هرکسی که پیشرفت خود را در تحصیلات دانشگاهی بداند، برحسب انگیزه و رشته تحصیلی راه طولانی در پیش دارد تا بتواند خود را به‌عنوان یک صاحب‌نظر به جامعه علمی معرفی کند.

بدون شک نگارش پایان‌نامه، یکی از دغدغه‌های دانشجویان و شرط اعطای مدرک دانشگاهی است، اما هستند کسانی که بار موفقیت خود را به دوش دیگران انداخته و تلاشی نسبتا سخت و زمان‌بر را با پول می‌خرند.

امروزه که بازار ثبت آثار علمی افراد دیگر حتی در حد نقل‌قول ساده به نفع خود داغ است، مراکز فروشی برای پایان‌نامه‌های دانشجویی که می‌تواند اولین گام یک دانشجو در جهت اثبات تخصص و پیشرفت علمی در حوزه خودش باشد، وجود دارند که نمی‌شود انگیزه‌ای غیر از سوء استفاده از پژوهش‌های دانشجویی در جهت کسب سود اقتصادی برای آن‌ها در نظر گرفت.

گذشته از اینکه پایان‌نامه‌ها چگونه به‌دست این مراکز فروش یا صحافی‌ها می‌رسد و اصلا چرا افرادی حاضر می‌شوند دست‌رنج علمی خود را به حراج بگذارند، به سراغ برخی از این مراکز فروش در مشهد رفتم تا انگیزه و قیمتی که آن‌ها بر این محصولات علمی می‌گذارند را جویا شوم. 

به کافی‌نتی در بولوار امامیه قرار دارد می‌روم، داخل مغازه افرادی مشغول دریافت اظهارنامه‌های مالیاتی خود هستند، از صاحب مغازه درباره انجام کارهای پایان‌نامه‌ای می‌پرسم و در جواب من می‌گوید: ما کار ویراستاری مقاله و پایان‌نامه داخل خود کافی‌نت انجام می‌دهیم اما اگر منظورتان انجام صفر تا صدی پایان‌نامه باشد، باید با همکار من صحبت کنید.

دانشگاه‌های سراسری سخت‌گیری بیشتری دارند

با گوشی همراهی که در دست دارد با همکارش تماس گرفته و با نویسنده پایان‌نامه وارد گفت‌وگو می‌شوم، او این نکته را که در دانشگاه‌های سراسری سخت‌گیری و دقت نسبت به محتوای تحقیقات دانشجویی بیشتر از سایر دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی است را یادآوری و اظهار می‌کند: حتی اینکه چه رشته یا کدام استاد راهنمای پایان‌نامه باشد هم در تشخیص اینکه پایان‌نامه توسط خود دانشجو یا غیر او نوشته شده، تأثیرگذار است.

وی با بیان اینکه گرایش داشتن یا برجسته بودن موضوعات خاصی در یک رشته در کنار تخصص و تجربه اساتید راهنما، مشاور و حتی داوران می‌تواند در تشخیص تقلبی بودن پایان‌نامه تأثیر داشته باشد، ادامه می‌دهد: من سابقه زیادی در انجام این کار یعنی نگارش پایان‌نامه و فروش آن به دانشجویان دارم و چون تمام مدارک علمی خودم از جمله کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری را از دانشگاه سراسری گرفته‌ام، ظرفیت این را که طوری بنویسم که اساتید از تشخیص اینکه پایان‌نامه به قلم خود دانشجو نیست، باز بمانند، دارم اما همان‌طور که گفتم این اطمینان در مؤسسات آموزش عالی و دانشگاه‌های غیرسراسری ضریب اعتماد بالاتری دارد.

زمان و مقطع تحصیلی در هزینه پایان‌نامه تأثیر دارد

فروشنده پایان‌نامه با بیان اینکه تمام راه‌هایی که ممکن است اساتید مرتبط با پایان‌نامه با آن دانشجو را تحت فشار قرار بدهند می‌شناسد و راه دور زدن آن‌ها را طبق تجربه کار خودش می‌داند، ادامه می‌دهد: دقیق بودن موضوع پایان‌نامه مدنظر برای نگارش و فروش آن خیلی اهمیت دارد، چرا که ممکن است عین آن موضوع توسط دانشجوی دیگری در حال کار کردن باشد و من برای این قضیه، اگر متقاضی پایان‌نامه موضوع آماده نداشته باشد، چندین موضوع برای او مشخص می‌کنم و در تمام مراحلی که با استاد راهنمای خودش ارتباط می‌گیرد او را برای به نتیجه رسیدن موضوع قطعی راهنمایی می‌کنم و البته این را هم اضافه کنم که هر چقدر زمان برای متقاضی بیشتر اهمیت داشته باشد، من کار پایان‌نامه او را در اولویت قرار می‌دهم که این در هزینه پایان‌نامه برای خریدار تأثیر می‌گذارد.

فروش پایان‌نامه دکترا فقط ۵ میلیون تومان

در پایان گفت‌وگو، فروشنده پایان‌نامه درباره قیمت آن هم اینگونه توضیح می‌دهد که مقاطع مختلف در قیمت پایه برای خرید پایان‌نامه تأثیر می‌گذارد، به‌طور مثال پایان‌نامه در دوران کارشناسی تا 2 میلیون تومان، کارشناسی ارشد 3 میلیون تومان و مقطع دکتری تا 5 میلیون تومان برای خریدار هزینه‌بردار است، ضمن اینکه اهمیت زمان اتمام نگارش ممکن است در افزایش هزینه دخالت داشته باشد، امکان پرداخت اقساطی هم در نظر گرفته شده و مواردی که من به‌عنوان پایان‌نامه به عهده می‌گیرم، پرداخت‌های پایان‌نامه‌ای و به‌صورت ارائه و دفاع پروپوزال و اتمام هر فصل پایان‌نامه انجام می‌شود.

مغازه دیگری که به سراغ مسؤول آن می‌روم، در بین مغازه‌های صحافی خیابان راهنمایی قرار دارد، وارد مغازه که می‌شوم، خانمی که حدس می‌زنم منشی و مسؤول پاسخگویی به مشتری است، پشت میزش در گوشه سمت چپ مغازه نشسته است و کارکنان دیگر در انتهای مغازه مشغول کار با دستگاه‌ها هستند که صدای گوش‌خراشی تولید می‌کند. 

صبر می‌کنم تا کمی از سروصدای داخل مغازه کم شود و سپس از خانم منشی درباره آگهی پایان‌نامه‌ای که پشت شیشه مغازه نصب کرده، سؤال می‌کنم.

پروپوزال و متن پایان‌نامه هزینه جداگانه دارند

وی با اشاره به این نکته مشابه که افراد نویسنده پایان‌نامه در محل خود مغازه حضور ندارند و در اینجا تنها کار صحافی و ویراستاری انجام می‌شود، یادآور می‌شود: باید خریدار مشخص کند که انجام چه مرحله‌ای از پایان‌نامه را از نویسنده ما می‌خواهد، چون پروپوزال و متن پایان‌نامه هزینه متفاوت و جداگانه‌ای دارد.

خانم منشی در خصوص قیمت نگارش پایان‌نامه هم برایم توضیح می‌دهد: برای ارائه پروپوزال که فاصله زمانی تا موعد آن رقم هزینه را جابه‌جا می‌کند، خریدار باید مبلغ 500 هزار تومان بپردازد و در بقیه مراحل نگارش هزینه متن خود پایان‌نامه هم به تدریج در بقیه مراحل نگارش از متقاضی دریافت می‌شود که مبلغ آن را تا یک‌ونیم میلیون تومان می‌توان تخمین زد و اگر زمان بیشتری را این فرآیند برای نویسنده پایان‌نامه بگیرد، ممکن است تا 2 میلیون تومان هم برسد.

فروش پایان‌نامه با تبلیغ در اینترنت

قشر تحصیل‌کرده‌ای که بعد از فارغ‌التحصیلی جایی در بازار کار برای خود پیدا نمی‌کنند، بنابر تجربه پژوهشی که در دوران تحصیل خود پیدا کرده‌اند، این‌بار با تبلیغ در فضای اینترنت با فروش تجربه علمی خود اقدام به کسب درآمد می‌کنند. 

با شماره آگهی فروش پایان‌نامه و درباره نرخ پایان‌نامه مقطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد در رشته زیست‌شناسی توضیح می‌دهد: ۶۰۰ هزار تا یک میلیون تومان برای مقطع کارشناسی و ۲ تا چهار میلیون تومان هم برای مقطع ارشد هزینه نگارش و تحویل پایان‌نامه برآورد می‌شود، ضمن اینکه دفاع پروپوزال و تمام مراحل دیگر انجام پایان‌نامه به دانشجو آموزش داده می‌شود.

وی در خصوص پایان‌نامه‌های رشته معماری هم با بیان اینکه زمان و فرآیند بیشتر در افزایش هزینه پایان‌نامه این رشته تأثیر می‌گذارد، ادامه می‌دهد: اگر موضوع مشخص نباشد، نیاز به زمان بیشتری برای تحویل پایان‌نامه دارد و برای پایان‌نامه این رشته هم از 3 میلیون تومان به بالا برای فرد متقاضی هزینه‌بردار است.

۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان، هزینه پایان‌نامه‌های معماری

آخرین تماس من با یک آگهی است که در رشته معماری به فروش پایان‌نامه مشغول است، صاحب آگهی بعد از توضیح اینکه ۵۰ درصد هر فصل پایان‌نامه در ابتدای کار و ۵۰ درصد دیگر به همراه نیمی از هزینه فصل بعدی با اتمام فصل دریافت می‌شود، هزینه‌های هر بخش پایان‌نامه را این‌گونه تفکیک می‌کند: فصل‌های کلیت، مبانی، نمونه موردی، بستر، فصل تحلیل و برنامه عملکردی و استنتاج طراحی به ترتیب ۱۵۰.۰۰، ۳۵۰.۰۰۰، ۱۵۰.۰۰۰، ۱۵۰.۰۰۰، ۲۰۰.۰۰۰ و ۱۵۰.۰۰۰ تومان است که این رقم نسبت به اینکه دانشگاه سراسری یا غیرسراسری باشد، تفاوت می‌کند.

وی هم‌چنین با یادآوری اینکه از یک طراح معمار در این زمینه کمک می‌گیرد، تشریح می‌کند: کارهای مربوط به طراحی معماری برای پایان‌نامه تا تایید نهایی یک میلیون تومان، مدل‌سازی ۵۰۰ هزار تومان، ۱۵۰ هزار تومان برای تهیه پاورپوینت دفاع، ۳۰۰ هزار تومان برای انیمیشن و ۵۰۰ هزار تومان طراحی ماکت هم از جمله دیگر هزینه‌های جزئی شده پایان‌نامه معماری هستند که قیمت کلی آن ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان می‌شود.

بعد از حضور در ۲ مرکز فروش پایان‌نامه در مشهد که تعدادشان به همین مقدار محدود نمی‌شود و حتی این امکان وجود دارد که افرادی به شکل غیررسمی از طریق ارتباط در فضای دانشجویی به کار نگارش و فروش پایان‌نامه اقدام کنند، گفت‌وگویی با یکی از معاونان آموزشی دانشگاه فردوسی مشهد داشتم که شاید بتواند بسیاری از مسائل مربوط به کسب درجه علمی از طریق پول را روشن کند.

افزایش مؤسسات آموزش عالی در کاهش نظارت بر منابع علمی دانشجویی تأثیر دارد

معاون آموزشی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار فارس می‌گوید: سرقت علمی انواع مختلفی دارد و پایان‌نامه به‌عنوان یک منبع علمی را هم می‌تواند شامل شود و مواردی مثل کپی‌برداری یا نقل‌قول از آثار دیگران بدون استناد به آن‌ها، ترجمه اثری از زبان دیگر و ثبت آن به نام خود یا خودسرقتی که در آن فرد یک متن خود را به اسم‌های مختلف منتشر کند به‌عنوان سرقت علمی شناخته می‌شوند که نبود یک بانک اطلاعاتی جامع چنین عواقبی را به‌دنبال دارد.

حسن بهزادی درباره کاهش نظارت روی تدوین و به ثبت رساندن پایان‌نامه به‌عنوان یک اثر پژوهشی توضیح می‌دهد: مشکلات پایان‌نامه دارای سابقه‌ای است که باید به آن اشاره شود، از جمله اینکه از زمان افزایش دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی و به طبع آن افزایش تعداد دانشجویان، ظرفیت اساتید برای رسیدگی به پایان‌نامه‌ها کمتر شد، به‌طوری که یک استاد راهنما همزمان بر چند پایان‌نامه نظارت می‌کند و به‌دلیل نبود تمرکز درست یا دقت کم نمی‌تواند نظارت درستی بر روی نگارش پایان‌نامه داشته باشد.

وزارت علوم برای هر مؤسسه آموزش عالی، مجوز پذیرش دانشجوی ارشد و دکتری صادر نکند

وی ادامه می‌دهد: بحث دیگر نبود بانک اطلاعاتی جامع است که در آن پایان‌نامه‌های قدیمی و جدید در آن ثبت شود و عامل دیگری که بر کاهش نظارت تأثیر گذاشته، نبود قوانین بازدارنده که بتواند شرایط ثبت اثر علمی را کنترل کند، است. 

معاون آموزشی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد در مورد مسأله افزایش تعداد دانشجو، اضافه می‌کند: سیاست‌های وزارت علوم در آموزش عالی باید به گونه‌ای باشد که برای هر مؤسسه‌ای به‌راحتی مجوز فعالیت و پذیرش دانشجو به‌ویژه در مقطع تحصیلات تکمیلی را صادر نکنند. 

بهزادی در خصوص بانک اطلاعاتی ثبت پایان‌نامه نیز گفت: خوشبختانه سامانه‌ای تحت عنوان «پژوهشگاه علوم فناوری و اطلاعات ایران» و سامانه همانندجو در پایگاه ایرانداک از جمله اقدامات مؤثری بوده که توانسته تا حد زیادی از ثبت پروپوزال‌های تکراری جلوگیری کند و بستری را فراهم کرده تا افراد بتوانند مقالات پژوهشی خود را در این سامانه‌ها ثبت کنند. 

وی در خصوص قوانین به تصویب رسیده در حوزه فعالیت‌های پژوهشی به‌ویژه پایان‌نامه هم بیان کرد: ما در گذشته قوانین مناسبی برای مقابله با سرقت علمی نداشتیم اما به‌تازگی تلاش‌های مؤثری در این زمینه انجام شده که از جمله آن می‌توان به تصویب قانونی در سال 96 توسط مجلس شورای اسلامی اشاره کرد که در آن مجازات‌های سنگین از جمله خلع درجه‌های علمی و تمام امتیازهای مرتبط با آن یا محرومیت از تحصیل برای تمام افراد دخیل در سرقت علمی به‌ویژه پایان‌نامه‌ها، اشاره کرد.

مرجع ثابتی برای رسیدگی به تخلف‌های علمی وجود ندارد

معاون آموزشی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد به کافی نبودن قوانین موجود برای مقابله با سرقت علمی اشاره و تصریح می‌کند: نکته مهم این است که باید یک مرجع ثابت برای رسیدگی به تخلف‌ها در خصوص منابع پژوهشی به‌خصوص پایان‌نامه وجود داشته باشد واین چیزی است که تا کنون وجود نداشته و ما هنوز به‌درستی یک مرجع رسمی و قانونی برای رسیدگی به تخلف‌های علمی نشناخته‌ایم. 

بهزادی در ادامه صحبت‌هایش، بحث مهم‌تری که اکنون مشهد یا حتی کل جامعه را با خود درگیر کرده یعنی نوشتن پایان‌نامه توسط فردی دیگر و فروش آن به یک دانشجو را مهم‌تر از انواع سرقت‌های معنایی می‌داند و متذکر می‌شود: افرادی که اقدام به نگارش و فروش پایان‌نامه می‌کنند، متخصص و دارای مدرک علمی بالا هستند اما چون شیوه پژوهش کردن را در دوران تحصیل خود آموزش دیده و از طرفی مشکلات اقتصادی و بیکاری او را تحت فشار می‌گذارد، از توانایی پژوهش خود برای امرار معاش استفاده می‌کند حتی اگر به قیمت ثبت اثر علمی خود او به نام دیگری تمام شود. 

ما اخلاق پژوهشی را به دانشجویان خود آموزش نداده‌ایم

وی در انتقاد از سیستم آموزش عالی کشور و اساتید فعال در آن می‌گوید: همه تقصیر به گردن دانشجویی که از تخصص خود برای نوشتن و فروش پایان‌نامه استفاده می‌کند هم نیست و اشکال جدی که به سیستم آموزش عالی در کشور وارد می‌شود این است که ما در کنار آموزش علم، لزوم و شیوه رعایت اخلاق پژوهشی را به دانشجویان خود آموزش نداده‌ایم و متأسفانه مواردی هست که در آن خود استاد دانشجو را برای تدوین پایان‌نامه به یک فرد متخصص ارجاع می‌دهد که مایه ننگ جامعه علمی است. 

معاون آموزشی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد همچنین تأکید می‌کند: مسأله مهم‌تر که دانشجو را به سمت خرید پایان‌نامه می‌کشاند، نبود توانایی و مهارت‌های نگارشی است که این مشکل هم در اصل به سیستم آموزش عالی برمی‌گردد و از طرفی چون زمان ارائه و دفاع پایان‌نامه محدود و در صورت به تأخیر افتادن دانشجو مجبور به پرداخت سنوات و شهریه می‌شود، به گمان خودش با پرداخت هزینه کمتر 2 میلیون تومانی برای خرید پایان‌نامه، از پرداخت شهریه سه میلیون تومانی رها می‌شود.

بهزادی درباره فرآیند نظارت اساتید بر تدوین پایان‌نامه، اضافه می‌کند: استاد راهنما چون وقت زیادی ندارد بر روی کیفیت متن دقت نکرده و سریع آن را پذیرش می‌کند، استاد مشاور هم که اهمیت چندانی برای کیفیت و تولیدی بودن پایان‌نامه قائل نمی‌شود و داوران پایان‌نامه هم که تنها زحمت مطالعه متن در همان زمان 20 تا 30 دقیقه‌ای دفاع را به جان می‌خرند و دانشجو به راحتی از فیلتر داوری هم گذر می‌کند. 

انگیزه مادی از تحصیل، دانشجو را به سمت خرید پایان‌نامه می‌کشاند

وی در ادامه راهکاری را برای آموزش عالی پیشنهاد می‌دهد: اگر ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها در مقطع تحصیلات تکمیلی کم و تعداد اعضای هیأت علمی افزایش پیدا کند و نیز در بحث جنبه‌های پژوهشی برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی تمرکز بیشتری صورت بگیرد، آموزش عالی می‌تواند در جهت تدوین پایان‌نامه از راه درست با نظارت کافی گام بردارد. 

معاون آموزشی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه فردوسی در پاسخ به اینکه چرا این اقدام از جانب دانشجویان رخ می‌دهد، تصریح می‌کند: باید اول انگیزه دانشجویان را از ورود به تحصیلات تکمیلی مشخص کنیم، برخی فقط برای جنبه مادی افزایش حقوق یا به‌دست آوردن شغلی به‌واسطه مدرک اقدام به طی کردن دوره‌های ارشد و دکتری می‌کنند و فقط معدود افرادی هستند که انگیزه آن‌ها انجام پژوهش و کسب مدارج علمی از راه درست است؛ در آموزش عالی هم اساتید باید دسته سوم را شناسایی و حمایت کنند.

بهزادی در خصوص وجهه بین‌المللی سرقت علمی تاکید می‌کند: اگر میزان سرقت علمی در انواع مختلف خود درکشور افزایش پیدا کند، امکان همکاری و شبکه‌سازی علمی را در دنیا از ما می‌گیرد و نهادهای علمی بین‌المللی دیگر آثار علمی کشور را برای نمایه شدن در پایگاه‌های خود نمی‌پذیرند یا سخت‌گیری نسبت به آن را افزایش می‌دهند، البته بحث تحریم‌های علمی را هم نباید فراموش کنیم، چرا که خود این می‌تواند عاملی در کاهش ارتباط علمی ما با دنیا باشد.

دانشجوی متقلب امروز، مدیر متخلف فردا است

وی یادآور می‌شود: فردی که با تقلب توانسته مدرک بگیرد بعد در سازمان‌های دولتی یا هر نهاد دیگری مشغول به‌کار می‌شود و همین شیوه تقلب را در عملکرد مدیریتی خود دنبال می‌کند چون یاد گرفته که هرجا دچار مشکل شد، از راه نادرست هم می‌تواند کار خودش را انجام دهد.

معاون آموزشی دانشکده علوم تربیتی دانشگاه فردوسی با بیان اینکه سرقت علمی هیچ‌وقت به صفر نمی‌رسد، ادامه می‌دهد: تصور اینکه روزی تمام افراد از راه درست کسب درجه علمی کنند شبیه یک مدینه فاضله بوده و امکان آن وجود ندارد اما همان‌طور که گفتم با تقویت پایگاه‌های علمی، توجه به ظرفیت تحصیلات تکمیلی و تدوین سازوکارهای دقیق نظارتی می‌توان امکان تقلب را کاهش داد و تنها کاری هم که آموزش عالی در مورد کاهش فعالیت افرادی که برای دیگران پایان‌نامه می‌نویسند می‌تواند انجام دهد، تقویت اخلاق پژوهشی بین دانشجویان است. 

بهزادی اضافه می‌کند: پایان‌نامه اولین تجربه پژوهشی نظام‌مند فرد است و دانشجو مهارت‌ها و منافع معنوی زیادی در این راه می‌آموزد و اساتید دانشگاهی باید تمرکز خود را روی دانشجویان دغدغه‌مند بگذارند و از آن‌ها حمایت کنند؛ نه کسانی که دغدغه علمی ندارند و فقط برای کسب مدرک اقدام به تخلف می‌کنند. 

متأسفانه خواسته یا ناخواسته ارزش علم در بین برخی افراد جامعه تا حدی تنزل پیدا کرده که آن را با معیار پول می‌سنجند؛ شاید اگر افراد جامعه در تحصیل پیش از دانشگاه خود پرورش را هم در کنار آموزش فرا می‌گرفتند، اندکی از حجم مسائل این‌چنینی در جامعه کم می‌شد.