گروه جنگ نرم مشرق_ اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک در گزارشی با عنوان «سیاست انرژی ایران بعد از توافق هسته‌ای» (IRAN’S ENERGY POLICY AFTER THE NUCLEAR DEAL) از نقش مهم اقتصاد مقاومتی در ساختار برنامه‌های نفتی ایران پس از توافق هسته‌ای سخن گفته است.

این گزارش توسط "سارا وخشوری" نوشته شده و در ماه جاری میلادی منتشر شده است. وی که هم‌اینک در واشنگتن ساکن است و با نهادهای آمریکایی همکاری می‌کند، دارای دکترای مطالعات خاورمیانه و امنیت انرژی از موسسه مطالعات انرژی آکسفورد و همچنین سابقه فعالیت در صنعت نفت ایران بین سال‌های 2000 تا 2008 را دارد.

وخشوری در این گزارش به طور مشروح به سیاست‌های ایران در حوزه تولید نفت و گاز، صادرات نفت و گاز، فعالیت‌های پالایشگاهی و پایین‌دستی، صنعت پتروشیمی، سرمایه‌گذاری بالادستی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت خصوصا در سال‌های اخیر و بعد از تحریم نفتی پرداخته است.

نویسنده مقاله مذکور، ضمن مرور تاریخچه مشکلات میان انقلاب اسلامی ایران و کشورهای غربی بر سر منابع انرژی ایران، به صورت صریح اذعان کرده که پس از هر یک از دوره‌های کشمکش میان ایران و غرب و فروکش کردن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، این کشور چند گام بیشتر به سمت ارتقاء توانمندی داخلی و استقلال در حوزه انرژی برداشته است.

وخشوری به طور ویژه به سیاست‌های انرژی ایران از سال 2012 یعنی پس از تشدید تحریم‌های بانکی و نفتی علیه کشورمان، آثار توافق هسته‌ای بر سیاست نفتی ایران و دیپلماسی انرژی تهران پس از توافق هسته‌ای پرداخته است.

وی اذعان کرده که مجموع تحرکات ایران در سال‌های اخیر در راستای اجرای سیاست اقتصاد مقاومتی در حوزه انرژی بوده است.

وخشوری این تحرکات را این گونه برشمرده است:

دیپلماسی انرژی ایران؛

طرح‌های ورود دوباره به بازار جهانی انرژی؛

تقویت روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای عربی؛

افزایش جذابیت برای سرمایه‌گذاران خارجی به منظور حضور در صنعت نفت ایران؛

بازیابی سهم از دست رفته ایران از بازار جهانی نفت؛

کنترل مصرف داخلی انرژی؛

 مجموع این اقدامات با هدف افزایش مقاومت اقتصاد ایران در مواجهه با تحریم‌های احتمالی در آینده و در قالب نظریه اقتصاد مقاومتی صورت گرفته است.

نویسنده معتقد است اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران از سال 2012 سبب تغییر اساسی در نگرش مسئولان ایرانی نسبت به اقتصاد شد؛ تغییری که خاست‌گاه آن نظریه رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران مبنی بر اقتصاد مقاومتی بود.

در ادامه گزارش، اقتصاد مقاومتی این‌طور توصیف شده است:‌ اقتصاد مقاومتی به دنبال تقویت اقتصاد ایران در مواجهه با تحریم‌ها و فشارهای آتی بین‌المللی علیه اقتصاد ایران خصوصا صادرات نفت و گاز است. اقتصاد مقاومتی به دنبال افزایش صادرات غیرنفتی، افزایش چرخه ارزش افزوده تولیدات در داخل کشور و کاستن از مصرف انرژی و تقویت خوداتکایی در اقتصاد است.

اقتصاد مقاومتی همچنین بر صادرات محصولات پایین‌دستی (از جمله محصولات نفتی پالایشی) و محصولات پتروشیمی تاکید ویژه‌ای دارد. استفاده از نیروی گاز برای تولید برق و صادرات برق، بخش دیگری از اهداف اقتصاد مقاومتی از نگاه گزارش‌نویس اندیشکده شورای آتلانتیک است.

کار دیگر ایران در این حوزه، افزایش جذابیت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بالادستی نفت و گاز برای شرکت‌های خارجی با تغییر و اصلاح مقررات مربوطه و قراردادهای نفتی موجود است.

ایران همچنین رویکرد جدیدی نسبت به همسایگان اتخاذ کرده و به دنبال افزایش صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و برق به ترکیه، عراق و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس است. ایران می‌خواهد از این کشورها به عنوان راه ترانزیت صادرات گاز به بازارهای بین‌المللی به خصوص اروپا استفاده کند.

ایران همچنین اخیرا تلاش فراوانی برای خرید سهام پالایشگاه‌های کشورهای دیگر به خرج داده، که یک سیاست قدیمی پس از انقلاب محسوب می‌شود، اما تاکنون چندان موفق نبوده است.

نویسنده در پایان نتیجه گرفته که حداقل در یک دهه آینده، سیاست انرژی ایران بر مبنای اقتصاد مقاومتی شکل خواهد گرفت که همان افزایش خوداتکایی در داخل، کاهش فروش نفت خام، افزایش تولید و صادرات محصولات نفتی و با ارزش افزوده بالا همچون پتروشیمی، کنترل مصرف انرژی در داخل و تقویت روابط استراتژیک انرژی با کشورهای همسایه است.