به گزارش مشرق، ارزیابی دانشگاههای دنیا از سوی نظام‌های رتبه بندی جهانی امری است که در دستور کار این نظام‌ها قرار گرفته است و با بررسی شاخص‌های متعددی از جمله آموزش، پژوهش، اشتغال، حرکت در مرزهای دانش سعی شده است تصویری از بهترین دانشگاهها ارائه شود تا دانشجویان به عنوان ذی نفع و دانشگاهها به عنوان نهادهای مؤثر عملکرد خود را با سایرین مقایسه و ارزیابی کنند.
بیشتر بخوانید
رشد علمی ایران ۱۱ برابر نرخ رشد میانگین جهانی +جزئیات
در این میان دانشگاههای کشورمان در یک دهه گذشته با رشد قابل توجهی در شاخص‌های متعدد مواجه شده‌اند به طوری که به رتبه بندیهای مشهور دنیا راه پیدا کرده‌اند و در مقایسه با دانشگاه‌هایی هم سطح خود در سطح منطقه از شرایط خوبی در این نظام‌های رتبه بندی برخوردارند.
تأکیدات رهبری درباره پیشرفت دانشگاهها در رتبه بندیهای جهانی
رشد دانشگاههای ایرانی در برترین نظام‌های رتبه بندی دنیا تا اندازه‌ای چشمگیر بوده است که رهبر معظم انقلاب در دیدار جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاهها با ایشان در ۸ خرداد ۹۸ بر این موضوع تاکید کردند و یادآور شدند: امروز دانشگاه به معنای واقعی کلمه پیشرفت کرده. به اذعان مراکز رتبه‌بندی بین‌المللی جهانی، تعداد زیاد و قابل توجهی از دانشگاههای ما جزو دانشگاههای برجسته دنیا محسوب می‌شوند. ما امروز چهارده میلیون دانش‌آموخته دانشگاهها داریم در کشور؛ چهارده میلیون رقم خیلی بالایی است! همین الان پنج درصد بلکه اندکی بیشتر از پنج درصد کل جمعیت کشور، دانشجو داریم که در دانشگاهها مشغول تحصیلند؛ رقم بالایی است.»
ایشان همچنین در این دیدار به پروژه ۲۰۴۰ دانشگاه استنفورد اشاره و تأکید کردند: «الان در دنیا دارد روی این کار می‌شود؛ پول خرج می‌کنند، برنامه‌ریزی می‌کنند؛ یک نمونه‌اش این برنامه ۲۰۴۰ دانشگاه استنفورد است درباره ایران در سال ۲۰۴۰ و زیر سوال بردن پیشرفت‌های علمی کشور و کارهای مهم دانشگاهی کشور است.»
مقام معظم رهبری همچنین موضوع ارزیابی و رتبه‌بندی دانشگاهها را نکته بسیار مهمی برشمردند و خطاب به دستگاه‌های مدیریتی آموزش عالی وزارت علوم و وزارت بهداشت و شورای عالی انقلاب فرهنگی و دستگاه‌های گوناگون مدیریتی تاکید کردند: «بایستی ما دانشگاه‌هایمان را هم ارزیابی کنیم -البتّه ارزیابی‌های بین‌المللی وجود دارد و آن هم به جای خودش ایرادی ندارد لکن خیلی از ارزیابی‌های بین‌المللی دانشگاهها ناظر به شرایط و امکانات و سنت‌های بومی و داخلی ما نیست؛ یک چیزهایی را به عنوان مزیّت و امتیاز دخیل می‌کنند که ممکن است ما آنها را به عنوان امتیاز قبول نداشته باشیم.
خودمان در داخل بایستی رده‌بندی کنیم، امتیازدهی کنیم، مزیت‌های دانشگاهها را مشخص بکنیم -البته یکی از این مزیت‌ها جنبه‌های فرهنگی است که بعد یک اشاره‌ای خواهم کرد- تا معلوم بشود و این، رقابت مثبت بین دانشگاهها را شکل بدهد- هم رتبه‌بندی و هم ارزیابی کنیم؛ مثلاً فرض بفرمائید بگوییم کار این دانشگاه رتبه بالایی داشته، پیشرفت خوبی داشته، به دانشگاهها نمره بدهیم؛ این از جمله کارهایی است که در مدیریت‌های آموزش عالی به نظر من لازم است انجام بگیرد و در ارتقا کیفیت و شکل‌گیری فضای رقابتی هم اثر می‌گذارد.»
با توجه به تأکیدات اخیر رهبری درباره مباحث مربوط به رتبه بندی دانشگاهها و هشدار درباره پروژه ۲۰۴۰، برآن شدیم وضعیت دانشگاههای ایرانی در دو سال میلادی ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در چهار نظام معتبر جهانی «شانگهای»، «کیو اس (QS)»، « تایمز» و «لایدن» را مرور کنیم. با مقایسه اجمالی این ۲ سال مشخص است که تعداد دانشگاههای ایران به طور قابل توجهی نسبت به گذشته افزایش یافته است.
رتبه دانشگاههای ایران در رتبه بندی جهانی «کیو اس» در سال ۲۰۱۹
پایگاه رتبه بندی کیو.اس یکی از معتبرترین نظام‌های رتبه بندی بین المللی است که توسط مؤسسه کاکارلی سیموندز انگلستان دانشگاههای دنیا را رتبه بندی می‌کند. نتایج رتبه بندی سال ۲۰۱۹ کیو اس نشان از حضور ۶ دانشگاه ایرانی در جمع برترین‌ها می‌دهد.
دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۴۳۲، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه ۴۹۸، دانشگاه علم و صنعت ایران با رتبه ۶۵۰-۶۰۱، دانشگاه تهران با رتبه ۷۵۰-۷۰۱ و دانشگاههای شهید بهشتی و دانشگاه شیراز با رتبه ۱۰۰۰-۸۰۱ هستند. دانشگاه شیراز اولین حضور خود را در رتبه بندی جهانی کیو اس در سال ۲۰۱۹ تجربه می‌کند. همچنین دو دانشگاه صنعتی شریف و صنعتی امیرکبیر دارای رشد رتبه نسبت به سال گذشته بوده‌اند.
عملکرد دانشگاههای کشور در رتبه بندی جهانی کیو اس در ۲ سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در جدول زیر نشان داده شده است:
| نام دانشگاه | رتبه در سال ۲۰۱۹ | رتبه در سال ۲۰۱۸ |
| دانشگاه صنعتی شریف | ۴۳۲ | ۴۸۰-۴۷۱ |
| دانشگاه صنعتی امیرکبیر | ۴۹۸ | ۶۰۰-۵۵۱ |
| دانشگاه علم و صنعت ایران | ۶۵۰-۶۰۱ | ۵۵۰-۵۰۱ |
| دانشگاه تهران | ۷۵۰-۷۰۱ | ۶۵۰-۶۰۱ |
| دانشگاه شهید بهشتی | ۱۰۰۰-۸۰۱ | ۱۰۰۰-۸۰۱ |
| دانشگاه شیراز | ۱۰۰۰-۸۰۱ | - |
نظام رتبه بندی کیواس همچنین رتبه بندی موضوعی را بر اساس چهار شاخص بررسی شهرت دانشگاه، ارزیابی کارفرمایان، تعداد استنادها به ازای هر مقاله و h-index و در ۴۸ حوزه موضوعی در قالب ۵ حیطه کلی علوم طبیعی؛ مهندسی و فناوری؛ علوم زیستی و پزشکی؛ علوم اجتماعی و هنر و علوم انسانی انجام داده است.
دانشگاههای ایران در سه حیطه مهندسی- فناوری، علوم زیستی-پزشکی و علوم طبیعی دارای رتبه در بین دانشگاههای برتر دنیا شده‌اند. عملکرد دانشگاههای ایران وقتی قابل توجه است که مشاهده می‌کنیم در سال ۲۰۱۶ تنها دانشگاه علوم پزشکی تهران تنها دانشگاه از ایران بود که در حوزه موضوعی پزشکی با رتبه ۳۰۰-۲۵۱ قرار داشت.
حضور دانشگاههای ایران در سال ۲۰۱۷ از یک حوزه به ۸ حوزه موضوعی و در سال ۲۰۱۸، حضور دانشگاههای برتر کشور در رتبه بندی موضوعی به ۹ حوزه موضوعی ارتقا یافت. ایران در رتبه بندی موضوعی ۲۰۱۹ کیو اس در ۱۳ حوزه موضوعی حضور دارد که رشد چشمگیری نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد.
برای اولین بار؛ حضور ۲۶ دانشگاه ایرانی در فهرست نظام رتبه‌بندی لایدن
نظام رتبه‌بندی لایدن یکی از نظام‌های معتبر ارزیابی دانشگاهی است که هر ساله دانشگاههای برتر دنیا را بر اساس در ۲۰ شاخص در قالب ۴ معیار کلی مرجعیت علمی، همکاری علمی، دسترسی آزاد به انتشارات و تنوع جنسیتی مورد رتبه‌بندی قرار می‌دهد.
در این رتبه بندی از تولیدات علمی دانشگاهها در سال‌های ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۷ از پایگاه اطلاعاتی Web of Science استفاده شده است.
در رتبه‌بندی سال ۲۰۱۹ لایدن، ایران دارای ۲۶ دانشگاه است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۸ تعداد ۲۳ دانشگاه از کشورمان در این رتبه بندی حضور داشتند. تعداد دانشگاههای ایرانی حاضر در این رتبه بندی از تعداد پنج دانشگاه در سال ۲۰۱۳ به ۱۸ دانشگاه در سال ۲۰۱۷ رسیده است.
جدول زیر خلاصه عملکرد دانشگاههای ایرانی را در ۲ سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در لایدن در حیطه مرجعیت علمی به تصویر کشیده شده است:
| نام دانشگاهها به ترتیب در حیطه مرجعیت علمی در سال ۲۰۱۹ | دانشگاههای ۱. تهران، ۲. صنعتی امیرکبیر، ۳. علوم پزشکی تهران، ۴. تربیت مدرس، ۵. صنعتی شریف، ۶. صنعتی اصفهان، ۷. علم و صنعت ایران، ۸. فردوسی مشهد، ۹. شیراز، ۱۰. تبریز، ۱۱. علوم پزشکی شهید بهشتی، ۱۲. شهید بهشتی، ۱۳. دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، ۱۴. صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، ۱۵. اصفهان، ۱۶. علوم پزشکی تبریز، ۱۷. گیلان، ۱۸. کاشان، ۱۹. علوم پزشکی شیراز، ۲۰. علوم پزشکی مشهد، ۲۱. علوم پزشکی اصفهان، ۲۲. شهید باهنر کرمان، ۲۳. بوعلی سینا، ۲۴. رازی، ۲۵. سمنان، ۲۶. پیام نور |
| نام دانشگاهها به ترتیب در حیطه مرجعیت علمی در سال ۲۰۱۸ | دانشگاههای ۱. تهران، ۲. صنعتی امیرکبیر، ۳. علوم پزشکی تهران، ۴. صنعتی شریف، ۵. تربیت مدرس، ۶. صنعتی اصفهان، ۷. علم و صنعت ایران، ۸. فردوسی مشهد، ۹. شیراز، ۱۰. تبریز، ۱۱. علوم پزشکی شهید بهشتی، ۱۲. دانشگاه آزاد اسلامی علوم و تحقیقات تهران، ۱۳. شهید بهشتی، ۱۴. صنعتی خواجه نصیر، ۱۵. اصفهان، ۱۶. گیلان، ۱۷. کاشان، ۱۸. علوم پزشکی اصفهان، ۱۹. علوم پزشکی شیراز، ۲۰. علوم پزشکی تبریز، ۲۱. علوم پزشکی مشهد، ۲۲. بوعلی سینا، ۲۳. شهید باهنر کرمان |
۱۳ دانشگاه ایرانی در جمع هزار دانشگاه برتر دنیا در رتبه بندی شانگهای
رتبه بندی شانگهای یکی از معتبرترین رتبه بندیهای جهانی است که نتایج آن توسط دانشگاه شانگهای ژیائوتنگ منتشر می‌شود. رتبه بندی منتشر شده در سال ۲۰۱۸ شانگهای ۱۰۰۰ دانشگاه برتر جهان را پوشش می‌دهد.
شانگهای یکی از سه نظام معتبر رتبه بندی در سطح بین المللی است. کیفیت آموزش، کیفیت اعضای هیأت علمی، برونداد پژوهشی و عملکرد سرانه چهار معیار به کار برده شده در نظام رتبه بندی شانگهای است که توسط شش شاخص ارزیابی می‌شوند.
منابع گردآوری داده در این رتبه بندی شامل وب سایت‌های جوایز نوبل، مدال فیلدز، پایگاه‌های اطلاعاتی و اطلاعات آماری دولتی است. اطلاعات پژوهشی دانشگاهها نیز از پایگاه استنادی ISI استخراج می‌شود.
در رتبه بندی جهانی شانگهای سال ۲۰۱۸، ایران با ۱۳ دانشگاه در جمع هزار دانشگاه برتر دنیا حضور دارد این در حالی است که در سال ۲۰۱۷ تعداد دانشگاههای ایران در این نظام رتبه بندی ۸ مورد بود و شاهد رشد بیش از ۶۰ درصدی این حضور نسبت به سال قبل هستیم.
جدول عملکرد دانشگاههای کشور در رتبه بندی شانگهای ۲۰۱۸
| نام دانشگاه | رتبه در سال ۲۰۱۸ شانگهای |
| دانشگاه تهران | ۴۰۰-۳۰۱ |
| دانشگاه صنعتی امیرکبیر | ۵۰۰-۴۰۱ |
| دانشگاه صنعتی شریف | ۶۰۰-۵۰۱ |
| دانشگاه علوم پزشکی تهران | ۶۰۰-۵۰۱ |
| دانشگاه علم و صنعت ایران | ۷۰۰-۶۰۱ |
| دانشگاه تربیت مدرس | ۷۰۰-۶۰۱ |
| دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل | ۸۰۰-۷۰۱ |
| دانشگاه صنعتی اصفهان | ۸۰۰-۷۰۱ |
| دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی | ۸۰۰-۷۰۱ |
| دانشگاه فردوسی مشهد، | ۹۰۰-۸۰۱ |
| دانشگاه شیراز | ۹۰۰-۸۰۱ |
| دانشگاه تبریز | ۹۰۰-۸۰۱ |
| دانشگاه علوم پزشکی ایران | ۱۰۰۰-۹۰۱ |
نظام رتبه بندی شانگهای در سال ۲۰۱۸ میلادی برای دومین سال، رتبه بندی موضوعی دانشگاههای برتر دنیا را در ۵۴ رشته در قالب ۵ حوزه کلی شامل حوزه مهندسی (۲۲ رشته)، حوزه علوم پایه (۸ رشته)، حوزه علوم زیستی (۴ رشته)، حوزه علوم پزشکی (۶ رشته) و حوزه علوم اجتماعی (۱۴ رشته) منتشر کرد.
تنها دانشگاه‌هایی می‌توانستند در این حوزه‌ها مورد ارزیابی قرار گیرند که از حداقل تعداد تولیدات علمی در بازه زمانی ۲۰۱۶-۲۰۱۲ در پایگاه وب آو ساینس برخودار بودند.
به این ترتیب در رتبه بندی سال ۲۰۱۸ موضوعی شانگهای در حوزه علوم پایه شاهد حضور دانشگاههای برتر کشور در ۵ رشته، در حوزه مهندسی ایران در ۱۹ رشته، در حوزه علوم زیستی شاهد حضور دانشگاههای برتر کشور در ۲ رشته علوم کشاورزی و علوم دامپزشکی، در حوزه علوم پزشکی دانشگاههای برتر کشور در ۵ رشته پزشکی بالینی، سلامت عمومی، دندانپزشکی و علوم دهانی، پرستاری و داروسازی و در حوزه علوم اجتماعی دانشگاههای برتر کشور در ۲ رشته اقتصاد و مدیریت در جمع برترین دانشگاههای دنیا قرار دارند.
۲۰۱۹ سال اوج دانشگاههای ایرانی در نظام رتبه بندی تایمز
پایگاه رتبه بندی تایمز یکی از معتبرترین نظام‌های رتبه بندی در سطح بین المللی است که دانشگاههای دنیا را در ۱۳ شاخص در قالب ۵ معیار آموزش (۲۵ درصد)، پژوهش (۳۰ درصد)، استنادات (۳۰ درصد)، درآمد صنعتی (۷.۵ درصد) و وجهه بین المللی (۷.۵ درصد) رتبه بندی می‌کند.
در رتبه بندی سال ۲۰۱۹ از جمهوری اسلامی ایران تعداد ۲۹ دانشگاه حضور دارد و نسبت به سال قبل آن با رشد قابل توجه مواجه شده است. در سال ۲۰۱۹ ایران گوی سبقت را از ترکیه ربوده است و با ۲۹ دانشگاه نسبت به ترکیه که ۲۳ دانشگاه در رتبه بندی حاضر دارد پیشی گرفته است، این در حالی است که در سال ۲۰۱۸ جایگاه ایران به لحاظ تعداد دانشگاه برتر، بعد از کشور ترکیه کشورهای اسلامی در منطقه قرار گرفته بود.
جدول رتبه دانشگاههای ایرانی در تایمز ۲۰۱۹
| ردیف | نام دانشگاه | رتبه در سال ۲۰۱۹ |
| ۱ | دانشگاه صنعتی نوشیروانی | ۳۵۱–۴۰۰ |
| ۲ | دانشگاه صنعتی امیرکبیر | ۵۰۱–۶۰۰ |
| ۳ | دانشگاه کاشان | ۵۰۱–۶۰۰ |
| ۴ | دانشگاه علم و صنعت ایران | ۶۰۱–۸۰۰ |
| ۵ | دانشگاه صنعتی اصفهان | ۶۰۱–۸۰۰ |
| ۶ | دانشگاه علوم پزشکی مشهد | ۶۰۱–۸۰۰ |
| ۷ | دانشگاه صنعتی شریف | ۶۰۱–۸۰۰ |
| ۸ | دانشگاه صنعتی شیراز | ۶۰۱–۸۰۰ |
| ۹ | دانشگاه تبریز | ۶۰۱–۸۰۰ |
| ۱۰ | دانشگاه تهران | ۶۰۱–۸۰۰ |
| ۱۱ | دانشگاه علوم پزشکی تهران | ۶۰۱–۸۰۰ |
| ۱۲ | دانشگاه شهید مدنی آذربایجان | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۱۳ | دانشگاه فردوسی مشهد | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۱۴ | دانشگاه گیلان | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۱۵ | دانشگاه علوم پزشکی ایران | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۱۶ | دانشگاه اصفهان | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۱۷ | دانشگاه صنعتی خواجه نصیر | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۱۸ | دانشگاه مازندران | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۱۹ | دانشگاه شهید بهشتی | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۲۰ | دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۲۱ | دانشگاه شیراز | ۸۰۱–۱۰۰۰ |
| ۲۲ | دانشگاه الزهرا | ۱۰۰۱+ |
| ۲۳ | دانشگاه بیرجند | ۱۰۰۱+ |
| ۲۴ | دانشگاه خوارزمی | ۱۰۰۱+ |
| ۲۵ | دانشگاه شهید باهنر کرمان | ۱۰۰۱+ |
| ۲۶ | دانشگاه صنعتی شاهرود | ۱۰۰۱+ |
| ۲۷ | دانشگاه ارومیه | ۱۰۰۱+ |
| ۲۸ | دانشگاه یزد | ۱۰۰۱+ |
| ۲۹ | دانشگاه زنجان | ۱۰۰۱+ |
تعداد دانشگاههای ایرانی در رتبه بندی تایمز از ۱۸ دانشگاه در سال ۲۰۱۸ به ۲۹ دانشگاه در سال ۲۰۱۹ رسیده است که نشان از رشد قابل توجه آن است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۵ تنها ۲ دانشگاه در این رتبه بندی قرار داشتند و به ترتیب در سال ۲۰۱۶ تعداد ۸ دانشگاه و در سال ۲۰۱۷ تعداد ۱۳ دانشگاه از جمهوری اسلامی ایران در این رتبه بندی قرار گرفتند.
رتبه بندی جهانی تایمز همچنین به ارزیابی و سنجش دانشگاهها در ۱۱ حوزه موضوعی نیز می‌پردازد. در سال ۲۰۱۹ از میان ۱۱ حوزه موضوعی رتبه بندی تایمز دانشگاههای ایران توانستند در ۹ حوزه موضوعی پزشکی، علوم فیزیکی، هنر و علوم انسانی، علوم اجتماعی، اقتصاد و تجارت، علوم زیستی، آموزش، علوم کامپیوتری و مهندسی و فناوری در بین دانشگاههای برتر جهان قرار گیرند.
در حوزه علوم اجتماعی یک دانشگاه، در حوزه اقتصاد و تجارت ۲ دانشگاه، در حوزه پزشکی ۵ دانشگاه، در حوزه علوم زیستی ۱۱ دانشگاه، در حوزه علوم فیزیکی ۲۴ دانشگاه، در حوزه علوم کامپیوتری ۹ دانشگاه، در حوزه موضوعی مهندسی و فناوری ۲۳ دانشگاه از ایران در میان بهترین دانشگاههای دنیا قرار گرفتند.
این نظام‌های رتبه بندی به عنوان چهار نظام اصلی رتبه بندی تصویری روشن از وضعیت رشد دانشگاههای کشور در شاخص‌های مشهور بین المللی و وضعیت دانشگاههای ایرانی در میان برترین‌های دنیا می‌دهند. تصویری با چراغی روشن که نشانگر عزم دانشگاههای ایرانی برای فتح قله‌های بالاتر علم و دانش هستند.
