به گزارش مشرق، دوستی دارم از آن کتابخوانها و به قول معروف کرم کتاب‌ها، که هروقت و هرجا فرصتی پیدا کند، کتابی را از کیفش بیرون می‌آورد و شروع به خواندن می‌کند. آمار همه کتاب‌های جدید را دارد و می‌داند که فلان نشر چه کتاب‌هایی را درحال انتشار دارد. زمانی که تازه کتاب‌های الکترونیک وارد عرصه شدند، با هم صحبت می‌کردیم و می‌گفت: «کتاب الکترونیک خوبه، همه دنیا هم به این سمت میرن. اما برای من بوی کاغذ یه‌چیز دیگه است. دلم می‌خواد که همیشه کتاب به‌صورت فیزیکی توی دستم داشته باشم. تا اینکه بخوام کتاب را از داخل گوشی و تبلت بخونم.»
این اتفاق و این جمله‌ها برای خیلی‌ها آشناست. تقریباً همه کرم‌کتاب‌ها این اعتقاد را دارند. اما نکته مهم اینجاست که با گران‌شدن کتاب و تقریباً چند برابر شدن قیمتش، سیل طرفداران کتاب به سمت کتاب‌های الکترونیک روان شده است. چون مخاطب کتاب نمی‌تواند دیگر در این اوضاع گرانی، کتاب مورد نظرش را مثلاً با قیمت ۱۰۰ هزار تومان بخرد! همین باعث می‌شود به سمت اپلیکیشن‌های کتابخوان یا حتی کتاب‌های صوتی برود. در این گزارش نگاهی داشتیم به چند اپلیکیشن کتابخوان فعال در کشور و ضمن معرفی آنها، گفت‌وگویی با مدیران‌شان داشتیم تا بدانیم چقدر این اپلیکیشن‌ها با توجه به گرانی کتاب، مخاطب‌شان زیاد شده است و چقدر تغییر قیمت داشته‌اند.
اپلیکیشن‌های کتابخوانی کدامند و چه زمانی آمدند؟
در سال‌های اخیر، کتاب‌های بسیاری به‌صورت الکترونیک به بازار عرضه شده است که این خود گویای رشد و رواج روزافزون کتاب الکترونیک میان کاربران است. پیدایش کتاب‌های الکترونیکی به سال ۱۹۷۱ باز می‌گردد. این کتاب‌های الکترونیکی با به‌کارگیری لامپ پرتو کاتدی، تصاویری را روی پرده پدید می‌آورد که می‌توانست جایگزین چاپ و کاغذ شود، اما نخستین کتاب الکترونیکی دیجیتال، به نام نوومدیاس روکت در سال ۱۹۹۹ منتشر شد. اپلیکیشن‌های کتابخوانی سعی در پرکردن شکاف بین مطالعه و شبکه‌های اجتماعی دارد. این اپلیکیشن‌ها فضایی مثل یک فروشگاه کتاب و کتابخانه را برای افراد تداعی می‌کنند که افراد می‌توانند از محتوای این کتابخانه در ابزارهای الکترونیکی گوشی و تبلت بهره ببرند. اپلیکیشن‌های اولیه شامل پی‌دی‌اف انتشارات یک ناشر بودند. یک اپلیکیشن ساده در گوشی بدون هیچ قابلیت یا ویژگی‌ای که فقط کاربر می‌توانست منابعش را از آنجا تهیه یا خریداری کند مثل نشر چشمه، نشر نی، نشر قطره. در نمایشگاه کتاب تهران سال ۹۱، اپلیکیشن‌هایی به ناشران معرفی شدند نه‌فقط برای یک ناشر و نه‌فقط برای ارائه پی‌دی‌اف منابعشان، بلکه اپلیکیشن‌هایی با ویژگی‌ها، قابلیت‌ها و خدمات قابل‌توجه نسبت به گذشته، اپلیکیشن‌هایی مثل نرم‌افزار کتابراه، فراکتاب، نرم‌افزار فیدیبو و نرم‌افزار طاقچه.
فیدیبو
فیدیبو، اولین سامانه multi-platform تولید و توزیع کتاب الکترونیک و صوتی در خاورمیانه است که مبتنی‌بر استانداردهای جهانی صنعت نشر و با رعایت کامل قانون جهانی کپی‌رایت طراحی و اجرا شده است. این سامانه، با پشتیبانی مهدی فیروزیان که از سال ۹۲ کار خود را آغاز کرده است، توانسته بیش از ۳۰۰ ناشر نامدار ایرانی و همچنین چندین ناشر برجسته بین‌المللی را با خود همراه کند و با افتتاح دفاتر پشتیبانی و فنی در کشورهای اسپانیا (مورسیا)، لبنان (بیروت) و ایران (تهران) امیدوار است در کوتاه‌ترین زمان ممکن شعار اولیه خود که «مطالعه آزاد برای همه، همه‌وقت، همه‌جا» است را تحقق بخشد. محتوای فیدیبو در پنج سربرگ دسته‌بندی شده است. فیدیبو با ارائه خدماتی مثل هدیه‌دادن کتاب به آشنایان و دوستان و درخواست کتاب درصورت عدم وجود کتاب موردنظر در برنامه حتی مرور خودکار، سعی در پیشی‌گرفتن از رقیب خود یعنی اپلیکیشن طاقچه دارد.
طاقچه
طاقچه یکی از مراجع خرید کتب الکترونیکی به‌طور قانونی است که از آبان‌ماه سال ۹۳ با مدیریت محمد صدوقی به‌طور رسمی در اختتامیه همایش ملی نشر الکترونیک در دانشگاه تهران رونمایی شد. این اپلیکیشن درحال‌حاضر با حدود ۳۰۰ ناشر از ناشران خوب و بزرگ کشور مانند سوره مهر، چشمه، ثالث، سروش، جامی، هیرمند و… همکاری می‌کند و با بیش از ۱۲ هزار محتوا شامل کتاب، مجله و روزنامه در طاقچه در دسترس است. طاقچه با ارائه خدماتی مثل رمزگذاری برای هرکتاب در نرم‌افزار کاربر و تهیه آرشیو از حساب کاربری کاربران، سعی در جذب اعتماد دو رکن اصلی اپلیکیشن یعنی ناشران و کاربران دارد. امکان معرفی کتاب به دوستان از طریق شبکه‌های اجتماعی و جست‌وجو در متن کتاب از جمله ویژگی‌های طاقچه است که تقریباً شبیه اپلیکیشن آمازون است.
نوار
خودشان با تعریفی که در سایت‌شان گذاشته‌اند، نوشته‌اند: «زندگی شلوغ امروز باعث شده تا وقت خالی برای کتاب‌خواندن نداشته باشیم. نوار، راه‌حلی است برای زندگی شلوغ امروزی که کتاب‌ها، دانستنی‌های مفید زندگی، کسب‌وکار و هرچیز خوب دیگه‌ای را برای شما شنیدنی و جذاب می‌کند. این‌گونه شما می‌توانید همیشه و همه‌جا با گوش‌دادن به کتاب‌های صوتی، یاد بگیرید، شگفت‌زده بشوید و از وقت خود بهترین استفاده را ببرید. مثلاً موقع پیاده‌روی روزانه، توی مترو، تاکسی و اتوبوس، زمان مسافرت‌ها، موقع رسیدگی به کارهای خانه، قبل از خواب یا هروقت دیگه‌ای می‌توانید از شنیدن کتاب لذت ببرید.»
کتابراه
اهداف کتابراه برای حضور در نشر الکترونیک، ایجاد و توسعه بستری مناسب جهت گسترش نشر الکترونیک، ارائه نرم‌افزار کتابخوان تحت پلتفرم‌های مختلف، گسترش فرهنگ مطالعه کتاب‌های الکترونیکی، گسترش تعداد مخاطبان، چه ناشران و چه کاربران، کاهش هزینه کتاب الکترونیکی به‌وسیله کاهش هزینه‌های انتشار و جلوگیری از قطع درختان است. که از سال ۱۳۹۱ کارشان را شروع کرده‌اند.
خسروآبادی، مدیر داخلی کتابراه:
ناشران بیشتری در این یک سال و اندی به کتابراه یا اپلیکیشن‌های کتابخوانی پیوسته‌اند، چون قیمت کاغذ با توجه به گرانی‌های اخیر بالا رفته است. برای مخاطبان هم کلاً پدیده اپلیکیشن‌های کتابخوانی، مساله‌ای جدید است. تعداد مخاطبان ما در یک سال اخیر، دو یا سه برابر شد. در مورد قیمت کتاب‌ها هم باید بگویم که برخی ناشران، قیمت کتاب‌های الکترونیک‌شان را هم بالا برده‌اند، البته تخفیف هم داشته‌ایم. از ۳۰ تا ۵۰ درصد این تخفیف‌ها تغییر می‌کنند، اما در کل از ابتدای شروع کارمان سعی داشته‌ایم که این تخفیف‌ها را داشته باشیم. درحال‌حاضر، با بیش از ۷۰۰ ناشر و مولف همکاری داریم اما آمار دقیقی از روند افزایش آنها در یک سال اخیر نداریم، ولی می‌توان گفت در این چند وقت ناشران زیادی به مجموعه کتابراه اضافه شده‌اند.
مصطفی میرنوری، مدیر مارکتینگ و فروش فیدیبو:
چند مساله برای دلایل پیشرفت و بزرگ‌شدن بازار کتاب الکترونیک وجود دارد که یک مساله قیمت کتاب است. بازار کتاب الکترونیک به‌شدت درحال رشد است و دلایل متعددی دارد که یکی از آنها گران‌شدن کاغذ است. به‌طور مشخص مردم شناخت آنچنانی از کتاب الکترونیک و خواندن آن در بستر قانونی نداشتند و اپلیکیشن‌های کتابخوان این فرصت را ایجاد کرد تا شرایطی برای انتشار قانونی یک محصول فرهنگی در فضای مجازی فراهم شود. شاید پیش از اپلیکیشن‌های کتابخوان، افرادی که کتاب کاغذی می‌خوانند، کتاب الکترونیک نخوانده بودند، اما الان دیگر مردم درحال تجربه این موضوع هستند و با این فرآیند آشنا شدند و این تجربه‌ها، معمولاً تجربه‌های دلچسبی برایشان خواهد بود. البته این هم خیلی درست نیست که بگویم فقط به صرف گران‌شدن کتاب، مردم به سمت کتاب الکترونیک رفته‌اند. رشد مخاطب به‌صورت روزانه است، اما اینکه بخواهیم فقط برای این مساله گرانی، مخاطب را بررسی کنیم، نه این را نداشتیم. چون خیلی نمی‌شود با این گزاره مخاطب را اندازه‌گیری کرد. در کل، اقبال به کتاب‌های الکترونیک به‌شدت درحال رشد است. این را هم نباید از نظر دور کنیم که قیمت کتاب به‌شدت در حال نجومی‌شدن است و یک‌سری از مخاطبان ما به این دلیل به سمت کتاب الکترونیک می‌آیند. از سال گذشته تا به امروز، رشد مخاطبان اپلیکیشن‌های ما نزدیک به پنج‌برابر شده است. در کل بازار روبه‌رشدی در کتاب‌های الکترونیک وجود دارد. شما با طیف گسترده‌ای از مخاطبان مواجه هستید که یک‌بار هم کتاب الکترونیک را تجربه نکرده بودند، اما در یک سال اخیر، مخاطبان ما درحال رشد هستند. درمورد اینکه چقدر گرانی کتاب بر قیمت کتاب‌های اپلیکیشن ما تاثیر داشته، باید بگویم که اساساً در همه‌جای دنیا، قیمت کتاب الکترونیک درصد قابل توجهی کمتر از قیمت پشت جلد کتاب چاپی است. مثلاً اگر کتابی قیمت جلد چاپی‌اش ۱۰ هزار تومان باشد، بسته به تصمیم ناشر درصدی از این نرخ، به‌عنوان قیمت کتاب الکترونیک از ۵ هزار تومان تا ۷ هزار تومان انتخاب می‌شود. در ایران این درصد کم‌شدن مبلغ تا ۵۰ درصد انتخاب شده است ولی خب بعضاً ناشرانی هستند که قیمت‌ها را همیشه رصد می‌کنند و نرخ‌های‌شان را نسبت به کتاب چاپی بالا می‌برند. بحث دیگر اینکه قیمت کتاب چاپی به‌روز در حال افزایش است، درحالی که افزایش قیمت کتاب الکترونیک این‌طور نیست. شاید سالی یک‌بار بازنگری درباره قیمت آن انجام شود و مجدداً قیمت بالا برود. این افزایش قیمت هم برای این است که ناشر همچنان سهمی از کتاب را به نویسنده یا مترجم تقدیم می‌کند و البته باید درنظر بگیرید که آن فضای کار یا پلتفورم برنامه نیز هزینه‌هایش بالا می‌رود. به همین دلیل قیمت کتاب هم افزایش پیدا می‌کند. با این وجود، هستند ناشرانی که ۳۰ درصد قیمت کتاب چاپی را به‌عنوان قیمت کتاب الکترونیک‌شان نرخ‌گذاری می‌کنند.
صدوقی، مدیرعامل طاقچه:
در سال گذشته تقریباً ۱۰۰ درصد رشدمخاطب داشتیم. در بحث میزان مراجعه و خرید از اپلیکیشن طاقچه و همچنین درمورد تعداد کتاب‌ها هم تقریباً روزانه ۲۵ عنوان کتاب را در طاقچه منتشر کردیم. مساله‌ای که داریم این است که چون فرآیند این کار نیاز به تبدیل دارد، لزوماً به میزان درخواست ناشران اتفاق نمی‌افتد. مگر اینکه تعداد نیروهای‌مان را افزایش بدهیم. ولی بیشتر سعی‌مان این است که کیفیت را بالا ببریم، فعلاً انتشار کتاب‌هایمان ۲۵ عنوان در روز است که شاید این تعداد به ۵۰ عدد هم برسد. میزان خریدهای‌مان به نسبت سال گذشته ۳ برابر شده است. در یک سال گذشته مذاکرات زیادی با ناشران داشتیم. حالا هم کاغذ گران شده است و مخاطب که دیگر نمی‌تواند کتاب کاغذی بخرد، باعث شده است هم ناشر و هم مخاطب به سمت کتاب الکترونیک بیایند. در مورد سهم درصدی استفاده از کتاب‌های الکترونیک درکشورمان در سال ۹۷، مجموعه کتاب‌های الکترونیک قانونی، تقریباً فروشی نزدیک به ۱۲ تا ۱۵ میلیارد تومان را تجربه کرده‌اند. این عدد در سال ۹۸ به ۳۰ میلیارد تومان هم رسیده است. اگر بازار کتاب را در کشور که عددهای مختلفی برای آن می‌گویند، ولی حدود ۲ هزار میلیارد درنظر بگیریم؛ این رقم ۳۰ میلیارد تومان فروش کتاب الکترونیک، فقط یک و نیم درصد از کل بازار کتاب است. در حالی که در دنیا، این سهم به ۱۳ درصد می‌رسد. اینکه چرا در کشور ما آنقدر این درصد پایین است؛ دلایل مختلفی دارد ولی یکی از دلایلش، به‌خاطر این است که بخش وسیعی از خوانندگان کتاب الکترونیک، در فضای غیرقانونی، کتاب‌ها را دانلود می‌کنند. با این حال امیدواریم با توجه به اینکه کتاب در پلتفرم‌های ایرانی امکانات ویژه‌تری دارد و البته تبلیغات صحیح کتابخوانها، خرید قانونی کتاب، ترویج شود. در این یک سال و اندی، کتاب‌های الکترونیک، ۳۰ درصد گران شده است. نکته این است که قیمت‌گذاری را ما انجام نمی‌دهیم و مردم هم به اشتباه در ذهن‌شان اینجا افتاده است، قیمت را ناشر مشخص می‌کند که آن هم به فراخور مشکلاتی که دارد، قیمت را تغییر می‌دهد. این ۳۰ درصد افزایش با توجه به زیادشدن هزینه‌ها در همه قسمت‌ها عدد غیرمنطقی‌ای نیست. البته در سال ۹۸ هم ممکن است ناشر با توجه به قیمت کتاب کاغذی این قیمت را هم تغییر دهد. به هر حال سیاست‌های نرخ‌گذاری کتاب بین ناشران متفاوت است.
شربتیان، مدیرعامل نوار:
ما کمی درمورد اینکه آمار اعلام کنیم، محتاط هستیم اما نکته این است که مخاطبان‌مان چندین برابر شدند. در مورد محتوای صوتی هم باید بگویم هم محتوای صوتی که در استودیوهای نوار درحال تولید است رو به افزایش است و هم اقبال ناشران چاپی به تولید آثارشان به‌صورت صوتی بیشتر شده است. از طرفی ناشران سایز کوچک صوتی به بازار اضافه شده‌اند که در سال ۹۶ و ۹۷ وجود نداشتند. افزایش فروشی که در سال ۹۶ یا ۹۷ و در همین سه ماهه نخست ۹۸ برای ناشران از طریق پلتفرم‌ها به وجود آمده است، همه را به این فکر انداخته که می‌توانند روی بازار کتاب صوتی سرمایه‌گذاری کنند. قیمت‌های کتاب توسط خود بازار یا همان ناشران تعیین می‌شود. ما افزایش قیمت نداشتیم و این گرانی چیزی است که از بازار کتاب شکل گرفته است. با وجود اینکه قیمت کتاب چاپی تا نزدیک صددردرصد افزایش داشته، اما در مورد کتاب‌های الکترونیکی فقط ۱۰ درصد رشد قیمت داشتیم. ضمن اینکه برای کتاب‌های اپلیکیشن‌ها هم تخفیف‌هایی درنظر گرفتیم و این تخفیف‌ها، باعث ترغیب مخاطبان برای خرید کتاب می‌شود.
هفته گذشته، گزارشی را در مورد افزایش قیمت کتاب های چاپی منتشر کردیم که در آن به بررسی قیمت کتاب از سال ۹۶ تا ۹۸ را بررسی کردیم. مثلاً تغییر قیمت از سال ۹۶ تا ۹۸، حدود ۹۸ درصد بود. این افزایش تقریباً صد در صدی قیمت کتاب چاپی در حالی است که به گفته مدیران اپلیکیشن های کتابخوان، قیمت اکثر کتاب‌های الکترونیکی، قبل از این ۵۰ درصد قیمت کتاب چاپی بود، اما ناشران این تغییر را امسال به ۳۰ درصد رسانده اند و مخاطب باید ۷۰ درصد قیمت کتاب را بپردازد. با توجه به این آمار متوجه می شویم که تغییر قیمت در کتاب های الکترونیک نسبت به دو سال گذشته، چیزی حدود ۱۸۰ درصد افزایش داشته است. اما با وجود این رشد در بازار کتاب الکترونیک، مشتریانش تا پنج برابر افزایش پیدا کرده است.
*فرهیختگان
