گروه جنگ نرم مشرق- «پروژه ایران» در گزارشی با عنوان «سنجش دغدغه‌ها و اطمینان‌های توافق هسته‌ای با ایران» به بررسی وضعیت‌های مختلف بازی مذاکرات هسته‌ای آمریکا با ایران پرداخته و آن را در حالت‌های انجام و عدم انجام توافق، مورد بررسی و تدقیق قرار داده است.
در بخشی از این گزارش اینطور تبیین شده است که اگر آمریکا توافق هسته‌ای را به دلایل سیاست داخلی رد کند، نظام تحریم‌های بین‌المللی جاری پژمرده شده و فرو خواهد ریخت چرا که روسیه و چین و حتی دولت‌های اروپایی به سمت رفع تحریم‌ها و تجارت حرکت خواهند کرد، و با این کار آمریکا را با اهرم تحریم‌های دوطرفه (که به احتمال زیاد تاثیرگذاری آن با وجود دیگر بازیگران تحلیل می‌رود) و نقش اندک استفاده از روابط تجاری به عنوان مشوقی احتمالی برای تبعیت ایران، تنها خواهند گذاشت.
این گزارش می افزاید: اگر آمریکا به دلیل مخالفت کنگره قادر به نهایی کردن معامله نباشد. در این صورت ایران در نظر جامعه جهانی به عنوان کشوری شناخته خواهد شد که برای حل موضوع تمامی سعی خود را کرده است.
همچنین بخش دیگری از این گزارش آشکارا نسبت به افزایش میزان اطلاعات آمریکا از تأسیسات هسته‌ای ایران اذعان کرده و می‌نویسد در صورت حمله نظامی: خسارت بسیار بیشتری نسبت به آنچه سه سال قبل تخمین زده بودیم به برنامه هسته‌ای ایران وارد خواهد شد، چرا که اکنون اطلاعات بسیار بیشتری در مورد این برنامه در اختیار داریم.
آنچه که در ادامه می‌آید خلاصه‌ای از مهمترین مسائل بررسی شده در این گزارش است:
بخش اول
در این بخش هشت دغدغه اصلی به طور خلاصه بررسی می‌شود که رئوس آن به شرح زیر است:
- وضعیت برنامه هسته‌ای ایران
· فعالیت‌ها، توانمندی، و نیات ایران؛
ایران از زمان شروع در اواخر دهه 1990 دارای برنامه ساخت سلاح بود که در سال 2003 متوقف شد.
توانمندی پایه و دانش ساخت سلاح را دارد، اما اورانیوم غنی‌شده لازم برای ساخت را ندارد.
تصمیمی برای کسب سلاح هسته‌ای نگرفته است.
· مفهوم این یافته‌ها در توافق هسته‌ای چیست؟
این که ایران زمانی دارای برنامه هسته‌ای نامشروع بود تقویت‌کننده این احتمال است که ممکن است دوباره این گزینه را مد نظر بگیرد و لذا تأکیدی بر اهمیت بازرسی‌ها است.
این که ایران هنوز تصمیمی برای ساحت مجدد سلاح هسته‌ای نگرفته است خبری خوب است. این بدان معنی است که تصمیم ایران برای تولید سلاح هسته‌ای نیازمند تغییر در سیاست کنونی آن است، و لذا زمان توافقی که می‌تواند ایران را در جایگاه بدون سلاح خود نگه دارد، فرا رسیده است.
· دغدغه‌ها؛
ممکن است یافته‌های جامعه اطلاعاتی در خصوص ایران اشتباه باشد.
· اطمینان‌ها؛
جامعه اطلاعاتی از اشتباهات گذشته خود درس گرفته است و دارای ابزارهای جدید و قدرتمندی است.
- مذاکرات
· دغدغه‌ها؛
آیا طرف آمریکایی امتیازهای زیادی می‌دهد؟ اکثر منتقدان معتقدند که مذاکره با ایران اشتباه و ساده‌لوحانه است چرا که ایرانیان فریبکار بوده و هیچ وقت به توافق خود پایبند نمی‌مانند.
· اطمینان‌ها؛
نتایج مذاکرات دو سال گذشته تا کنون مثبت، در مورد بسیاری از نکات کلیدی، و بهتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد بوده است.
بسیاری از تحلیل‌گران هم به لحاظ سطح جزئیات و هم استحکام مفاد عدم اشاعه، شگفت‌زده شده‌اند.
· ارزیابی‌ها؛
نحوه قضاوت در مورد موفقیت مذاکرات؟ موفقیت یا شکست مذاکرات را تنها می‌توان با پیامدهای آتی آن بررسی کرد. اما حداقل دو نوع آزمایش وجود دارد:
فرآیند بده بستان. هر دو طرف برای کار بر روی بخش‌های حساس مناقشه پیشنهاد‌هایی را ارائه کرده‌اند. ایران و 1+5 توافق کرده‌اند که فردو یک سوم سانتریفیوژهای کنونی را حفظ کند، ولی اجازه غنی‌سازی اورانیوم را نداشته باشد.
خرسندی تمامی طرفین در مورد اینکه اهداف اصلی نائل شده است.
- تأیید تبعیت و منع نقض
· پیشینه؛
سؤال این است که آیا 1+5 و آژانس اتمی می‌توانند با تمهیدات موجود در توافق به انضمام ابزارهای فنی ملی، 1) نقض‌های توافق را شناسایی کنند و 2) هرگونه نقضی را قبل از اینکه ایران قادر به جمع‌آوری مواد احتمالی و کافی برای ساخت سلاح را داشته باشد، شناسایی کنند تا آمریکا و دیگران فرصت کافی برای واکنش داشته باشند.
· دغدغه‌ها؛
دولت‌های به درستی نگران نقض‌های احتمالی ایران هستند چرا که ایران قبلاً تعهدات ان‌پی‌تی خود را قبل از 2003 و با تحقیق بر روی سلاح‌های هسته‌ای نقض کرده است.
· اطمینان‌ها؛
رییس اطلاعات ملی آمریکا بارها اشاره کرده است که ایران جهت ساخت سلاح هسته‌ای تصمیمی نگرفته است.
این ادعا که ایران توافق موقت ژنو (JPOA) را نقض کرده است نادرست است.
ایران تحت‌نظرترین کشور در جهان است.
جامعه اطلاعاتی آمریکا به این نتیجه رسیده است که آژانس اتمی در طول زمان هرگونه نقض مستقیم توافقنامه را شناسایی خواهد کرد و اینکه جامعه اطلاعاتی می‌تواند تأسیسات اعلام‌نشده را شناسایی کند.
· ارزیابی‌ها؛
خطر میان‌مدت در این موضوع خاص چندان زیاد نیست، با توجه به این حقیقت که رییس اطلاعات ملی به این نتیجه رسیده است که ایران بدنبال سلاح هسته‌ای نیست. با این حال پس از بازه زمانی 15 الی 20 سال خطرات می‌تواند افزایش یابد، یعنی زمانی که نسل جدید رهبران ایران بتوانند تصمیم بگیرند تا میزان برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خود را گسترش دهند.
- اجرا
· دغدغه‌ها؛
واکنش‌ها به نقض توافق ایران، آهسته خواهد بود.
روسیه یا چین می‌توانند مانع اقدام شورای امنیت شوند یا در هرگونه مفاد بازگشت‌پذیری فوری که قبلاً توافق شده است شرکت نکنند.
اجرا پیچیده خواهد بود اگر ایران در طول زمان متوسل به نقض‌های کوچک بسیار (تاکتیک سالامی) شود.
واکنش نهایی بین‌المللی به موضوع بسیار ضعیف خواهد بود.
· اطمینان‌ها؛
هدف توافق اطمینان دادن از این است که نقضی صورت نمی‌گیرد. و در صورت بروز آن، اطمینان دهد که واکنش به آن محکم خواهد بود. با این حال احتمال نقض ایران وجود دارد و نقض اساسی توافق در آینده را نمی‌توان کنار گذاشت.
هزینه اقتصادی بالایی که می‌تواند با تحریم‌های مجدد آمریکا برای ایران به همراه داشته باشد.
خطر امنیتی بالایی که می‌تواند از سوی حمله نظامی اسرائیل و آمریکا برای ایران به وجود آورد.
روسیه تمایلی به داشتن یک دولت سلاح هسته‌ای جدید در مرزهای خود ندارد و خواستار تجارت با ایران است.
عربستان و اسرائیل به دنبال نخستین نشانه‌های نقض ایران خواهند بود و قویاً برای واکنشی شدید فشار خواهند آورد.
تحریم‌های بانکی را می‌توان به سرعت دوباره تحمیل کرد.
انجام نقض‌های کوچک بسیار (تاکتیک سالامی) توسط ایران مشکل خواهد بود چرا که طرفین مراقب چنین چیزی هستند.
· ارزیابی‌ها؛
خطر نقض توافق توسط ایران وجود دارد اما آمریکا نباید مذاکره در خصوص توافقات عدم اشاعه را کنار بگذارد.
نداشتن توافق ـ به انضمام عدم اقدام نظامی ـ دست ایران را باز خواهد گذاشت تا مسیر خود را تغییر داده و به سمت بمب رود. استراتژی‌های جایگزین ـ تحریم‌های بیشتر و یا اقدام نظامی ـ مورد بحث قرار گرفته‌اند و به دلیل بی‌تأثیری یا نارس بودن کنار گذاشته شده‌اند.
جهت به حداقل رساندن خطر نقض، هم بازدارندگی و هم تداوم‌پذیری باید به حداکثر رسانده شوند.
- گذشته هسته‌ای ایران: بعد احتمالی نظامی (PMD)
· دغدغه‌ها؛
بدون حسابرسی تمام عیار از برنامه هسته‌ای پیشین ایران، ممکن است مبنای لازم برای تأیید وجود نداشته باشد.
لازمه بازرسی‌ها «هر زمان، هر مکان» از تأسیسات نظامی ایران.
- اثرات توافق بر تکثیر در خاورمیانه
· دغدغه‌ها؛
ایران برنامه غنی‌سازی محدودی را حفظ خواهد کرد که می‌تواند دیگر کشورهای منطقه را ترغیب کند تا خواستار معامله‌ای مشابه برای خود شوند.
- ایران و پرونده کره شمالی
· دغدغه‌ها؛
ایران تبدیل به یک کره شمالی دیگر خواهد شد. ایران می‌تواند نمونه کره شمالی را دنبال کند: خیلی ساده توافق را نادیده بگیرد، راه خود را برود، و تصور کند که جامعه بین‌الملل یا کشورهای عضو نخواهند توانست واکنشی نشان دهند.
8. آینده برنامه هسته‌ای ایران: پس از 15 سال
· دغدغه‌ها؛
توافق در واقع می‌تواند راه را برای بمب ایرانی باز کند، و ایران قادر خواهد بود در طول زمان توافق دست به تحقیق و توسعه در مورد سانتریفیوژهای پیشرفته بزند و لذا خواهد توانست قابلیت‌های غنی‌سازی بلندمدت خود را تقویت کند.
بخش دوم؛ فواید و هزینه‌های اقدام نظامی
· اقدام نظامی در صورت شکست مذاکرات
مذاکرات می‌تواند به دو دلیل اساسی شکست بخورد:
رهبری ایران تصمیم بگیرد که توافق نهایی را نپذیرد. در این صورت اقدام نظامی آمریکا همچنان هزینه‌های بالایی در بر خواهد داشت و احتمالاً جامعه جهانی به جز چند کشور منطقه مخالف استفاده از زور خواهند بود.
دولت آمریکا تصمیم دیگری بگیرد یا به دلیل مخالفت کنگره قادر به نهایی کردن معامله نباشد. در این صورت ایران در نظر جامعه جهانی به عنوان کشوری شناخته خواهد شد که برای حل موضوع تمامی سعی خود را کرده است.
· اقدام نظامی پس از توافق و در صورت تلاش ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای
در این صورت خسارت بسیار بیشتری نسبت به آنچه سه سال قبل تخمین زده بودیم به برنامه هسته‌ای ایران وارد خواهد شد، چرا که اکنون اطلاعات بسیار بیشتری در مورد این برنامه در اختیار داریم.
تأثیر بیشتری در چهارچوب اطمینان بخشیدن به هم‌پیمانان و نیز منع اشاعه در آینده در پی دارد.
هزینه‌های سیاسی پایین‌تری دارد.
هزینه‌های بیشتری در چهارچوب مقابله به مثل ایران و روابط بلندمدت آمریکا در منطقه در پی دارد.
بخش سوم؛ مواجه با ایران پس از توافق
· یک توافق و دو روایت
دو روایت از توافق از سوی دو طرف سبب ایجاد تشویش و بی‌اعتمادی در آمریکا و ایران می‌شود.
· اطمینان از تبعیت در بافت بی‌اعتمادی
دهه‌ها بی‌اعتمادی سبب بروز مناقشاتی در خصوص تبعیت می‌شود.
توافق بر اساس اعتماد نخواهد بود بلکه بر اساس بازرسی‌های سرزده و تحمیلی می‌باشد.
محدود کردن ظرفیت ایران برای ساخت تأسیسات هسته‌ای مخفیانه همچنان مسئله‌ای مهم و مشروع باقی خواهد ماند، چه با توافق و چه بدون توافق.
جامعه اطلاعاتی بین‌المللی مراقب برنامه ایران خواهد بود.
· مخالفت و موافقت در داخل ایران و آمریکا
· روابط دوجانبه آمریکا و ایران پس از توافق
لازمه ارتباطات دیپلماتیک فوری.
روابط دیپلماتیک اولیه کنار گذاشته می‌شود اما بروز منافع جدید امکان‌پذیر است.
صدور بیانیه مشترک در خصوص روابط آمریکا و ایران.
رسیدگی به مسائل و مناقشات خارج از زمینه هسته‌ای ضروری خواهد بود.
چالش‌ها و فرصت‌های منطقه‌ای.
دو سال دیپلماسی هسته‌ای امکاناتی را فراهم می‌آورد و چالش‌های تازه‌ای را ایجاد می‌کند.
· اهرم: نقش تحریم‌ها و تجارت
تحریم‌ها به تنهایی نمی‌تواند اهرم باشد.
اهرم قرار دادن روابط تجاری و اقتصادی.