سرویس سیاست مشرق- «متن پیشنهادی را تغییر نخواهیم داد، یا همین را امضا کنید، یا آنکه به‌صورت مستقیم با آمریکا گفتگو کرده و به توافق برسید، هر آنچه در جلسه با آمریکایی‌ها به دست آید ما نیز قبول داریم!» این آخرین جمله انریکه مورا به مقامات ایرانی قبل از سفر بایدن به منطقه بود. در آن روزها طرف غربی به‌گونه‌ای نقش بازی می‌کرد که گویی پیش‌نویس تنظیم‌شده حکمی غیرقابل تغییر است و نه اروپا و نه آمریکایی‌ها به توافقی بیش از این نیازی ندارند.
در آن زمان بایدن در خیال خام خودش تصور می‌کرد که با سفر به عربستان و نیز مناطق اشغالی هم کنترل بازار نفت را در دست می‌گیرد و هم می‌تواند مناسبات امنیتی منطقه را کنترل کند. این تصور خام البته خیلی زود از نقش بر آب شد! زیرا نه سعودی توانایی تولید بالاتر از ظرفیت‌های موجود را داشت و نه رژیم صهیونیستی می‌توانست بازیگر قابل اتکایی برای «پروژه چتر پدافندی مشترک» باشد.
پس از آنکه توهم آمریکایی‌ها در تئوری «اگر با ایران توافق نشود چیزی را از دست نخواهیم داد» فرو ریخت، بار دیگر سناریو مذاکره روی میز قرار گرفت. درآن زمان طرف غربی با تبلیغات گسترده این خط را پیش می‌برد که تهران حاضر به توافق نیست و مقصر شکست مذاکرات مقامات ایرانی هستند!
در آن دوران برای ایران بی توافقی به‌مراتب بهتر از یک توافق بد بود؛ دست رد وزارت امور خارجه به درخواست‌های غیرمنطقی آمریکایی‌ها در دوحه و وین باعث شد تا طرف غربی به این تحلیل برسد که ممکن است ایران گفتگوها را برای همیشه ترک کرده و دست غرب در میانه فشارهای جنگ اوکراین به شدت خالی بماند؛ ازاین‌رو در آستانه به صدا درآمدن زنگ پایان مذاکرات به‌یک‌باره اروپا یک بسته پیشنهادی جدید را رو کرد.
دادن بسته پیشنهادی جدید از طرف اروپا اتفاقی مهم در زمان خود محسوب می‌شد، زیرا یک ماه قبل‌تر انریکه مورا پیغام فرستاده بود که متن پیش‌نویس توافق قابل‌تغییر نبوده و تهران باید در دوراهی گفتگوی مستقیم با واشنگتن و یا امضای متن موجود یکی را انتخاب کند، اما غرب به‌یک‌باره کوتاه آمده و در شب تاسوعای حسینی پیشنهاد جدیدی با عنوان پیش‌نویس جوزپ بورل برای مسئول مذاکره‌کنندگان ایرانی ارسال شد.
پاسخ ایران به اروپا چگونه تنظیم‌شده است؟
با ارسال متن جدید از سوی مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا به تهران، طرف غربی از ایران خواست به‌صورت گزینه بله یا خیر به آن پاسخ دهد! رابرت مالی نیز اعلام کرد که وین را ترک کرده و یک هفته برای پاسخ ایران صبر خواهد کرد. در آن زمان مفسران سیاسی به‌خوبی می‌دانستند که آمریکایی‌ها به دنبال یک توطئه جدید بوده و قصد اقدام صادقانه ندارند، بااین‌وجود وزارت امور خارجه نه به‌صورت گزینه آری یا خیر بلکه با روش معقول به متن پاسخ فنی و حقوقی داد.
پاسخ ایران به متن بورل به‌گونه‌ای بود که مسئول هماهنگ‌کننده مذاکرات آن را ستوده و در توصیفش گفت که پاسخ تهران به پیش‌نویس جدید سازنده بوده است.
در متنی که بورل از طریق انریکه مورا برای ایران فرستاده بود، مواردی مطرح شده بود که نسبت به قبل موضع مثبت تلقی می‌شد. در متن جدید یک بازه زمانی برای اعمال تحریم پیش‌بینی‌شده بود. ازجمله آنکه در صورت خروج دوباره آمریکا از برجام شرکت‌های همکار با ایران می‌توانند در یک دوره ۲ و نیم ساله قطع همکاری کرده و شش ماه نیز فرصت پایان قرارداد در نظر گرفته‌شده بود که مجموع آن را به ۳ سال افزایش می‌داد.
البته این متن ابهامات فنی نیز داشت، ازجمله درجه ریسک شرکت‌های همکار در نظر گرفته نشده بود؛ با تلاش وزارت خارجه ۴ مورد ابهامی در متن تعیین وضعیت شده و اروپا این موارد را تصحیح کرد.
در تصحیح صورت گرفته از سوی تیم مذاکره‌کننده ایرانی روی متن بورل موارد دیگری هم به متن پیشنهادی اضافه شد؛ ازجمله آنکه در صورتی که خروج یکی از طرف‌ها خلاف گزارش آژانس باشد طرف‌های باقیمانده سعی می‌کنند اقدام جبرانی انجام دهند. اتحادیه اروپا نیز متعهد شد در صورت پاسخ مثبت ایران به متن تلاش می‌کند در جلسه بعدی شورای حکام (سپتامبر) پرونده آب‌سنگین بسته شود.
پاسخ آمریکا به پیش‌نویس بورل چگونه بود؟
درحالی‌که وزارت خارجه در بازه زمانی تعیین‌شده به متن اروپا بر اساس خطوط قرمز خود پاسخ داد در آن‌سو آمریکایی‌ها با تأخیری ده‌روزه به پیشنهاد بورل پاسخ دادند، جالب آنکه واشنگتن نیز به‌جای پاسخ دوگزینه‌ای (بلی یا خیر) به‌صورت تفصیلی نظرات خود را مکتوب کرد. گفته‌شده است که پاسخ آمریکا به پیشنهاد بورل به تهران نیز ارسال‌شده و برخی موارد مطرح شده با آن منطبق با برجام نیست و انتفاع ایران از توافق را تامین نمی‌کند.
نکته مهم آن است که آمریکایی‌ها سعی کردند پاسخ به اروپا را پیچیده کنند تا قدرت تحلیل طرف مقابل را تحت تأثیر قرار دهند. واشنگتن از یک‌سو سعی کرده است خود را هماهنگ با اروپا نشان دهد و از سوی دیگر متحدان منطقه‌ای خود را نیز با خود همراه نشان دهند. سفر وزیر دفاع رژیم صهیونیستی؛ رئیس موساد و نیز فراهم کردن مقدمات سفر نخست وزیر اسرائیل به واشنگتن را باید در این خط ارزیابی کرد. هدف آمریکایی‌ها از ترتیب دادن این نمایش ایجاد مکمل برای گرفتن امتیاز بیشتر در مذاکرات است.
طراحی آمریکا در مذاکرات با ایران به این گونه است که احتیاج شدید غرب به برجام را روتوش کرده و گونه‌ای وانمود کند که حصول توافق نتیجه فلج شدن بایدن در سیاست خارجه نیست. از این رو آمریکایی‌ها از یک سو خود را همراه با اروپا و همگام با دیپلماسی بین‌المللی نشان می‌دهند؛ از سوی دیگر با کارت تخاصم رژیم صهیونیستی و اقدامات سیاسی آژانس نیز بازی می‌کنند.
اما پیچیده کردن مسیر توافق از سوی آمریکایی‌ها در آستانه زمستان سخت برای غرب ارزش افزوده ایجاد نخواهد کرد:
۱- در صورتی که آژانس همچنان روی رویه‌های سیاسی، غیر حقوقی و فراپادمانی خود تاکید کند، آینده توافق با چالش روبه رو خواهد شد؛ اجازه دسترسی به بازرسان آژانس در چند سایت نشانه حسن نیت ایران در فعالیت‌های خود است و نه عقب نشینی.
۲- آمریکا هفته گذشته سعی کرد با نشان دادن کارت گزینه نظامی در سوریه شیب توافق را افزایش دهد، دریافت گلوله داغ از مقاومت این محاسبه را به هم زد.
۳- رژیم صهیونیستی برای بایدن آورده سیاسی نداشته و سطح اختلافات درونی در این رژیم جعلی به‌قدری بالاست که در آستانه انفجار اجتماعی قرار دارد.
۴- رئیس‌جمهور در نشست خبری خود در پاسخ به سوالی اعلام کرد که گفتگوی مستقیم با بایدن را برای منافع ملت ایران بی‌فایده می‌داند؛ این «نه» قاطع به آمریکایی‌ها احتمال رسیدن به «توافق خوب» را افزایش خواهد داد. ۱۵ دقیقه تماس تلفنی روحانی با اوباما باعث شد تا امتیازاتی که می‌توانستیم نقد بگیریم، روی یک چک بی‌اعتبار در فرودگاه جان اف کندی نوشته شود!
روزنامه وال‌استریت ژورنال درمقاله‌ای نوشته است که در دورانی که تحریم ازکارافتاده و ایران قرارداد ۴۰ میلیارد دلاری با روسیه بسته و ماهواره به هوا ارسال می‌کند اگر برجام از دست برود، قلمرو ناتو دچار تهدید خواهد شد. این روزنامه آمریکایی نوشته است که اثر برجام از طول مدت زمان آن مهم‌تر است، ایران در حال حاضر تنها ناجی اروپا در زمستان سرد نیست بلکه بنادر این کشور به‌زودی یکی از کریدورهای اصلی صادرات غله در جهان خواهد شد؛ در آن زمان کلید نجات از قحطی دست‌جمعی دست ایران خواهد بود.
روز گذشته ۱۵ سازمان آمریکایی به بایدن توصیه کرده‌اند که از این فرصت تاریخی استفاده کرده و برجام را احیا کنند، میزان نیاز غرب به توافق آن‌قدر بالاست که حتی در صورت عبور از مذاکرات وین، طرف اروپایی از حالا گزینه «توافق محدود» را نیز روی میز گذاشته است.