سرویس جهان مشرق- افزایش آمار خودکشی در کشورهای توسعه یافته، همواره یکی از دغدغه‌­های بزرگ اجتماعی در این کشورها به حساب می‌­آید. آمار خودکشی در 45 سال اخیر، 60 درصد افزایش یافته و به سومین علت مرگ افراد بین 15 تا 44 سال، تبدیل شده است، این در حالی است که آمار خودکشی­‌های ناموفق که منجر به مرگ افراد نشده، بیش از 20 برابر تعداد خودکشی­‌های موفق است.[1] افزایش آمار در کشورهای صنعتی بیش از دیگر نقاط جهان بوده و در این میان، کشورهای اسلامی نسبت به دیگر مناطق، رقم پایین تری را به خود اختصاص داده‌­اند. به عنوان مثال بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO) ایران در میان 183 کشور عضو در جایگاه 164­ام قرار دارد. [2]

در میان کشورهای صنعتی، ژاپن کم و بیش گوی سبقت را از دیگر رقبای خود ربوده است به طوری که میزان خودکشی در آن حدود 60 درصد از میانگین جهانی بیشتر است. [3] هرچند آمار سالانه خودکشی تحت تدابیر شدید دولت، چند سالی است به زیر 30 هزار نفر در سال کاهش یافته است، اما همچنان موجب نگرانی‌­های گسترده در میان مردم و مسئولین کشور ژاپن می­‌شود تا جایی که طبق گزارش‌­های دولت، بیشترین عامل مرگ در میان اتباع 15 تا 39 ساله ژاپنی را خودکشی تصاحب کرده است.[4] توجه به آمار خودکشی­‌های ناموفق، این مسئله را بغرنج‌­تر می‌­نماید. بر اساس گزارش وزارت بهداشت ژاپن، از میان هر چهار ژاپنی، یک نفر اقدام به خودکشی می­‌نماید، یعنی یک چهارم شهروندان ژاپنی تا به حال اقدام به خودکشی نموده­‌اند که زنان سهم بیشتری از این آمار را تشکیل می­‌دهند، هرچند در خودکشی­‌های موفق، آمار مردان ژاپنی بیشتر است. [5]

خودکشی­‌های کودکانه

آمار نگران کننده خودکشی در ژاپن تنها به بزرگسالان محدود نمی‌­شود و کودکان و نوجوانان بین 10 تا 19 سال را نیز شامل می­‌شود. این آمار تکان دهنده نشان می­‌دهد که در روزهای ابتدایی ماه سپتامبر که ابتدای سال تحصیلی محسوب می­‌شود، کودکان ژاپنی برای فرار از فشارهای درسی و بیش از آن، رفتار نامناسب دیگر دانش آموزان و تحقیر توسط آن­ها اقدام به خودکشی می­‌کنند و آمار در این تاریخ افزایش پیدا می­‌کند. تلاش­‌های دولت نیز به دلیل اینکه جامعه بزرگسالان را هدف گرفته است هر چند باعث کاهش آمار خودکشی در افراد مسن‌تر شده است اما روند افزایشی خودکشی در میان کودکان همچنان ادامه دارد. [6]

شبکه خبری سی. ان. ان با اشاره به پرونده دختری 17 ساله که به دلیل آزار و اذیت­‌های پسرانی که هم کلاسی‌­اش بودند، اقدام به خودکشی کرده است می‌نویسد که این موارد بسیار شایع است تا جایی که از سال 1972 تا 2015 بیش از هجده هزار نفر از افراد زیر 18 سال در ژاپن خودکشی کرده‌اند. دکتر کنزو دِندا[7] استاد دانشگاه هوکایدو ژاپن، ضمن اشاره به نگران کننده بودن شیوع خودکشی در میان کودکان ژاپنی، با توجه به نتایج آزمایش­‌های روانشناسی در میان کودکان ژاپنی بیان می‌کند که از هر 12 دانش آموز ابتدایی و از هر 4 دانش آموز دبیرستانی، یک نفر به افسردگی حاد مبتلاست که بسیاری از این کودکان اقدام به خودکشی می­‌نمایند. [8]

جایی برای لحظات آخر

همین دست از فشار های روحی و ذهنی مداوم و افسردگی‌­های حاد سبب می­‌شود که مردم ژاپن به دنبال مکانی باشند که در آن خود را از شر این حجم از ناملایمات خلاص کرده و به آرامش برسند. یکی از مکان­‌های مورد علاقه افراد جهت خودکشی، جنگل هاگارا نزدیک به کوه فوجی و واقع در غرب شهر توکیو است.[9] این محل بعد از پل گلدن گیت سن فرانسیسکو، به عنوان محبوب­‌ترین محل برای خودکشی در جهان شناخته می‌­شود. [10] سالانه بین 70 تا 100 جسد در میان درختان انبوه هاگارا، که به دریای درختی معروف است، یافت می­‌شود. [11]

پدیده‌­ها و داستان‌­های تکان دهنده‌­ای، این مکان به خصوص را مرموزتر از آن چیزی که هست جلوه می­‌دهند. حوادث تلخ و غیر انسانی با جنگل هاگارا گره خورده است. فقر معنویت، سبب می­‌شد که ژاپنی ها تا قرن 19، والدین خود را در سنین کهولت که دیگر توانایی اداره زندگی خویش را نداشته و از نظر اقتصادی نیز بی‌مصرف تلقی می‌­شدند، در جنگل گاهارا رها کنند تا از گرسنگی جان خود را از دست بدهند. [12] داستان­‌های بسیاری نیز که از نفرین شده بودن جنگل نقل می­‌شود به خاطر همین تاریخ به دور از انسانیت آنهاست. غنی بودن خاک جنگل از آهن مغناطیسی که مانع کار دستگاه‌­های دیجیتالی از جمله مکان یاب (GPS) می­‌شود نیز به این باورها در میان عوام دامن زده است. [13]

این مکان که دیگر به محلی مرسوم برای خودکشی تبدیل شده، با توجه به سیاست‌­های مقابله با خودکشی دولت، مملو از جملاتی در خصوص ارزشمند بودن زندگی و پایان پذیری مشکلات است. به عنوان نمونه در ابتدای ورودی جنگل نوشته شده: «زندگی هدیه ارزشمندی است از طرف والدین تو! قدرش را بدان.»[14] همچنین جنگل زیر نظارت دوربین­‌های مدار بسته در جای جای آن و گشت­‌های بازرسی جهت جلوگیری از اقدام به خودکشی افراد حاضر در جنگل است.[15]

عوامل منجر به خودکشی

آزوسا هایانو که از ماموران داوطلب گشت در جنگل هاگاراست، زندگی ماشینی و بیش از حد رقابتی در ژاپن را عامل این مشکلات می­‌داند. او از تجربیات خود در برخورد با افرادی که قصد خودکشی داشتند به این نکته اشاره می­‌کند که بسیاری از آن­ها با صرف یک هم صحبتی کوتاه از اقدام به خودکشی منصرف می­‌شوند، موهبتی که مردم ژاپن به دلیل انواع مشغله‌­های مختلف از نبود آن در رنج هستند. [16]

چنانچه ذکر شد، افسردگی و اختلالات روانی علت اصلی خودکشی در میان مردم ژاپن است. [17] اما دلایل مختلفی سبب این مشکلات ذهنی و روانی می‌­شود. کارهای طاقت فرسا و بیش از اندازه که بعضا به عنوان تنبیه و مجازات کارکنان در نظر گرفته می­‌شود به خودی خود، باعث مرگ افراد می‌­شود. مرگ به دلیل کارکردن بیش از حد در ژاپن با اصطلاح «کاروشی» بیان می‌گردد. در جولای 2013 زنی بعد از 159 ساعت کار کردن اضافه بر سازمان دچار کاروشی یا مرگ بر اثر کار بیش از حد شد و همین مسئله نشریاتی مثل گاردین را به انتقاد از وضع نامناسب ساعت‌­های کاری در ژاپن برانگیخت که خود از عوامل ترغیب کننده افراد به خودکشی است.[18]

از میان عوامل اصلی خودکشی می­توان به انواع زورگویی‌­ها و تهدیدات قلدر مآبانه، به صورت فیزیکی و اینترنتی نام برد. این قبیل زورگویی‌­ها که به تحقیر و آزار افراد می­‌پردازند در مدارس نیز عاملی شایع برای خودکشی محسوب می­‌شود. آزمون ورودی به دانشگاه­ و آزمون­‌های اشتغال نیز از دیگر عوامل خودکشی هستند که عدم موفقیت در آن­ها به منزله نابودی حیات اقتصادی فرد تلقی می­‌گردد. انزوا طلبی اجتماعی که در فرهنگ ژاپنی به عنوان هایکی‌کوموری شناخته می­‌شود نیز از دیگر علل خودکشی به حساب می‌­آید. فردی که دچار هایکی‌کوموری می­‌شود ممکن است برای سال­‌ها از خانه خارج نشود و خود را در یک اتاق حبس کند. این اتفاق معمولا پس از ناکامی‌­های خانوادگی یا اقتصادی رخ می­‌دهد که فرد در نهایت به طرق مختلف دست به خودکشی می­‌زند. [19]

مشکلات اقتصادی اما بالاتر از دیگر علل خودکشی منجر به اختلالات روانی و افسردگی شدید می­‌شوند. نارضایتی افراد از سطح معیشت یا عدم توان برآورده ساختن درخواست­ اعضای خانواده، منجر به حس ناکامی شدید و در نهایت اقدام به خودکشی می­‌گردد. [20] شاهدی بر این مدعا، افزایش آمار خودکشی در ماه پایانی سال اقتصادی، مارس، است که زمان پرداخت انواع هزینه­‌های فردی و اجتماعی می­‌باشد و به طور کلی ماه پرخرجی محسوب می­‌گردد.[21]

احساس افسردگی ناشی از مشکلات اقتصادی به حدی در میل به اقدام خودکشی موثر است که با کمک­‌های اقتصادی دولت به افرادی که دچار نارسایی­‌های اقتصادی می‌­شوند، آمار خودکشی کاهش می‌­یابد. [22] به عنوان نمونه­‌ای دیگر از تاثیر مسائل اقتصادی بر خودکشی، بحران اقتصادی سال 2008 سبب شد آمار خودکشی در ماه اول سال 2009 با افزایش چشم گیر 15 درصدی، به 2645 مورد برسد. [23]

هاراگیری، نگاهی محترمانه به خودکشی

از دیگر علل بالا بودن آمار خودکشی در ژاپن، نگاه فرهنگی مردم این کشور به مسئله مذکور است. بر خلاف زاویه دید ادیان الهی از جمله مسیحیت و اسلام به مسئله خودکشی، که توأم با نگاهی منفی و قبیح به این عمل است و منجر به شقاوت اخروی می­‌گردد، در فرهنگ ژاپنی خودکشی در هاله‌­ای از تقدس و احترام قرار دارد. [24]

سپوکو که در ایران بیشتر به نام هاراگیری شهرت دارد، نوعی از خودکشی مرسوم میان جنگجویان سامورایی بوده است که در آن فرد خنجری مخصوص را در شکم خود فرو کرده و به طرفین حرکت می­‌دهد. این عمل که به نوعی نشان دهنده تمرکز و قدرت بدنی بالای فرد بوده است به منظور کشته نشدن بوسیله دشمن یا کسب افتخار پس از یک شکست رخ می­‌داده و از همین رو، در فرهنگ ژاپنی نگاهی احترام آمیز را به خود جلب کرده است.[25]

این پدیده که از دوران فئودالیسم ژاپن در قرن 12 میلادی، رواج یافته است، امروزه نیز به شکلی مدرن همچنان وجود خود را حفظ کرده است. [26] به عنوان مثال می‌­توان به هاراگیری­‌های گسترده شهروندان و افسران ژاپنی در سال 1945 به دلیل شکست در جنگ جهانی دوم اشاره کرد که بیشتر نشانگر اعتراض افراد از قبول آتش بس از طرف حکومت بوده است. همچنین، هاراگیری میشیما یوکیو، رمان نویس مشهور ژاپنی، به سال 1970، در انتقاد به آنچه او، از دست رفتن ارزش­‌های سنتی در کشورش می­‌خواند، نام برد. [27]

دکتر یوشینوری چو، استاد روانشناسی دانشگاه تیکو کاوازاکی، در کتاب خود با عنوان «چرا مردم به خودکشی روی آوردند؟» خودکشی‌­های امروز در کشور ژاپن و آمار بالای آن را، مربوط به همین سنت کسب افتخار از طریق هاراگیری می­‌داند. وی با اشاره به رسوخ این فرهنگ در باورهای عامه، از خودکشی به عنوان ساده ترین راه پیش روی یک ژاپنی به مشکل برخورده، نام می‌­برد. [28]

مردمان بخار شده

مشکلات اجتماعی ناشی از افسردگی در ژاپن، تنها به خودکشی محدود نمی‌­شود. اصطلاح مردم بخار شده (یا بر باد رفته) که در زبان ژاپنی با کلمه «ژوهاتسو» به کار می­‌رود، به آن دسته از مردمی اطلاق می­‌شود که به دلیل انواع مشکلات اقتصادی، خانوادگی یا نارسایی‌­های اجتماعی هویت خود را به طور کامل ترک کرده و تمام آنچه مربوط به گذشته خود می­‌دانند، (از جمله خانواده، شغل، اسم، فامیل و ...) را رها می­‌کنند. به امید اینکه بتوانند زندگی جدیدی را بدون بار مسئولیت­‌هایی که از پیش بر دوش داشتند آغاز نمایند. [29]

این افراد فراری از جامعه، که تعدادشان سالانه به بیش از صد هزار تن می­‌رسد نیز یکی دیگر از نشانه‌­های مشکلات روحی در میان مردم ژاپن هستند. گفتنی است که لنا مگور، ژورنالیست فرانسوی در کتاب خود با عنوان «پنهان شدگان» (THE VANISHED) به بررسی و تحقیق در خصوص این پدیده پرداخته است. [30]

اقداماتی برای مقابله

بر اساس گزارشی از خبرگزاری اکونومیست، مجموع این آمارهای تکان دهنده سبب شد تا دولت ژاپن از سال 2007 توجه بیشتری را نسبت به مبحث خودکشی و جلوگیری از آن نشان دهد. اقدامات گسترده در چارچوب همکاری با انجمن بین‌المللی توقف خودکشی (IASP) صورت گرفته است و همچنین بودجه هنگفت 220 میلیون دلاری برای این طرح در نظر گرفته شده که هدف آن کاهش 30 درصدی آمار خودکشی تا سال 2025 است. [31]

همچنین مرکز تلفنی به نام «تل» (TELL)، نیز جهت کمک به کسانی که قصد اقدام به خودکشی دارند طراحی شده است. [32] در این طرح افراد با تماس به تلفن‌­های شرکت تل یا چت آنلاین با مشاورین آن، ضمن بازگویی مشکلات خود، مشاوره­‌هایی به منظور جلوگیری از مبادرت به خودکشی می­‌شنوند که تا به حال افراد زیادی با توجه به کمک­‌های این ارگان از خودکشی منصرف شده‌اند. [33] این طرح که با استقبال‌­های گسترده از سال 1973 راه اندازی شده است، در سال 2009 به کلینیک­‌های روان درمانی نیز مجهز گردید. [34] با این حال مسئولان این طرح همچنان از عدم اطلاع شهروندان از این سامانه و همچنین عدم مراجعه بسیاری از کسانی که قصد انجام خودکشی دارند به مشاوره­‌هایی از این دست، به دنبال راهی موثرتر جهت جلوگیری از این آسیب اجتماعی گسترده در ژاپن هستند.

منابع: