به گزارش مشرق، SPV یا همان سازوکار مالی با اتحادیه اروپا برای همکاری با ایران که حالا نام INSTEX به خود گرفته است، قرار بود منافع حاصل از حضور ایران در برجام را در شرایطی که آمریکا از توافق خارج‌شده، تامین کند. چندماهی حسابی دیپلمات‌های وزارت امور خارجه با دستور رئیس‌جمهور مذاکره با اروپایی‌ها را در پیش گرفتند تا به ساز وکاری برای این مساله برسند، اما حالا که این سازوکار با بیانیه‌ای از سوی اروپایی‌ها اعلام‌شده، آنچه قرار است اجرا شود با انتظارات ایران حتی آن چیزی که نظر رئیس‌جمهور و محمدجواد ظریف بوده، بسیار متفاوت است تا جایی که برخی کارشناسان تنها چند ساعت پس از بیانیه اتحادیه اروپا اعلام کردند اساساً این فرآیند کارایی نخواهد داشت و نمی‌تواند حداقلی‌ترین انتظارات ایران را برآورده کند.

بیشتر بخوانید

رابطه اینستکس و FATF چیست؟

INSTEX بسته امنیتی است یا اقتصادی؟

حسن روحانی ۱۸ اردیبهشت گذشته و تنها ساعتی بعد از خروج ترامپ از برجام در گفت‌وگوی تلویزیونی با مردم تاکید کرده بود: «به وزارت امور خارجه دستور دادم ظرف چند هفته آینده با مذاکرات با کشورهای اروپایی و دو کشور بزرگ دیگر، یعنی روسیه و چین رایزنی‌ها و هماهنگی و مذاکرات لازم را انجام دهد. اگر در پایان این مهلت و زمان کوتاه به این نتیجه رسیدیم که با همکاری پنج کشور می‌توانیم همه آنچه در برجام خواست ملت ایران بوده به دست آوریم، به‌رغم میل آمریکا و رژیم صهیونیستی و تلاش‌های آنها و حرف‌های بی‌نزاکت امشب ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند و ما می‌توانیم به‌نفع صلح و امنیت منطقه و جهان قدم‌های خودمان را برداریم. اگر ببینیم منافع ما تضمین نخواهد شد، به‌زودی با مردم ایران صحبت خواهم کرد و تصمیمات نظام را در آن شرایط به اطلاع مردم می‌رسانم.»

از این سخنان حسن روحانی که رسمی‌ترین و دقیق‌ترین اظهارنظر در این مورد است، به‌خوبی برمی‌آید که ایران از اروپا انتظار دارد تمام آنچه را در برجام مکتوب شده است اجرا کند و از طرفی با وجود اینکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون ۱۳ گزارش مفصل و دقیق خود را درمورد برجام منتشر کرده و در همگی آنها اشاره کرده است که ایران به تمامی تعهداتش در راستای اجرای توافق هسته‌ای پایبند بوده، حداقلی‌ترین انتظار از اروپایی‌ها اجرای همان مفاد برجام در قبال ایران است.

در بند «ه» از مقدمه برجام یعنی در صفحه سوم این توافق آمده است: «برجام منجر به لغو جامع همه تحریم‌های شورای امنیت سازمان‌ملل متحد و همچنین تحریم‌های چندجانبه و ملی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران می‌شود و اقداماتی را برای دسترسی به تجارت، فناوری، تامین مالی و انرژی شامل می‌شود.»

علاوه‌بر این، در فصل «تحریم‌ها» و دقیقاً در بند ۱۹ متن برجام هم فهرست بلندبالایی از تحریم‌هایی که مشخصاً اروپایی‌ها باید لغو کنند آمده و بخش بزرگی از محدودیت‌های ایران را لغوشده تلقی کرده است. با این اوصاف و با توجه به نیازهای کشور، اگر حتی تذکرات مقام رهبری که سطوح اساسی و مهمی از یک توافق را به تیم مذاکره‌کننده ایرانی در تابستان گذشته متذکر شدند و حتی درخواست حسن روحانی در سخنرانی ۱۸ اردیبهشت را مبنای نظر قرار نداده و با توقعات بسیار تقلیل‌یافته، انتظارات ایران از اروپا تشریح شود به وضوح فاصله INSTEX از توقعات ایران و نیازهایش قابل مشاهده است.

۱ با توجه به اینکه در متن برجام هیچ اشاره‌ای به ماجرای FATF نشده و علاوه‌بر این، از آنجاکه راه‌اندازی یک کانال مالی مشخص ذیل برجام و با طرف‌های معلوم (یعنی یک شرکت ثبت‌شده در پاریس با کارمندان مشخص و یک شرکت ثبت‌شده در ایران با افراد معلوم) در مذاکرات میان ایران و اروپا پیش‌بینی شده، اساساً اینکه اروپایی‌ها اقدام خود را منوط به یک شرط یعنی اجرای کامل FATF کرده‌اند معنایی جز زیاده‌خواهی و فشار غیرقانونی بر ایران ندارد. شاید لازم به توضیح نباشد که FATF به‌منظور مبارزه با پولشویی و تروریسم تعریف و تشکیل شده است، لذا سازوکار مالی اروپا برای همکاری با ایران اولاً شامل هیچ انتقال پولی نمی‌شود و ثانیاً کالاهای مشخصی برای تجارت را شامل می‌شود و ثالثاً طرف‌های قرارداد قبلاً از آغاز همکاری مشخص هستند، لذا استانداردها پیش از آغاز فعالیت رعایت می‌شود. از این رو باید گفت این کانال هیچ‌گاه عملیاتی نخواهد شد تا زمانی که ایران FATF را به‌صورت دقیق هم تصویب و هم اجرا کند. البته این اتفاق هم با احتمال بسیار بالایی مفروض است که اروپا بعد از تصویب FATF اجرای این کانال را منوط به گزارش این نهاد مالی درباره ایران کند و دوباره اجرای تعهدات خود را تا زمانی که FATF ایران را از لیست سیاه خارج کند به تعویق بیندازد.

۲ در برجام لیست تحریم‌های رفع‌شده از سوی اتحادیه اروپا (که در ادامه مشروح آن خواهد آمد)، کاملاً مشخص و معلوم است، اما بیانیه اخیر آنها صریحاً متذکر شده مراوده با ایران تنها شامل اقلام غیرتحریمی خواهد شد و این به‌آن معناست که INSTEX حتی اگر راه‌اندازی هم شود، تامین‌کننده حجم گسترده واردات ایران از خارج نخواهد بود و صرفاً بخش کوچکی از نیاز خارجی ایران یعنی اقلام دارویی و برخی اقلام غذایی را تامین می‌کند، لذا باید گفت اروپا حاضر نیست حداقلی‌ترین تعهداتی را که در برجام پذیرفته و امضا کرده است، اجرا کند و آنها حتی حاضر نیستند نام INSTEX را که به‌معنای ابزار پشتیبان مبادلات تجاری است، عینیت ببخشند و پشتیبان معنای تام و تمام «تجارت» باشند.

۳ ایران پیش از خروج آمریکا از برجام، بین دو تا ۳.۵ میلیون بشکه نفت در روز در بازارهای بین‌المللی به فروش می‌رساند و تا حدودی پول آن را نیز دریافت می‌کرد (حدود یک‌میلیون بشکه تنها به اروپا صادر می‌شد)، فروش این حجم نفت به چندین کشور مختلف دنیا در چند قاره یعنی اول« بازار فروش نفت برای ایران وجود دارد، دوم: کشتیرانی برای ایران تحریم نیست و می‌تواند از نفتکش‌های خارجی برای صادرات استفاده کند، سوم: محموله‌های صادراتی یا وارداتی ایران بیمه بین‌المللی دارند و چهارم: شرایط بازگشت درآمد حاصل از این فروش به ایران وجود دارد. با این حال در بیانیه INSTEX به‌هیچ‌عنوان اشاره‌ای به خرید نفت ایران از سوی اروپایی‌ها نشده و تاکید بر معامله مشروع بیان‌کننده این است که سه کشور اروپایی به‌صورت حداکثری مجری تحریم‌های آمریکا هستند و نه‌تنها نفتی از ایران نمی‌خرند بلکه ایران را مجبور می‌سازند از مسیر دیگری هزینه خرید دارو و غذا را تامین کند. این مسیر می‌تواند انتقال پول نفت ایران به پاریس از مبدا کشورهایی باشد که از آمریکا برای خرید نفت ایران معافیت گرفته‌اند. در کنار اینها مساله کشتیرانی، بیمه و انتقال ارز (حتی یورو) به ایران نیز کاملاً منتفی است و به‌عبارتی اروپایی‌ها از قول اولیه خود مبنی‌بر راه‌اندازی SPV که گفته شده بود قرار است جایگزین سوئیفت شود و روابط «مالی» با ایران را تسهیل کند نیز عدول کرده‌اند.

۴ علاوه‌بر نکات اصلی که گفته شد، چند نکته حاشیه‌ای هم وجود دارد. آنچنان که در متن برجام آمده بود، اتحادیه اروپا نسبت به رفع تحریم‌های خود اقدام می‌کند و از این رو تمامی کشورهای اروپایی مجاز به همکاری با ایران در حوزه‌های ذکرشده در برجام هستند. حالا اما در INSTEX صرفاً سه کشور آمادگی خود را برای کار با ایران اعلام کرده‌اند و حتی کشورهایی مانند ایتالیا و یونان که از معافیت آمریکا برای خرید نفت ایران بهره‌مند هستند هم نام‌شان فعلاً در اعضای INSTEX نیامده و معلوم هم نیست وعده پیوستن آنها با چه سازوکاری قرار است عملیاتی شود. لذا این‌هم به این معناست که فاصله مهمی بین اهداف ایران و اهداف اروپا وجود دارد.

INSTEX چیست؟

حدود ۹ ماه از وعده اروپایی‌ها برای حفظ عملی برجام می‌گذرد و همان‌طور که اشاره شد اروپا از اردیبهشت‌ماه وعده راه‌اندازی یک کانال مالی ویژه برای تسهیل تجارت با ایران و درواقع دور زدن تحریم‌های آمریکا می‌داد. وعده‌ای که با عنوان SPV هر بار به بهانه‌های مختلف به تعویق می‌افتد. درنهایت روز پنجشنبه اروپایی‌های طرف مذاکره برجام از سازوکار مالی مورد نظر خود با عنوان «اینستکس» طی یک بیانیه رسمی رونمایی کردند. عنوان کانال ویژه تجارت اروپا با ایران (INSTEX) درواقع مخفف عبارتInstrument in Support of Trade Exchanges به معنی «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» است.

در متن بیانیه وزرای خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس تاکید شده که تمرکز این ابزار پشتیبان مبادلات تجاری (اینستکس) روی ضروری‌ترین نیازهای مردم ایران یعنی دارو و کالاهای کشاورزی و غذایی است. سه کشور اروپایی در این بیانیه به صراحت اعلام کردند که انتظار دارند ایران فوراً تمامی عناصر برنامه اقدام FATF را اجرا کند.

متن کامل بیانیه وزرای خارجه سه کشور اروپایی به شرح ذیل است:

«فرانسه، آلمان و انگلیس در راستای تعهد راسخ و تلاش‌های ادامه‌دار خود برای حفظ برجام که به تایید قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت رسیده، ایجاد «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» را اعلام می‌کنند. این ابزار، کانال ویژه‌ای برای تسهیل تجارت مشروع میان عاملان اقتصادی اروپا و ایران است.

سه کشور اروپایی بار دیگر تاکید می‌کنند که تلاش‌ها برای محافظت از مفاد اقتصادی مندرج در برجام به اجرای کامل تعهدات مرتبط هسته‌ای از سوی ایران، ازجمله همکاری‌های کامل و به موقع با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مشروط است. «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» با تمرکز روی ضروری‌ترین بخش‌ها برای مردم ایران - از قبیل اقلام دارویی، کالاهای پزشکی و کالاهای کشاورزی و غذایی - از تجارت مشروع با ایران حمایت خواهد کرد. ابزار پشتیبان مبادلات تجاری در درازمدت قصد دارد به روی فعالان اقتصادی از کشورهای ثالث که مایل به تجارت با ایران هستند، گشوده شود. سه کشور اروپایی کماکان نحوه تحقق این هدف را بررسی می‌کنند.

ایجاد ابزار پشتیبان مبادلات تجاری، اولین گام مهمی است که سه کشور اروپایی امروز برداشتند. عملیاتی شدن ابزار پشتیبان مبادلات تجاری با رویکردی گام‌به‌گام دنبال می‌شود: «سه کشور اروپایی به همراه INSTEX به کار روی جزئیات عینی و عملیاتی ادامه می‌دهند تا روش کار این شرکت را مشخص کنند. سه کشور اروپایی در راستای ایجاد یک نهاد همکاری اثرگذار و شفاف که برای عملیاتی کردنINSTEX لازم است با ایران همکاری می‌کنند.

در رابطه با مقابله با پولشویی، مبارزه با تامین مالی تروریسم (AML/CFT) و انطباق با تحریم‌های اتحادیه اروپا و سازمان ملل، INSTEX تحت بالاترین معیارهای بین‌المللی عمل خواهد کرد. در این راستا، سه کشور اروپایی از ایران انتظار دارند همه عناصر برنامه اقدام FATFخود را سریعاً اجرا کند.

سه کشور اروپایی بر تعهد خود برای پیگیری توسعه بیشتر «ابزار پشتیبان مبادلات تجاری» به همراه کشورهای علاقه‌مند اروپایی به‌منظور عملیاتی کردن این ابزار در حمایت از تبادلات تجاری با ایران از طریق پیگیری گام‌های ذکر شده در بالا، تاکید می‌کنند.»
 

اینستکس با ریاست و نظارت چه کسانی اداره می‌شود؟

اینستکس با عنوان یک کنسرسیوم مالی و حقوقی در فرانسه و به آدرس وزارت دارایی این کشور ثبت شده است و انگلیس هم در آن سهامدار و رئیس هیات نظارت است. نشریه آلمانی اشپیگل خبر داده که ریاست این سیستم مالی را یکی از مدیران با سابقه «کامرز بانک» آلمان به نام «پر فیشر» که ۶۹ سال دارد برعهده خواهد داشت. میگوئل برگر، رئیس بخش اقتصادی وزارت امور خارجه از آلمان، موریس گورداول مونتانیه سفیر سابق فرانسه در پکن و سیر سیمون مک‌دونالد، رئیس دفتر خدمات دیپلماتیک در وزارت امور خارجه لندن در هیات نظارت این سیستم مالی حضور دارند.

منبع: فرهیختگان