زمستان سال گذشته بود که لیست مشترک حامیان دولت و اصلاح‌طلبان با چهره‌های گمنام و بی‌سابقه برای ورود به مجلس منتشر شد. اصلاح‌طلبان که خود بیش از رقبا به نقاط ضعف چهره‌های حاضر در لیست واقف بودند، کوشیدند با خلق هویت جدید و پررنگی به نام «لیست‌امید» فضای سیاسی را مدیریت کنند. تمام توان سیاسی–رسانه‌ای زنجیره‌ای‌ها اعم از روزنامه و نشریات، کانال‌های تلگرامی، پویش‌های حمایت بازیگران و هنرمندان و سلبریتی‌ها و... بسیج شدند تا شعار «رای به همه افراد لیست امید» محقق شود.
با موج‌سازی و جریان‌سازی موفق اصلاح‌طلبان 30 نفر «لیست‌امید» در تهران موفق شدند وارد مجلس شوند و اصلاح‌طلبان پس از سه دوره انزوا و حضور حداقلی؛ موفق به تشکیل فراکسیون متفاوتی شدند. اما همانطور که انتظار می‌رفت «سیاست‌ورزی» اعضای «لیست‌امید»، لزوما نه تابع رفتار فراکسیونی و محفلی اصلاح‌طلبان، بلکه تابع سلیقه شخصی خودشان بود موضوعی که باعث نارضایتی پدرخوانده‌ها شده است.
از سوی دیگر اختلاف دولت و حامیانش با اصلاح‌طلبان که در مسائل مختلف از جمله در ریاست مجلس بروز پیدا کرد هم باعث رودررویی بیشتر طرفین شد. دوگانه‌ای که در یک طرفش کارگزارانی‌ها و در طرف دیگرش اصلاح‌طلبانی مثل عارف قرار دارند.
سودای ریاست عارف و چرخش لیست‌امیدی‌ها به سمت لاریجانی
با شروع به کار مجلس دهم، موضوع انتخاب رئیس‌مجلس اولین کارزاری بود که نمایندگان درگیرش می‌شدند. اما ریاست عارف بر مجلس همانقدر که در بین سیاست مردان اصلاح‌طلبِ بیرون از مجلس کم‌طرفدار بود، در بین اعضای فراکسیون امید هم محل مناقشه بود. طیف قابل‌توجهی از اصلاح‌طلبان، حامی ریاست لاریجانی و طیفی دیگر حامی عارف بودند. حقیقت آن است که حامیان دولت از همان ابتدا صراحتا اعلام کرده بودند که بین ریاست عارف و لاریجانی چه کسی را ترجیح می‌دهند. روزنامه آرمان 5اردیبهشت‌ماه در گزارشی با تیتر «انصراف مشروط عارف» از لزوم کنار رفتن عارف به نفع ریاست لاریجانی سخن گفت و نوشت: «آیا این کنار رفتن برای حامیان عارف و اصلاح‌طلبان خوشایند است؟ به طور طبیعی عارف نشان داده که اهل گذشت و ایثار برای کشور است که نمونه آن را در انتخابات ریاست‌جمهوری شاهد بودیم و عارف به نفع روحانی از رقابت منصرف شد و این‌بار هم انتظار از او چنین است که پس از مشخص شدن ترکیب اصلی مجلس دهم و بالا بودن رای لاریجانی برای ریاست او با این کرسی فعلا خداحافظی کند.»
29 اردیبهشت ماه بود که کرباسچی در روزنامه شرق صراحتاً از ترجیح ریاست لاریجانی بر عارف دفاع کرد و گفت «تجربه به ما می‌گوید آقای لاریجانی بهتر می‌تواند از عهده این گروه در جهت اداره صحیح مجلس برآید. یک زمانی هم هست که فشارهای بیرونی از ناحیه نهادهای خارج از مجلس درباره برخی از لوایح و... پیش می‌آید که باز هم به نظر من ارتباط آقای لاریجانی به لحاظ سوابق و فعالیت‌های گذشته او در رابطه با این نهادها بسیار بیشتر است. لاریجانی منطق آنها را درک می‌کند و حتی ارتباط شخصی با برخی از آنها دارد. او بهتر می‌تواند مجلس را اداره کند به گونه‌ای که این تضادها منجر به گرفتاری نشود.»
روزنامه آفتاب یزد که از حامیان پر و پاقرص ریاست عارف بود پس از انتشار مصاحبه کرباسچی در مطلبی با تیتر «کرباسچی هم به جبهه«ضد عارف»ملحق شد!» ضمن انتقاد از کرباسچی از تلاش دولتی‌ها برای ریاست لاریجانی هم گلایه کرد و نوشت «از پاستور هم خبرهای خوبی به گوش نمی‌رسد مبنی بر این که برخی از چهره‌های صاحب نفوذ در پاستور و حتی برخی از نزدیکان حسن روحانی در تلاش هستند تا نمایندگان را به رای دادن به لاریجانی برانگیزانند! تلاش‌هایی که نشان می‌دهد استیلای اصلاحات بر مجلس را به این سادگی‌ها بر نخواهند تافت!»
طبیعتاً لابی دولتی‌ها و کارگزاران در بین نمایندگان فراکسیون امید هم موثر بود و از رای عارف کم می‌کرد. سیاست‌ورزی لیست‌امیدی‌ها آنقدر برای اصلاح‌طلبان تندرو عجیب بود که روزنامه آفتاب یزد 6خردادماه در انتقاد از برخی نمایندگان فراکسیون امید نوشت: «چرا عده‌ای از «لیست امیدی‌های بی‌وفا!» حرف‌هایی می‌زنند که بوی جبهه پایداری می‌دهد!؟ حرف‌هایی که تهش این است؛ «پشت عارف را خالی می‌کنیم و در جهت رای دادن به رقیبش برای ریاست مجلس، کمر همت بسته‌ایم!» بر اتوبوس لیست امید خیلی‌ها سوار شده‌اند. اما انگار بعضی‌ها بدون بلیت، خود را سوار بر آن کردند! با رسیدن به میدان بهارستان و ساختمان هرمی شکل مجلس از این اتوبوس پیاده شدند و سنگ کسی دیگر را به سینه زدند.» این روزنامه همچنین با ادبیاتی تند و با اشاره به کاهش مدام تعداد اعضای فراکسیون امید با وجود ادعای اولیه 166 نفر، لیست امید را دارای 5 طیف از «مرتدین» تا «بی‌تفاوت‌ها» و «چسبیدگان صندلی قدرت» و... معرفی کرده بود.
نهایتاً علی لاریجانی با 173 رای در برابر عارف با 103 رای به عنوان رئیس‌مجلس انتخاب شد.
پس از این اتفاق حسن رسولی سخنگوی ستاد انتخاباتی محمدرضا عارف لب به انتقاد از همپیمانان عارف گشود و اعلام بی‌طرفی حزب اعتدال و توسعه را یکی از عوامل اصلی کاهش رای عارف اعلام کرد و گفت «آقای محمد باقر نوبخت به عنوان دبیرکل حزب اعتدال و توسعه نیز در یکی از نشست‌های خبری خود قبل از برگزاری انتخابات هیات رئیسه مجلس در پاسخ به یکی از خبرنگاران درباره موضع حزب اعتدال و توسعه درباره انتخاب رئیس مجلس به صراحت عنوان کرد حزب اعتدال و توسعه تابع تصمیم فراکسیون امید در این زمینه است. با این وجود روز چهارشنبه یعنی سه روز مانده به انتخاب هیات رئیسه مجلس، به صورت رسمی اعلام شد حزب اعتدال و توسعه در مساله انتخاب رئیس مجلس آینده بی طرف است و از هیچ کدام از کاندیدها به صورت رسمی حمایت نمی کند...شورای عالی سیاست‌گذاری اصلا فکر نمی کرد در لحظات مهم و سرنوشت‌ساز دوستان کنار بکشند و اعلام بی طرفی کنند.»
روزنامه آفتاب‌یزد هم پس از انتخاب علی لاریجانی به ریاست مجلس «دفن اخلاق» را به عنوان تیتر یک خود برگزید و ضمن انتقاد تند از فشارهای سیاسی رسانه‌ای اصلاح‌طلبان برای القای انصراف عارف و عملکرد اعضای فراکسیون‌امید نوشت «مقدمات جلوس لاریجانی بر کرسی ریاست و سایر اصولگرایان در ترکیب هیئت رئیسه مجلس دهم را این بار اصلاح‌طلبانِ برنده انتخابات هفتم اسفند و دهم اردیبهشت‌ماه فراهم آوردند و حماسه ای را که مردم در انتخابات مجلس دهم آفریدند و پرچم امید را بر سر در بهارستان به اهتزاز درآوردند، تَکرار نکردند.»
کواکبیان هم ضمن انتقاد از عملکرد دوگانه‌ی برخی نمایندگان تازه‌وارد اصلاح‌طلب و اعلام اینکه «مطمئنم 50 نفر از لیست امید به آقای لاریجانی رای دادند گفت: «بعضاً اشخاصی با ما عکس یادگاری گرفتند و زنبیل خودشان را جای دیگر بردند.گرفتاری ما این است که این اشخاص از لیست امید میثاق‌نامه را امضا کردند اما به لاریجانی رای دادند.»
مدتی بعد خبرگزاری اصلاح‌طلب ایلنا هم به نقل از یک منبع آگاه مدعی می‌شود «مجید انصاری پیغام اعتراض سیدمحمد خاتمی را نسبت به عملکرد مدعیان اعتدال در انتخاب هیات رئیسه به روحانی رسانده بود.»
عارف نیامد چون از رای فراکسیون امید مطمئن نبود!
بعد از ناکامی عارف در کسب کرسی ریاست مجلس به خاطر عدم تعهد تعدادی از فراکسیون‌امید به اصلاح‌طلبان، در کاندیدا شدن او برای ریاست کمیسیون آموزش تردیدهایی بوجود آمد و نهایتا هم کاندیدا نشد.
روزنامه آفتاب یزد علت کاندیدا نشدن عارف را «مطمئن نبودن از رای فراکسیون امید» دانست و نوشت: «معاون اول دولت اصلاحات که بعد از انتخابات ریاست مجلس، دیگر از اینکه تمامی‌افراد لیست امید به او رای می‌دهند مطمئن نبود شک به‌دل راه داد و منتظر یک اجماع بر سر ریاست خود در این کمیسیون شد. به این معنا که عارف می‌خواست تنها در صورتی رییس کمیسیون شود که 17 یا 18 نفر او را به عنوان رییس صدا بزنند و محمد مهدی زاهدی به خاطر این اجماع از رقابت با او کنار بکشد. اجماعی که به نظر می‌آمد با توجه به ساختار مجلس و کمیسیونها عملی نیست.»
فراکسیون امید در کسب ریاست سایر کمیسیونها نیز توفیق چندانی بدست نیاورد و این بر لیست ناکامی‌های این فراکسیون افزود.
قهر سیاسی عارف!؟
عارف نه برای انتخابات هیات رئیسه مجلس کاندیدا شد و نه ریاست مرکز پژوهش‌های مجلس را پذیرفت. هرچند برخی نمایندگان فراکسیون امید مثل محمود صادقی کوشیدند بگویند «عارف به قهر سیاسی روی نیاورده» و «نپذیرفتن پیشنهادها به معنی انفعال نیست»؛ اما اقدامات معنادار عارف طی ماههای گذشته از ناراحتی و اعتراض او به عملکرد دولت و حامیانش حکایت می‌کند.
عدم حضور عارف در افطاری دولت و نمایندگان مجلس پالس آشکار دیگری برای اعلام ناراحتی از اعتدالی‌ها بود. روزنامه آفتاب یزد در گزارشی با بررسی عدم حضور عارف در ضیافت افطار روحانی؛ این اقدام را دارای دو پیام دانست و نوشت «باید گفت عدم حضور عارف در مراسم ضیافت افطاری رئیس جمهور تنها دو دلیل دارد، اول اینکه عارف دلخوریش را نسبت به عملکرد دولت ابراز کرده و همچنین به دولت هشدار داده است و عارف زین پس مهر سکوت دهانش را شکسته و دگر بنا ندارد بنا به مصلحت مهر تائید بر عملکرد دولت بزند و نظاره گر بدعهدی های هم پیمانانش باشد.»
استیضاحِ نافرجام وزیر کار؛ این‌بار شکاف در فراکسیون امید
یک ماه پیش بود که ناگهان زمزمه‌های طرح استیضاح علی ربیعی وزیرکار به گوش رسید. بر خلاف آنچه انتظار می‌رفت طراح آن نه اصولگرایان، بلکه علی وکیلی سخنگوی تازه‌وارد فراکسیون امید بود. در حالی که در چند ماه گذشته اختلافات بین اصلاح‌طلبان مجلس و حامیان دولت بود، طرح این مساله منجر به اختلاف بین خودِ اعضای فراکسیون امید شد. از سوی دیگر حامیان دولت هم طراحان استیضاح را به باج‌خواهی از دولت متهم کردند.
خبرگزاری اصلاح‌طلب ایلنا در گزارشی با تیتر «طلبکاری اعتدالگرایان از دولت اعتدال!» رفتار بخشی از حامیان دولت را باج‌خواهی از دولت نامید و نوشت: «جمعی از یاران دولت گمان می‌کردند در مجلسی با صد و ده نماینده اصلاح‌طلب و صد و چند نماینده اصولگرا، جمع چهل نفره اعتدالگرایان، حامی پر و پا قرص دولت خواهد بود. اما گویی این نیرو‌ها آمده‌اند تا از دولت، صندلیِ قدرت طلب کنند و روحانی را در چالشی سخت در سال آخر ریاست جمهوری قرار دهند.»
کواکبیان با انتقاد از این طرح گفته بود «آقای وکیلی مرتکب اشتباه شده‌اند و گویا به‌خاطر یک مسئله شخصی این استیضاح را مطرح کرده است. درصورتی که این 60 امضا واقعاً وجود دارد، چرا اسناد آن در اختیار خبرنگاران قرار نمی‌گیرد؟ حتی اگر این امضا‌ها واقعی باشد، مخفیانه جمع‌آوری شده و فراکسیون امید در جریان آن قرار نداشته است.»
عارف رئیس‌فراکسیون امید نیز ضمن تکذیب این مسئله صراحتاً گفت «هرگونه اقدام برای استیضاح وزرا از سوی فراکسیون امید درابتدا با هماهنگی دولت انجام می‌شود» و «استیضاح آقای ربیعی به هیچ وجه در دستور کاراین فراکسیون نیست.»
اما اصرار مجدد وکیلی بر استیضاح با انتقاد دولتی‌ها مواجه شد. مولاوردی معاون امور زنان و خانواده روحانی با اعتراض به اصرارهای وکیلی گفته بود «وقتی رئیس فراکسیون می‌گوید استیضاح در دستور کار قرار ندارد، اصرار وکیلی بی‌دلیل بوده و فقط می‌توان از خودشان دلیل اصرارشان را پرسید.»
وکیلی در پاسخ به سخنان مولاوردی با اشاره به اینکه « اگر چنین توقعی وجود داشته باشد که اگر در مجلس بخواهیم آب بخوریم، باید اجازه فراکسیون را بگیریم این دون‌شأن و خلاف وظایف نمایندگی است.» گفته بود«درمورد اینکه خانم مولاوردی تعبیر خودسرانه را برای بنده به کار بردند، باید گفت اولاً این مطلب دون‌شأن یک مسئول است، دوماً ایشان در جایگاه تشخیص خودسری و غیر خودسری نیست. مگر ایشان رهبر یا سخنگوی فراکسیون است؟ ضمن اینکه او یک مقام دولتی است، آیا اظهارنظر در مسئله‌ای که به او مربوط نیست، آنهم بدون اجازه رئیس‌جمهور خودسرانه نیست؟ اظهارنظر من در موضوعی که جزو وظایف ذاتی‌ام است، خودسرانه است یا اظهارنظر خانم مولاوردی در موضوعی که به او ارتباطی ندارد؟»
هاشم‌زایی دیگر نماینده لیست امید نیز با انتقاد از سخنان مولاوردی گفت « فراکسیون جمعی از نمایندگان مردمند و نمی‌توان حق‌شان را برای تصمیم‌گیری درباره استیضاح وزرا از آنان گرفت و به نظر من اظهارنظر معاون امور زنان رئیس‌جمهور درباره استیضاح وزیر رفاه پخته نبود.»
از سوی دیگر روزنامه آفتاب‌یزد با انتقاد از اصرارهای وکیلی در مقاله‌ای نیش قلمش را نثار او کرده و نوشت «وکیلی بهتر است صبر کند تا عرق پیشانی‌اش از ورود به پارلمان دهم خشک شود و سپس علم تغییر اجباری کابینه دولت را بر دوش بکشد.»
این روزنامه در ادامه با انتقاد از اقدام ناهماهنگ با فراکسیون وکیلی نوشت «ساز مخالف زدن محمدعلی وکیلی با دولت، اگرچه حق او به‌عنوان یک نماینده مجلس است و کسی نه می‌تواند و نه باید این حق را از او سلب کند، اما صد حیف که او فراموش کرده تا زمانی که سمتی در یک فراکسیون دارد باید موضع‌گیری‌هایش را هماهنگ‌تر و معقولانه‌تر رسانه‌ای کند.»
بی‌تجربه‌ایم!
محمود صادقی نماینده اصلاح‌طلب تهران علت ناکامی‌های اخیر فراکسیون امید در مجلس را بی‌تجربگی اعضای آن می‌داند و می‌گوید «عوامل متعدد و پیچیده ای موجب این اتفاق شد که بخش اصلی آن به کم تجربگی مجموعه لیست امید برمی گردد و اینکه منتخبین لیست امید به خصوص با فضای خاص مجلس و مناسبات حاکم بر آن که بعضا اخلاقی هم نیستند، آشنایی عمیق نداشتند و البته فضای ویژه ای که وجود دارد و اشخاصی که حرف زبان و حرف دل آنها به راحتی متفاوت از یکدیگر است»
محمدرضا خاتمی مدتی پس از بگو مگوهای مولاوردی و وکیلی در مصاحبه‌ای ضمن انتقاد از طرح استیضاح وزیرکار توسط اعضای لیست امید گفت «اعضای فراکسیون امید باید برای پیشبرد برنامه‌ها، کار تشکیلاتی انجام دهند؛ این درحالی است که بعضی از اعضای فراکسیون امید، آن‌چنان تجربه‌ای در کار تشکیلاتی و فراکسیونی ندارند و بسیاری از این دوستان برای نخستین بار است که وارد مجلس می‌شوند.»
پیش از این میرلوحی از اعضای ستاد انتخاباتی اصلاح‌طلبان هم این بی‌تجربگی را ناشی از عدم شناخت کافی از اعضای لیست امید دانسته و گفته بود «چون بسیاری از کاندیداهای ما در روزهای آخر شناسایی شدند و به فهرست پیوستند، طوری که ما از بسیاری از آنان شناخت کافی نداشتیم و هم آنها تجربه کافی از فرایند قانون‌گذاری نداشتند و بسیاری از اصولگرایان با‌تجربه، در روزی که برای تجدید بیعت به حرم امام راحل رفته بودند، لابی کرده و ریاست ٩ کمیسیون را در دست گرفتند که اتفاق مناسبی نبود.»