد مشهور و سلبریتی‌ها از طریق تلفن‌های همراه‌شان با مردم در ارتباط هستند و لحظه به لحظه از خودشان به مردم اطلاعات می‌دهند؛ بنابراین اینجا دیگر حریم خصوصی مطرح نمی‌شود. همچنین هر کسی که پایگاه اجتماعی بالایی دارد، حریم خصوصی‌اش تنگ‌تر خواهد بود.
عزت‌زاده اظهار کرد: مسئولانی که در رأس جامعه هستند، باید پاسخگوی مردم باشند و اطلاعات شفافی را در اختیار جامعه قرار دهد. یعنی او باید بداند وقتی مسئولیتی را می‌پذیرد باید پاسخگوی مردم باشد و انتشار اطلاعاتش دیگر در بخش حریم خصوصی قرار نمی‌گیرد. همچنین حساب خصوصی افراد عادی امری شخصی است و نمی‌توان از او خواست تا آن را منتشر کند اما یک مسئول باید اطلاعات شفافی را در اختیار مردم قرار دهد.
وی افزود: برخی از چهره‌های شاخص و افراد معروف خودشان مسائل شخصی را مطرح می‌کنند، این پرسش باید مطرح شود که رسانه تا چه اندازه وارد حریم خصوصی افراد شده و تا کنون چه اقداماتی در این زمینه انجام داده است.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: در شبکه‌های اجتماعی، کاربران هم تولیدکننده محتوا و هم مصرف کننده و هم یک رسانه هستند. ارتباط تعاملی میان مخاطب و رسانه در شبکه‌های اجتماعی برقرار می‌شود درحالی که سرعت چنین ارتباطی غیرقابل مقایسه با رسانه‌ای همچون تلویزیون است.
وی بیان کرد: رسانه‌ای همچون تلویزیون با تهیه و تولید فیلم و سریال، نوع نگاه مخاطبان را شکل می‌دهد. درواقع رسانه ها مردم را می‌شناسند، با توجه به ذهنیتی که دارند، نوع نگاه مردم را با ارائه محتوا تغییر می‌دهند.تلویزیون با توجه به سطح دسترسی‌اش برای مردم فعال بوده اما این ارتباط یک سویه است؛ درحالی که چنین موضوعی برای شبکه‌های اجتماعی متفاوت بوده و ارتباط با مخاطبان دوسویه است.
عزت‌زاده اظهار کرد: رسانه‌ها در سال‌هایی که خدمت داشتند، نقش فرهنگسازی را ایفا کردند. اما در این میان چند پرسش مطرح می‌شود که رسانه‌ها در این فضا چه کردند؟ آیا مدافع مردم و در کنار آنها بودند؟ آیا توانستند جایگاه خودشان را پیدا کنند؟
وی افزود: ما به لحاظ فرهنگی، تفاوت بسیاری با کشورهای غربی و سکولار داریم؛ ریشه بنیادین کشورمان غنی است و همین امر سبب تفاوت‌ها می‌شود. زمانی که از ابعاد فرهنگی نگاه می‌کنیم، حریم زندگی مان در ابعاد مختلف متفاوت است. برای مثال حجاب، ارتباطات، نحوه مقابله با تجسس و شایعه پراکنی، نوع افکار، ذهن و تبادل افراد در زندگی براساس چهارچوب‌هایی متفاوت از کشورهای سکولار است.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: مقام معظم رهبری در فروردین ماه امسال به موضوع حریم خصوصی اشاره کردند و فرمودند تعرض به حریم خصوصی افراد حرام شرعی است.ولی در این خصوص رسانه‌های ما نتوانستند این موضوع را تبیین و در میان افراد جامعه نهادینه کنند.
وی افزود: فرهنگ ایران، فرهنگ خاصی با ریشه کهن است که اگر رسانه‌ها می‌توانستند براساس این فرهنگ مسائلی همچون صداقت، حریم چشم، حریم زبان، حریم گوش را در میان مردم نهادینه کند. رسانه‌های ما نتوانسته‌اند در این زمینه عمل کنند. همچنین رسانه‌های جمعی، اجتماعی و مطبوعات هر یک طی چهل سال گذشته در حریم خصوصی عملکردی متفاوت داشتند.
عزت‌زاده اظهار کرد: اقبال عمومی از پیام‌رسان‌های داخلی به سمت شبکه‌های خارجی، اعتماد اندک مردم به آن است و رسانه‌ها باید وارد میدان می‌شدند و به این اعتمادسازی کمک می‌کردند.
وی بیان کرد: ما تولیدکننده پیام‌رسان‌ها، مالتی مدیا و چند رسانه‌ای نبودیم و آنها متناسب با فرهنگ ایران نیست به همین دلیل شرایط فرهنگی ما نتوانست آنها را بپذیرد.
وی افزود: چه بخواهیم و چه نخواهیم، سیل تنوع نرم‌افزار را شاهد هستیم و با آگاهی می‌توانیم تلاش کنیم تا از کودکان‌مان عقب نیفتیم. نباید به این فکر کنیم که اگر برای فرزندمان تلفن همراه نخریدیم، از دوستانش عقب می‌افتد. باید به این بیندیشیم که آیا خرید تلفن همراه مناسب سن فرزندمان است.
عزت‌زاده اظهار کرد: نگاه‌مان به فرهنگ تبلیغی نبوده بلکه ترویجی است. اگر بحث آگاه‌سازی را بپذیریم و با ابزارهای روز، نیازهای امروز جامعه را رصد و براساس آن حرکت کنیم، تأثیرگذار خواهیم بود.
وی ادامه داد: برای مثال اطلاع یافتن مردم از محل زندگی نمایندگان مجلس، دریافتی‌شان و دیگر مسائل حق مردم است و مردم می‌توانند آنها را رصد کنند و دیگر نام این موضوع حریم خصوصی نیست. رسانه‌ها باید وارد میدان شوند و در این زمینه مفهوم‌سازی کند و این اطلاعات و مسائل را به اطلاع مردم برسانند و مدافع مردم باشند.
در ادامه علیرضا امینی، مدرس دانشگاه، با اشاره به حریم خصوصی اظهار کرد: ابتدا باید بازتعریفی از حریم خصوصی داشته باشیم. متأسفانه هنوز به تعریف جامعی نرسیده‌ایم و نتوانسته‌ایم میان حریم خصوصی و حق شخصی تفاوت‌هایی قائل شویم.
وی افزود: حریم خصوصی براساس جایگاه حقیقی و حقوقی افراد مشخص می‌شود و حریم خصوصی افراد با یکدیگر براساس جایگاه‌شان متفاوت است. برای مثال زمانی که فرد به جایگاهی می‌رسد که در رأس مورد توجه قرار می‌گیرد و یا سلبریتی است، حریم خصوصی او دیگر محدودتر می‌شود. زمانی که حریم شخصی فردی مورد تهدید قرار بگیرد، می‌تواند اطلاعاتی از او منتشر شود که انتشار آن چندان مناسب نباشد و در این وضعیت شاهد بحران فرهنگی خواهیم بود.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: زمانی که از حق شخصی فردی صحبت می‌کنیم که مسئولیت اجتماعی دارد و شناخته شده است، حقوق و درآمدش حق شخصی‌اش نیست و عموم جامعه باید بداند؛ اما این فرد در حق شخصی می‌تواند براساس سلیقه اش همسرش را انتخاب کند.
وی بیان کرد: امروزه رسانه وارد حریم خصوصی افراد شده است. برای مثال در پخش یک مسابقه فوتبال، گزارشگر شخصی‌ترین مسائل بازیکن را بیان می‌کند.
امینی اظهار کرد: یک چهره سرشناس باید مراقب رفتارش در برابر جامعه هدف شود، چراکه اشاعه برخی موارد از حریم خصوصی‌اش گاهی می‌تواند خطرناک باشد.
وی افزود: رسانه جایگاه مشخصی دارد و فعالیتش پایش، تحلیل و اطلاع‌رسانی است. رسانه‌های سنتی بر اساس همین مسیر فعالیت کردند. مشکل از جایی آغاز شد که رسانه‌ها سعی داشتند تا ذائقه مخاطب را تغییر دهند. آنها وارد بخش‌هایی شدند که قبلاً برای‌شان موضوعیتی نداشت. رسانه‌های امروز به تحلیل افراد می‌پردازند؛ درحالی که کار اشتباهی است. امروزه تحلیل فرد با ورود دنیای مجازی شدت گرفته است.
امینی با اشاره به این موضوع که رسانه جریان ساز است، اظهار کرد: ذائقه مخاطبان با هجمه‌ای از اطلاعات تغییر داده شد.
وی بیان کرد: مخاطبان توسط رسانه تحت تأثیرقرار می‌گیرند، یعنی آتشی توسط رسانه‌ها به پا شده و سپس مخاطبان و جامعه هدف با این آتش فعال می‌شود. منظور از این جمله منفعل دانستن جامعه نیست بلکه فعال بودن مخاطب است. برای مثال در حال حاضر دلم چای نمی‌خواهد اما اگر چای برایم بیاورند، مشتاق می‌شوم تا آن چای را بنوشم.
امینی اظهار کرد: رسانه‌ها براساس مبنای سیاستگذاری دولت عمل می‌کنند و رسانه‌ای را نمی‌توانیم بیابیم که در این راستا فعالیت نکنند. همچنین به بدنه نظام نگاه کنید، دولت با گفتمان‌های مختلف وارد می‌شود، اما دیپلماسی بین‌المللی همه آنها یکسان است. این نظام بر همه دولت‌ها حاکمیت دارد و براساس آن حرکت می‌کند. در ایران رسانه‌ها گفتمان آزاد دارند.
وی بیان کرد: رسانه را فرهنگ می‌دانم؛ درواقع زمانی که به سراغ فردی که صاحب ایده است، می‌رویم، او را تحقیر می‌کنیم. ما باید در گفتمان‌ها دقت کنیم و اگر نقدی بر فرد داریم به آن انگ نزنیم. اگر می‌گوییم رسانه تلویزیون یکطرفه است به این دلیل بوده که ارتباطش با مخاطب در ارتباط با پیام یک طرفه است، در حالی که اگر در شبکه مجازی اتفاقی رخ دهد، پیامی برای آن مطلب گذاشته و در نهایت آن محتوا ادیت می‌شود.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: معتقدم پس از آنکه به بازتعریفی از حریم خصوصی دست یافتیم، وارد یک گفتمان جدیدی شویم که براساس آن گفتمان جدید، اهداف مان را مشخص کنیم و به هدف‌مان دست یابیم.
وی با اشاره به سبقه مکتب اسلام گفت: این سبقه نشان داده که حریم شخصی از واجبات است و حتی خداوند در سوره حج فرموده که در زندگی خصوصی افراد وارد نشویم. همچنین از ائمه روایات مختلفی داریم که باید به حرمت انسان‌ها توجه کنیم؛ چراکه موضوع بسیار مهمی بوده تا جایی که آبروی فرد مهم‌تر از آبروی کعبه است.
امینی اظهار کرد: در پیام هشت ماده‌ای حضرت امام راحل توجه خاصی به موضوع حریم شخصی شده است تا جایی که ایشان تأکید دارند که در حریم شخصی افراد تجسس نکنید که این امر جایز نیست. توجه به این حوزه بسیار جدی بوده و حتی حکم شرعی دارد.
وی افزود: توجه به حریم شخصی در انقلاب اسلامی، موضوع مهمی است. ما با حقوق شهروندی آشنا نبودیم و اگر افراد این فضا را می‌شناختند، کمتر آسیب می‌دیدند.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: امروزه در حوزه نرم‌افزارهای داخلی با دغدغه جدی روبرو هستیم مبنی بر ترویج شایعاتی میان مردم که این نرم‌افزارها مورد اعتماد نیستند. در این مورد یک پله عقب‌تر برویم، آن دوره‌ای که تلفن‌های هوشمند نبود و مردم تنها به پیامک در تلفن دسترسی داشتند. زمانی که از سوی مخابرات، باقی مانده حساب کاربر برای‌شان پیامک می‌شد، آیا آنها در دوره مربوطه رصد نمی‌شدند و حالا امروزه رصد می‌شوند؟؛ بنابراین این امر شایعه‌ای بیش نیست. همچنین کاربران قدری تأملی بر این موضوع داشته باشند که چه الزاماتی دارد که همه اطلاعات‌شان از سوی دولت مورد بررسی قرار بگیرد؟ همچنین رصد این اطلاعات هزینه‌بر است و کاربر در صورت اطمینان از این موضوع می‌تواند به دستگاه قضایی شکایت کند.
وی ادامه داد: ما با نصب نرم‌افزارهای خارجی به راحتی به آنها دسترسی می‌دهیم و اطمینان و اعتماد لازم را به آنها می‌کنیم درحالی که چنین اعتمادی به دلیل تبلیغات مسموم دشمن برای نرم‌افزارهای داخلی وجود ندارد. برای مثال زمانی که کاربر از مسیریاب خارجی استفاده می‌کند در وهله اول باید محل حضورش را فعال کند تا مسیر مشخص به مقصد برایش روشن شود.
امینی اظهار کرد: رسانه‌ها به حوزه اعتمادسازی برای نرم‌افزارهای داخلی توجهی نکرده‌اند و باید در این زمینه شفاف سازی صورت بگیرد و مردم در جریان قرار بگیرند که اعتماد به نرم‌افزارهای داخلی برای‌شان منفعت دارد.
وی بیان کرد: اعتماد تنها دلیل اقبال عمومی به نرم‌افزارهای خارجی نبود بلکه نبود زیرساخت‌های لازم برای نرم‌افزارهای داخلی سبب شد تا مردم مجدداً به سمت شبکه‌های خارجی بروند؛ چراکه در ابتدا این اقبال به سمت نرم‌افزارهای داخلی آغاز شد.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: رشد تکنولوژی آنقدر سریع بود که فرصتی برای آموزش نداشتیم و نتوانستیم آگاهی‌های لازم را به مردم ارائه کنیم؛ بنابراین پیش از آموزش، مصرف‌کننده شدیم.
وی افزود: روش‌های اطلاع‌رسانی‌مان اشتباه بود و نتوانستیم شفاف‌سازی درستی در مورد پیام‌رسان‌های داخلی داشته باشیم. ما به فیلتر روی آوردیم درحالی که می‌توانستیم آن را هدایت کنیم. اگر از روز اول روشنگری می‌کردیم و با مردم شفاف بودیم، امروز آنها با احتیاط قدم در این دنیای نوین می‌گذاشتند و کمتر دچار آسیب‌های ناشی از آن می‌شدند.
امینی اظهار کرد: بومی‌سازی مشکل اصلی‌مان است. ما نتوانستیم در این زمینه عملکرد خوبی داشته باشیم؛ به همین دلیل واژه‌هایی را در تاریخ جا گذاشتیم. معتقدم ما فرهنگ اسلامی، ایرانی داریم که می‌تواند تأثیر مثتبی بر افراد داشته باشد.
وی بیان کرد: آگاه‌سازی و آموزش جواب نمی‌دهند؛ چراکه گاهی رسانه‌ها مطلبی عنوان می‌کنند که باورپذیری آن برای مخاطب سخت است؛ بنابراین رسانه‌ها باید در کنار ارائه مطالب، سندهایی را تولید کنند. وجود این مستندات می‌تواند باورپذیری مخاطبان را افزایش دهد.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: بومی‌سازی براساس شاخص‌های اصول ملی و آموزش استفاده صحیح از فضای مجازی، موضوعات دیگری است که باید توسط رسانه‌ها محقق شود.
وی افزود: گاهی در پیام‌رسان‌های داخلی بومی‌سازی می‌کنیم اما در اجرا و سرعت یک پنجم پیام‌رسان‌های خارجی نیستیم. همچنین اصلی‌ترین مشکل‌مان ترویج و تبلیغ است. باید به تبلیغ کالایی که ارائه می‌کنیم، بپردازیم که این یکی از وظایف رسانه‌ها است.
امینی اظهار کرد: اصحاب رسانه باید به سمت روشنگری سوق یابند؛ چراکه وقتی مردم به ویژه جوانان نسبت به مسائل آگاهی یابند، در مسیر درستی حرکت خواهند کرد.
در ادامه مصطفی مسجدی‌آرانی، روزنامه‌نگار با اشاره به تفاوت حریم خصوصی افراد با یکدیگر گفت: حریم خصوصی یک فرد سرشناس قطعاً متفاوت از شهروند عادی خواهد بود. یک فرد سرشناس اگر در خیابانی رفت و آمد کند، به دلیل جایگاه ویژه‌اش ممکن است دیگران از او عکس بگیرند و دیگر اینجا نمی‌توان گفت که حریم خصوصی‌اش به خطر می‌افتد. اما اگر این اتفاق برای شهروند عادی رخ دهد، قطعاً او باید معترض حقوقش باشد.
وی افزود: حریم خصوصی فردی که در رتبه بالایی از مقام سیاستگذاری و پایگاه اجتماعی بالاتری دارد، محدودتر است.
این روزنامه‌نگار تصریح کرد: اگر فردی می‌پذیرد که از مزایای شهرت استفاده و ماهانه حقوق خوبی را دریافت کند، باید بپذیرد که حریم خصوصی محدودتری دارد و نباید از انتشار مطالبی درباره او ناراحت شود. به هرحال باید قبول کند که وارد دنیای شهرت شده است و مردم او را رصد می‌کنند و تک تک موضوعات شخصی‌اش برای مردم می‌تواند مهم باشد.
وی بیان کرد: ما نمی‌توانیم در یک نقطه بایستیم تا مخاطبان خود را به ما برسانند بلکه باید به سمت نقطه‌ای که مخاطب ایستاده است، برویم و قدم به قدم با او حرکت کنیم. رسانه‌های سنتی قدیمی مخاطب ندارند و اقتصادشان دچار مشکل است، چراکه آنها با این روش حرکت می‌کنند.
مسجدی‌آرانی اظهار کرد: زمانی که مشتری وارد رستورانی می‌شود، منویی در اختیار او قرار می‌دهند تا غذای مورد علاقه‌اش را بیاورند. رسانه هم چنین کارکردی دارد یعنی افراد محتوا را خودشان انتخاب می‌کنند و یک جریان دو طرفه است.
وی افزود: رسانه تجاری و به نوعی کسب و کار است. درواقع رسانه‌ها به دنبال منفعت اقتصادی و سیاسی هستند. عنوان می‌کنند که رسانه تلویزیون تعاملی نیست درحالی که دوطرفه است. برای مثال تأسیس شبکه ورزش نشان از تعاملی بودن میان رسانه و مخاطبان است. این امر پاسخ صداوسیما به بخش ورزش است.
این روزنامه‌نگار تصریح کرد: در یکی از برنامه‌های شبکه چهار، نزدیک به چهارمیلیون پیامک به دست‌مان رسید و حتی پیامک‌ها همزمان با پخش برنامه زیرنویس می‌شدند و این امر نشانه تعامل دو طرفه رسانه تلویزیون با مردم است.
وی بیان کرد: ما صرفاً در منابع دینی، موضوع رعایت حریم خصوصی را نداریم. همچنین قانون اساسی جمهوری اسلامی در سال ۵۸ به تصویب رسید و به رفراندوم گذاشته شد.از آن قانون اصول رعایت حریم شخصی استخراج و سپس در مجلس قوانینی نوشته شد که براساس آن حریم شخصی رعایت شود.
مسجدی‌آرانی اظهار کرد: ما نگاه تحمیل‌گرایانه نسبت به حریم شخصی و حریم خصوصی در قوانین‌مان داریم اما سند قانونی جامع و مشخص به نام حریم خصوصی نداریم. لایحه آن تقدیم مجلس شد اما دولت برای بازنگری پس گرفت و تا کنون به مجلس ارائه نداده است.
وی افزود: در حوزه نقض حریم خصوصی اشخاص توسط اشخاص در مراجع دادگستری؛ دادسرای فرهنگ و رسانه به خوبی مسائل پیگیری می‌شود. همچنین ضابطین قضایی همچون پلیس فتا در این مسأله پیگیر مسائل نقض حریم خصوصی است.
این روزنامه‌نگار تصریح کرد: در مورد پیام‌رسان‌های داخلی باور و اعتماد وجود ندارد؛ ما باید این دو کلمه را کنار هم بگذاریم. کاربران ما در پیام‌رسان‌های خارجی تجارت را آغاز کرده‌اند؛ درحالی که به دلیل نداشتن باور و اعتماد به نرم‌افزارهای داخلی به این سمت روی نمی‌آورند. ما می‌توانیم بسترهای لازم را برای این کاربران در نرم‌افزارهای داخلی آغاز کنیم.
وی بیان کرد: ما باید نگاهی به مسائل فرهنگی داشته باشیم؛ امروزه ۹ میلیون نفر در سال سفرخارجی انجام می‌دهند. در کنار این موضوع از شبکه‌های خارجی هم استفاده می‌کنند. مردم امروزه به سمت شبکه‌های ماهواره‌ای حرکت کرده‌اند. ما باید نگاه‌مان به فرهنگ سیال‌تر باشد؛ چراکه جریان‌های خروجی و ورودی را شاهد هستیم.
این روزنامه‌نگار تصریح کرد: مسأله فرهنگسازی را نباید تزریقی ببینیم. خاصیت دوران مدرن است و نمی‌توان گفت که کاربران به آن چیزی که رسیده‌ای را کنار بگذار و تنها به من گوش فرا بده. هر رسانه‌ای تنها یک رسانه است و رسانه‌های دیگری در کنارش قرار دارد که می‌تواند راه خوب را به کاربر و مخاطب نشان دهد.
وی افزود: مسأله خودافشاگری بحران نیست بلکه واقعیت دوران مدرن است. رسانه باید راه درست را به مردم نشان دهد و آنها خودشان انتخاب کنند؛ چراکه رسانه‌ها نمی‌توانند به زور مردم را به راه خوب سوق دهند. اگر امروزه نتیجه نگرفته‌ایم، رسانه‌ها مقصر نیستند و نباید بگوییم که آنها نتوانسته‌اند فرهنگسازی کنند، بلکه اتفاقات دیگری در این میان رخ داده است.
مسجدی‌ارانی اظهار کرد: حریم خصوصی روزی در کشور حل می‌شود که به دغدغه عمومی تبدیل شود. ما می‌توانیم در این زمینه تلاش کنیم اما نیاز به گذر زمان دنیای پیرامون آن هستیم.
