گروه فرهنگی مشرق - دو روز گذشته خبری منتشر شد که « اطما گل» یکی از سریال بی ارزشی ترین سریال های محصول ترکیه که با دوبله فارسی از شبکه های جم تی وی پخش می شود عنوان پولسازترین سریال این کشور را از آن خود کرده که تاکنون در 138 کشور روی آنتن رفته. درج این خبر در رسانه های رسمی و غیر رسمی یعنی اینکه سریال فاطما گل اثر خوبی است؟!دلیل گرایش فرهنگ‌های مختلف به این سریال چیست؟ سریال « فاطما گل » به عنوان سریالی که در سال 2015 بیشترین فروش خارجی را برای تلویزیون ترکیه به همراه داشته، برگزیده شد.دوروز گذشته وقتی با بند اول خبر ایسنا مواجه شدیم، به ذهن‌مان خطور کرد که لابد منظور، شکبه‌های فارسی زبان است. به سطرهای بعدی که رجوع کردیم دیدیم ماجرا فراتر از این است: این سریال که از سال 2010 تا 2012 تولید شده، در حوزه فروش خارجی محصولات تلویزیونی ترکیه پول سازترین اثر نام گرفت. صادرات «فاطما گل » از سال 2006 آغاز شد و سپس به خاورمیانه، اروپای مرکزی،آمریکای لاتین،آمریکا، آسیا و آفریقا راه پیدا کرد. بله دامنه گسترش «فاطما گل » که در ادبیات رسانه‌ای و نیز نمایشی ما به عنوان یک اثر حقیر مورد شوخی و طعنه است،خیلی فراتر از تصورمان است. هفت صبح برای واکاوی این مسئله سراغ خشایار الوند رفته است و چند موضوع را واکاوی کرده: این که فروش بالای این سریال دلیل بر کیفیت آن است؟ چرا « فاطما گل » پرفروش است ؟ اگر سطح کیفی تولیدات وطنی بالا برود آیا عرصه برای ترک تازی باز است؟ آنچه در پی خواهد اظهارات خشایار الوند است که بی ارزشی سریال های ترکی را تحلیل کرده است.خشایار الوند از جمله فیلمنامه نویسانی است که پرفروش و پر بیننده ترین سریال های تلویزیونی را در کارنامه اش ثبت کرده است.
یک یادآوری
نه نیاز به یادآوری است و نه قابل کتمان؛ سریالهای ساخت کشور ترکیه که چند سالی است از شبکه‌های فارسی زبان ماهواره پخش می‌شود، در ایران طرفداران زیادی دارد. اگر جز این بود در فضای رسمی رسانه، گفت و گوهای متعدد مسئولان و کارشناسان درباره تأثیر سوء این سریال‌ها وجود نداشت. پیش از این در هفت صبح پرونده‌ای مفصل منتشر و در گوشه‌ای از آن به جذابیت‌های سریالهای ترکی اشاره کردیم. نوشتیم که این سریال‌ها بدون پشتوانه قدرتمند دراماتیک و با دستاویز کردن جذابیت‌های کاذب،ذائقه برخی را تأمین می‌کنند.
چرا سریال های ترکی طرفدار دارند؟ همین مسئله سرفصل پرسش اول‌مان از خشایار الوند است. سوال کردیم احتمالا شنیده اید سریال
«فاطما گل » توانسته بیشترین فروش خارجی سریالهای ترکی را از آن خود کند، به نظر شما چه ویژگی ای در سریالهای ترکی وجود دارد که اینقدر از آن استقبال می‌شود؟ « راستش را بخواهید من این سریال‌ها را نمی‌بیینم، آمار برای خود من هم جالب است که با وجود اینکه آنها را نمی‌بینم اما از آشنایان دور و نزدیک باخبر می‌شوم که مثلا چه کسی از چه کسی خواستگاری کرده است، یا فلان جواهرات که در یک سریال بسیار معروف بوده است و ... به نظر من اولین وجهی که خیلی جذابیت ایجاد می کند، وجه ظاهری وبصری است. بارها شده جمله‌هایی مبنی بر اینکه این مدل مبل در فلان سریال ترکی و در خانه فلان کاراکتر سریال بوده است را شنیده‌ایم و این دقیقا چیزی است که ما در سریالهای خود نداریم.» الوند بعد از این که به خلاء وجود برخی عناصر جذاب در سریالهای وطنی اشاره می کند،سراغ نکته دیگری که پایه سریال های ترکی را تشکیل می‌دهد، می رود:عامل دیگر فراگیری سریالهای ترکی قلاب همیشگی آنها است؛ یعنی خیانت،جدایی،بارداری ناخواسته و ...»
عرصه برای سریالهای ترکی باز است
خشایار الوند تاکید می‌کند وجود این المان ها در سریالهای ترکی، هرگز مزیت نیست و به دم‌دست‌ترین شکل مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعد هم یادآوری می‌کند که اگر به مخاطب ایرانی محصول خوب عرضه شود، سریالهای ترک جایی برای جولان ندارند: «با اینکه این داستان‌ها و اتفاقات در سریال های ترکی بسیار سطحی است اما اگر واقع بین باشیم متوجه می شویم که وقتی خوراک مناسب وجود نداشته باد؛آدم شده با سوسیس و کالباس هم خودش را سیر نگه می دارد.»
تولیدات خودمان را تقویت کنیم
این فیلمنامه نویس تاکید می‌کند که سریال سازان وطنی اگر شرایط خوبی برای تولید داشته باشند. بدون دست یازیدن به جذابیت‌های کاذب هم می‌توانند آثار خوبی تولید کنند.او از « شهرزاد » عاریت می‌گیرد: « در حال حاضر ما نمونه بسیار خوبی داریم که با هوش و برنامه ریزی درست توانسته از عوامل جذابیت به درستی استفاده کند و خوب هم پیش برود. منظورم سریال «شهرزاد» است. با اینکه داستان این سریال در دهه سی شمسی می‌گذرد اما اگر دقت کرده باشید فقط عمارتی که لوکیشن خانه بزرگ آقا است هشتصد رنگ مختلف در آن است که واقعا چشم را می نوازد و آدم را برای دیدن آن به وجد می‌ّآورد. البته باز هم مرزهایی وجود دارد که حتی « شهرزاد »هم نمی تواند در تلویزیون پخش شود.»
ریشه اجتماعی ماجرا
کشورهای اروپایی مرکزی و کشورهای آمریکای لاتین که خودشان سریال های پرمخاطبی دارند و زمانی همین کانال های فارسی زبان ماهواره ای از سریالهای آنها تغذیه می‌شدند. جزو خریداران سریال های ترکی و به ویژه همین فاطما گل هستند. از الوند می‌پرسیم چرا این کشورها باید برای پخش این سریال مبلغی را خرج کنند،آن هم زمانی که تولیدات این کشورها چه از نظر محتوا و تکنیک فرق چندانی با هم ندارند؟ « خب اول از هم باید اعتراف کرد که سریالی مثل « فاطما گل » کار خودش را خوب انجام داده. بعد هم باید اشاره‌ای داشته باشم به روزهای پیش از انقلاب که با وجود اینکه تلویزیون ایران سریال تولید می‌کرد اما سریال چند هزار قسمتی « روزهای زندگی » که تولید دسته چندم تلویزیون آمریکا بود، در ایران طرافداران بسیار زیادی داشت. پس می‌توان این طور گفت که در همه کشورهایی که انسان‌های محروم، ناکام و آرزومند رسیدن به طبقه بالاتری از اجتماع وجود داشته باشد، دیدن این نوع سریال ها و همذات پنداری با شخصیت‌های داستان باعث استقبال می شود. »
زورشان به « بازی تاج و تخت » نمی‌رسد
خشایار الوند بعد از این سراغ دلیل دیگری می‌رود که باعث پرفروش شدن «فاطما گل » شده: « از طرفی مسئله مهمتری مطرح است که باید دید این کشور ها ( به عنوان مثال آمریکای لاتین و اروپای مرکزی ) برای خرید این سریال‌ها و به طور مشخص برای « فاطما گل » چقدر پول خرج کرده‌اند و آن را به چه قیمتی خریداری کرده‌اند. مثلا الان یک نمونه بسیار خوب که می‌توان در مقام قیاس با این سریال نام برد، سریال پرطرفدار «بازی تاج و تخت » است که شش فصل از آن تولید شده است. اما فقط پانزده کشور توانسته‌اند آن را خریداری کنند و هر کشوری توانایی خریداری حق پخش این سریال را ندارد. مثلا در نظر بگیرد، یک شبکه کابلی در آفریقای جنوبی برای پر کردن کنداکتور خود، با قیمتی که با بودجه اش هم‌خوانی داشته باشد، می‌تواند یک سریال ترکی بخرد. این هم آمار صادرات آن سریال را افزایش می دهد.»
یک یادآوری
نه نیاز به یادآوری است و نه قابل کتمان؛ سریالهای ساخت کشور ترکیه که چند سالی است از شبکه‌های فارسی زبان ماهواره پخش می‌شود، در ایران طرفداران زیادی دارد. اگر جز این بود در فضای رسمی رسانه، گفت و گوهای متعدد مسئولان و کارشناسان درباره تأثیر سوء این سریال‌ها وجود نداشت. پیش از این در هفت صبح پرونده‌ای مفصل منتشر و در گوشه‌ای از آن به جذابیت‌های سریالهای ترکی اشاره کردیم. نوشتیم که این سریال‌ها بدون پشتوانه قدرتمند دراماتیک و با دستاویز کردن جذابیت‌های کاذب،ذائقه برخی را تأمین می‌کنند.
«فاطما گل » توانسته بیشترین فروش خارجی سریالهای ترکی را از آن خود کند، به نظر شما چه ویژگی ای در سریالهای ترکی وجود دارد که اینقدر از آن استقبال می‌شود؟ « راستش را بخواهید من این سریال‌ها را نمی‌بیینم، آمار برای خود من هم جالب است که با وجود اینکه آنها را نمی‌بینم اما از آشنایان دور و نزدیک باخبر می‌شوم که مثلا چه کسی از چه کسی خواستگاری کرده است، یا فلان جواهرات که در یک سریال بسیار معروف بوده است و ... به نظر من اولین وجهی که خیلی جذابیت ایجاد می کند، وجه ظاهری وبصری است. بارها شده جمله‌هایی مبنی بر اینکه این مدل مبل در فلان سریال ترکی و در خانه فلان کاراکتر سریال بوده است را شنیده‌ایم و این دقیقا چیزی است که ما در سریالهای خود نداریم.» الوند بعد از این که به خلاء وجود برخی عناصر جذاب در سریالهای وطنی اشاره می کند،سراغ نکته دیگری که پایه سریال های ترکی را تشکیل می‌دهد، می رود:عامل دیگر فراگیری سریالهای ترکی قلاب همیشگی آنها است؛ یعنی خیانت،جدایی،بارداری ناخواسته و ...»
عرصه برای سریالهای ترکی باز است
خشایار الوند تاکید می‌کند وجود این المان ها در سریالهای ترکی، هرگز مزیت نیست و به دم‌دست‌ترین شکل مورد استفاده قرار می‌گیرد. بعد هم یادآوری می‌کند که اگر به مخاطب ایرانی محصول خوب عرضه شود، سریالهای ترک جایی برای جولان ندارند: «با اینکه این داستان‌ها و اتفاقات در سریال های ترکی بسیار سطحی است اما اگر واقع بین باشیم متوجه می شویم که وقتی خوراک مناسب وجود نداشته باد؛آدم شده با سوسیس و کالباس هم خودش را سیر نگه می دارد.»
تولیدات خودمان را تقویت کنیم
این فیلمنامه نویس تاکید می‌کند که سریال سازان وطنی اگر شرایط خوبی برای تولید داشته باشند. بدون دست یازیدن به جذابیت‌های کاذب هم می‌توانند آثار خوبی تولید کنند.او از « شهرزاد » عاریت می‌گیرد: « در حال حاضر ما نمونه بسیار خوبی داریم که با هوش و برنامه ریزی درست توانسته از عوامل جذابیت به درستی استفاده کند و خوب هم پیش برود. منظورم سریال «شهرزاد» است. با اینکه داستان این سریال در دهه سی شمسی می‌گذرد اما اگر دقت کرده باشید فقط عمارتی که لوکیشن خانه بزرگ آقا است هشتصد رنگ مختلف در آن است که واقعا چشم را می نوازد و آدم را برای دیدن آن به وجد می‌ّآورد. البته باز هم مرزهایی وجود دارد که حتی « شهرزاد »هم نمی تواند در تلویزیون پخش شود.»
ریشه اجتماعی ماجرا
کشورهای اروپایی مرکزی و کشورهای آمریکای لاتین که خودشان سریال های پرمخاطبی دارند و زمانی همین کانال های فارسی زبان ماهواره ای از سریالهای آنها تغذیه می‌شدند. جزو خریداران سریال های ترکی و به ویژه همین فاطما گل هستند. از الوند می‌پرسیم چرا این کشورها باید برای پخش این سریال مبلغی را خرج کنند،آن هم زمانی که تولیدات این کشورها چه از نظر محتوا و تکنیک فرق چندانی با هم ندارند؟ « خب اول از هم باید اعتراف کرد که سریالی مثل « فاطما گل » کار خودش را خوب انجام داده. بعد هم باید اشاره‌ای داشته باشم به روزهای پیش از انقلاب که با وجود اینکه تلویزیون ایران سریال تولید می‌کرد اما سریال چند هزار قسمتی « روزهای زندگی » که تولید دسته چندم تلویزیون آمریکا بود، در ایران طرافداران بسیار زیادی داشت. پس می‌توان این طور گفت که در همه کشورهایی که انسان‌های محروم، ناکام و آرزومند رسیدن به طبقه بالاتری از اجتماع وجود داشته باشد، دیدن این نوع سریال ها و همذات پنداری با شخصیت‌های داستان باعث استقبال می شود. »
زورشان به « بازی تاج و تخت » نمی‌رسد
خشایار الوند بعد از این سراغ دلیل دیگری می‌رود که باعث پرفروش شدن «فاطما گل » شده: « از طرفی مسئله مهمتری مطرح است که باید دید این کشور ها ( به عنوان مثال آمریکای لاتین و اروپای مرکزی ) برای خرید این سریال‌ها و به طور مشخص برای « فاطما گل » چقدر پول خرج کرده‌اند و آن را به چه قیمتی خریداری کرده‌اند. مثلا الان یک نمونه بسیار خوب که می‌توان در مقام قیاس با این سریال نام برد، سریال پرطرفدار «بازی تاج و تخت » است که شش فصل از آن تولید شده است. اما فقط پانزده کشور توانسته‌اند آن را خریداری کنند و هر کشوری توانایی خریداری حق پخش این سریال را ندارد. مثلا در نظر بگیرد، یک شبکه کابلی در آفریقای جنوبی برای پر کردن کنداکتور خود، با قیمتی که با بودجه اش هم‌خوانی داشته باشد، می‌تواند یک سریال ترکی بخرد. این هم آمار صادرات آن سریال را افزایش می دهد.»