به گزارش مشرق، لایحه بودجه سال ۱۳۹۷، روز یکشنبه ۱۹ آذر توسط رئیس جمهور تقدیم مجلس شد.
بودجه برنامه مالی دولت برای یکسال مالی است که حاوی پیش‌بینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینه‌ها برای انجام عملیاتی است که منجر به نیل سیاست‌ها و اهداف قانونی کشور می‌شود.
بودجه سال ۱۳۹۷، دومین برنامه مالی در خلال سال‌های برنامه ششم توسعه محسوب می‌شود و به تعبیر رئیس جمهور برشی از برنامه ۴ ساله دولت نیز است.
حسینعلی حاجی‌دلیگانی عضو کمیسیون «برنامه، بودجه و محاسبات» به خانه ملت گفته است: لایحه بودجه سال آینده دارای نکات مثبتی است اما معایب بیشتری دارد، ۹۰درصد تکالیف دولت در سال دوم اجرای برنامه ششم توسعه در لایحه بودجه سال ۹۷ دیده نشده که موارد آن نیز فراوان است از جمله موضوع پرداخت بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی که در قانون برنامه تکلیف شده است.
بودجه‌ای مبتنی بر عملکرد
آنطور که دولتمردان و دست‌اندرکاران تدوین و تنظیم بودجه ۹۷ به کرات تصریح کرده‌اند، بودجه سال ۹۷ بودجه‌ای عملکردی است؛ بدین معنا که اعتبار تخصیص یافته به دستگاه‌های مشمول، یکجا پرداخت نمی‌شود بلکه در مقاطع زمانی تعیین شده به تناسب برنامه‌ها و پیشرفت پروژه‌های آنها، تخصیص اعتبار صورت می‌گیرد.
روحانی در جریان جلسه تقدیم لایحه بودجه در صحن علنی مجلس گفت: «پایه اصلی بودجه ۹۷، شفافیت است و پرداخت اعتبار به دستگاه‌ها بر مبنای عملکرد سه ماهه آنها خواهد بود».
رئیس‌جمهور همچنین در آن جلسه تصریح کرد که «حدود ۳۴ درصد بودجه‌ای که تقدیم مجلس می‌شود، عملیاتی است و باید این روند ادامه پیدا کند تا تمامی بودجه‌های ما عملیاتی شود. البته بوجه در بخش استانی، صد درصد عملیاتی خواهد بود و بر ضرورت تمرکززدایی از بودجه تاکید شده است».
این اعداد و ارقام قطعی نیست و صرفا پیشنهاد دولت محسوب می‌شود و بودجه ۹۷ در حال حاضر برای چکش‌کاری و بررسی تخصصی و کارشناسی در اختیار مجلس قرار دارد.
سقف بودجه
سقف بودجه سال ۹۷، بالغ بر ۳۶۸ هزار میلیارد تومان است.
منابع درآمدی دولت چیست؟
یک وجه بودجه، پیش‌بینی درآمدهای دولت است. به زبان ساده، دولت سه منبع درآمدی دارد؛ نخست مالیات و دیگری فروش نفت یا همان واگذاری دارایی سرمایه‌ای و سومی فروش اوراق مشارکت که مختص شرایط عدم انطباق و تحقق درآمدها و هزینه‌های پیش‌بینی شده است. نکته مطلوب در بودجه‌ریزی، کاهش سهم نفت و افزایش سهم مالیات است. امری که نشان‌دهنده بهره وری خواهد بود.
علی لاریجانی روزدوشنبه در ششمین همایش «نقش پژوهش در روند قانونگذاری» گفت: باید بگویم تمام منابعی که ما تهیه می‌کنیم چه از نفت یا از مالیات حدود ۳۰۰ هزار میلیارد تومان می‌شود و بودجه جاری کشور هم همین حدود است.
مبنای دولت در لایحه بودجه ۹۷ این بوده که منابع درآمدی دولت جهت سرازیر شدن به بخش تولید و اشتغال، افزایش یابد. این افزایش منابع درآمدی می‌تواند از محل سه برابر شدن عوارض خروج از کشور باشد! تا تقلیل محسوس یارانه نان! و حذف بخش وسیعی از یارانه بگیران!
قیمت نفت در بودجه ۹۷
قیمت نفت بعنوان بخش اعظم درآمد دولت، در بودجه از اهمیت بالایی برخوردار است و در زمره متغیرهای کلان محسوب می‌شود. در بودجه ۹۷، قیمت هر بشکه نفت، ۵۵ دلار در نظر گرفته شده است. سال گذشته قیمت نفت در بودجه، ۵۰ دلار پیش‌بینی شده بود و نرخ ۵۵ دلار در قالب جدولی جداگانه تعریف شده بود تا در صورت حصول آن، مبلغ بدست آمده به امور عمرانی و زیرساختی در نظر گرفته شده تخصیص یابد. البته در عمل میانگین نرخ فروش نفت در سال گذشته ۴۷ دلار بود.
این امر در حالی بود که ایران جایگاه خود را در بازار نفت بازیابی کرد و در خردادماه امسال اعلام شد که برای نخستین بار پس از رفع تحریم‌ها، تولید نفت خام از ۳ میلیون و ۹۰۱ هزار بشکه در روز فراتر رفت. تولیدی که رکوردی بی‌سابقه محسوب می‌شد.
دولت در لایحه بودجه ۹۷ پیش‌بینی فروش روزانه ۲ میلیون و ۴۱۰ هزار بشکه نفت را داشته است؛ بنابراین با احتساب قیمت ۵۵ دلاری پیش‌بینی شده برای هر بشکه نفت در بودجه ۹۷ و با احتساب نرخ ۳۵۰۰ تومانی دلار، عایدی نفتی دولت در سال آتی، ۱۰۶ هزار میلیارد خواهد بود.
نرخ دلار در لایحه بودجه ۹۷
نرخ ارز نیز در لایحه بودجه در زمره متغیرهای کلان و بعضا پرمناقشه محسوب می‌شود. پیش‌بینی نرخ دلار از آن حیث در لایحه بودجه پراهمیت است که برای تبدیل درآمدهای ارزی به ریال کاربرد دارد و وضعیت بخش عمده‌ای از درآمدهای دولت بدین صورت مشخص می‌شود.
در بودجه ۹۷ نرخ دلار ۳۵۰۰ تومان در نظر گرفته شده است. این نرخ در بودجه سال جاری حدود ۳۳۲۰ تومان تعیین شد، اما در عمل در مقاطعی از سال، نرخ دلار از مرز ۳۴۰۰ تومان هم گذشت. موضوعی که باعث شد این شائبه ایجاد شود دولت به افزایش نرخ دلار به چشم یک منبع درآمدی نگاه می‌کند. امری که نوبخت سخنگوی دولت ضمن رد آن تاکید کرد ممکن است در کوتاه مدت دولت از افزایش نرخ دلار در جهت جبران کاهش قیمت نفت استفاده کند و از آن بهره‌مند شود، اما این موضوع در درازمدت آثار سوء اقتصادی خواهد داشت که دولت پذیرای آن نیست.
پیش بینی درآمد دولت در سال ۹۷ از فروش اوراق مشارکت
در لایحه بودجه ۹۷، دولت این اجازه را به خود داده است که اقدام به فروش ۳۸ هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت کند. دولت همچنین قسمتی از اوراق مالی اسلامی سال آینده را برای پرداخت اصل و سود اوراق سررسیدشده سال‌های گذشته منتشر کرده است. امری که برخی معتقدند چرخه‌ای از بدهی را برای دولت ایجاد می‌کند و عنوان «آینده فروش» را برای دولت دوازدهم به ارمغان می‌آورد.
البته رئیس سازمان برنامه و بودجه در این رابطه تصریح دارد که «دولت کنترل کاملی بر اوراق مالی منتشرشده دارد و انباشتی در این زمینه اتفاق نیفتاده و نمی‌افتد که بخواهد آینده‌فروشی قلمداد شود. درآمدهای حاصل از این اوراق صرف پایان پروژه‌هایی می‌شود که اگر راکد بمانند هزینه‌ای به‌مراتب بیشتر روی دوش دولت تحمیل خواهند کرد».
حذف حدود ۳۵ میلیون نفر از دریافت یارانه نقدی
اما یکی از بخش‌های پرمناقشه لایحه بودجه ۹۷ که توسط دولت تدوین شده است، حذف حدود ۳۰ میلیون نفر از دریافت یارانه نقدی است. دولت در لایحه پیشنهادی خود، صرفا ۲۳ هزار میلیارد تومان را برای پرداخت یارانه نقدی و غیرنقدی خانوارها در سال ۹۷ در نظر گرفته است. این امر بدان معناست که سقف ۴۵۵۰۰ تومانی یارانه نقدی، با اعتبار تخصیص یافته ۲۳ هزار میلیارد تومانی، کفاف یارانه حدود ۴۱ میلیون نفر را می‌کند و با این حساب از جمعیت ۷۵ میلیون نفری که در حال حاضر یارانه می‌گیرند، عملاً بیش از ۳۰ میلیون نفر حذف خواهند شد.
علی‌رغم، حذف حدود ۳۰ میلیون نفر از دریافت یارانه در سال ۹۷، تدوین‌کنندگان دولتی بودجه معتقدند که در بودجه ۹۷، «رفاه اجتماعی» بیشترین سهم را از هزینه‌های کشور به خود اختصاص داده است! نوبخت در این رابطه در جریان نشست خبری روز دوشنبه (۲۰ آذر) گفت که «چنانچه یارانه تعدادی از افراد حذف شود، به یارانه افراد نیازمند اضافه می‌شود».
در رابطه با موضوع یارانه نقدی این نکته نیز حائز اهمیت است که دولت یازدهم در سال‌های گذشته نیز حدود ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر را از دریافت یارانه نقدی حذف کرده بود که با احتساب تدارکات اخیر دولت وفق لایحه بودجه ۹۷، آمار حذف شدگان از دریافت یارانه نقدی را باید چیزی حدود ۳۵ میلیون نفر بدانیم.
تقلیل یارانه نان در سال ۹۷
حذف ردیف «یارانه نقدی نان» از دیگر نکات قابل توجه لایحه بودجه ۹۷ است. دولت در سال‌های گذشته در لوایح بودجه، دو ردیف جداگانه برای نان درنظر می‌گرفت که عبارت بود از «یارانه نقدی نان» و «یارانه نان». برهمین‌اساس در لایحه بودجه ٩٦ کل کشور، دولت دو هزارو ٣٠٠ میلیارد تومان برای یارانه نقدی نان و هشت هزارو ٢٠٠ میلیارد تومان هم برای یارانه نان درنظر گرفته بود. این درحالی است که دولت در لایحه بودجه سال ٩٧، به طور کلی ردیف‌های یارانه نان و یارانه نقدی نان را از جدول‌های بودجه حذف کرد و در تبصره ١٤ بودجه، صرفا مبلغ سه هزارو ٣٠٠ میلیارد تومان به‌عنوان یارانه نان و خرید تضمینی گندم درنظر گرفته است.
مدیرکل دفتر تلفیق بودجه سازمان برنامه و بودجه کشور پس از تقدیم لایحه بودجه وقتی با این سوال مواجه شد که آیا یارانه نان در لایحه بودجه ۹۷ حذف شده است؟ گفت: «این بحث درست نیست، چون مابه‌التفاوت قیمت خرید، حمل‌ونقل و هزینه آرد تا به نانوایی می‌رسد، همان یارانه نان است. ما خرید تضمینی گندم داریم، در واقع غیر مستقیم به نان، یارانه می‌دهیم؛ مثلاً گندم را کیلویی ۱۳۰۰ تومان از کشاورز می‌خریم و آرد را به نانوایی کیلویی ۶۰۰ تومان می‌دهیم. این مابه‌التفاوت همان ارقام پیش‌بینی شده است. دولت که خرید تضمینی گندم انجام می‌دهد، در واقع یارانه نان می‌دهد».
با این احتساب قطعا باید در سال آینده، قیمت نان هیچگونه افزایشی نداشته باشد، چرا که دولت یارانه حدود ۱۰ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومانی نان در سال ۹۶ را به اسم خرید تضمینی گندم به نهایتا حدود ۵ هزار میلیارد تومان تقلیل داده است؛ بنابراین صرفه جویی مقارن با کسب درآمد برای دولت حاصل شده و افزایش قیمت نان به اسم افزایش هزینه تولید در سال ۹۷ به هیچ وجه نباید اتفاق بیفتد.
پیش‌بینی رشد اقتصادی و نرخ تورم
پیش‌بینی بودجه برای سه‌ماهه اول سال ۹۷، رشد اقتصادی ۷ درصدی بدون احتساب نفت است. علاوه بر این، در این بودجه، تورم تک‌رقمی و ۹ درصدی پیش‌بینی شده است.
میزان سرمایه‌گذاری طرح‌های عمرانی در سال ۹۷
دولت در نظر دارد در بودجه سال ۹۷ از منابع مختلف حدود ۱۱۰ هزار میلیارد تومان برای طرح‌های عمرانی سرمایه‌گذاری کند. آنطور که قائم‌مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در امور تولید می‌گوید در لایحه بودجه سال ١٣٩٧، رقمی معادل ١٨ هزار میلیارد تومان از محل منابع حاصل از صرفه‌جویی و هدفمندی یارانه‌ها به تولید و اشتغال اختصاص یافته است.
قیمت مناقشه‌برانگیز بنزین
افزایش قیمت حامل‌های انرژی یا به تعبیر دولتی‌ها، اصلاح قیمت حامل‌های انرژی هم همواره از نکات مناقشه برانگیز بودجه بندی است. بودجه ۹۷ نیز از این قاعده مستثنی نیست.
نوبخت می‌گوید، «بر اساس قانون دولت اجازه دارد تا سقف ۴۸ هزار میلیارد تومان از طریق اصلاح قیمت حامل‌های انرژی کسب درآمد کند. در حال حاضر بر اساس قیمت‌های موجود چیزی حدود ۳۲ هزار میلیارد تومان کسب کرده‌ایم. با قیمت کنونی بنزین نمی‌توانیم به سقف برسیم، بنابراین قیمت بنزین حتی می‌تواند به عددی بالاتر از ۱۵۰۰ تومان هم برسد».
زنگنه وزیر نفت نیز پیش‌تر طی مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که «افزایش قیمت بنزین در بودجه سال ۹۷ دیده شده است، اما زمان و چگونگی افزایش قیمت بنزین هنوز مشخص نیست».
از سویی دیگر برخی اخبار تایید نشده حکایت از آن دارد که دولت به موجب قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت و ماده یک قانون هدفمندی قصد دارد از ابتدای دی ماه همین امسال، قیمت بنزین را به هزار و ۵۰۰ تومان و قیمت نفت‌گاز را به ۴۰۰ تومان افزایش دهد؛ تصمیمی که ظاهراً مجوز آن نیز از مجلس اخذ شده است!
فریدون حسنوند رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در این باره نیز به خانه ملت گفته است «دولت برای کسب درآمد و صرفه جویی باید ابتدا از شرکت‌های دولتی و شبه دولتی شروع کند که هزاران میلیارد تومان در سال صرف بودجه جاری آنها می‌شود، نه اینکه قیمت بنزین را افزایش دهد».
آب هم گران شد
بر اساس بند (ج) تبصره ۶ لایحه بودجه ۹۷، وزارت نیرو از طریق شرکت‌های آبفای شهری سراسر کشور مکلف است علاوه بر دریافت نرخ آب‌بهای شهری، به ازای هر مترمکعب آب شرب مبلغ ۲۰۰ ریال از مشترکان آب دریافت و به خزانه‌داری کل کشور واریز کند.
درآمد مالیاتی
درآمد مالیاتی پیش‌بینی شده دولت در لایحه بودجه ۹۷، ۱۲۹ هزار میلیارد تومان اعلام شده است؛ این درحالی است که این درآمد در بودجه ۹۶، رقمی معادل ۱۱۲ هزار میلیارد تومان بود که البته فقط ۷۴ درصد آن محقق شده است.
بی‌تردید راه افزایش درآمد مالیاتی دولت، تقویت پایه مالیاتی و کشف افراد و مشاغل و دستگاه‌هایی است که از پرداخت مالیات فرار می‌کنند؛ در غیر اینصورت اخذ مالیات بیشتر از آن دسته افراد و مشاغلی که به صورت منظم و مستمر در ردیف مودیان مالیاتی قرار دارند، تنها به منزله فشار و تضییق است.
وام ازدواج
از دیگر نکات حائز اهمیت بودجه ۹۷ آن است که وام ازدواج کماکان همان ۱۰ میلیون تومان به ازای هر زوج خواهد بود.
چکش کاری در مجلس
اما همه این اعداد و ارقام مربوط به لایحه بودجه پیشنهادی دولت است و برای نهایی شدن باید از راهروهای مجلس بگذرد راهروهایی که در هر گذر آن لایحه بودجه چکس کاری خواهد شد.
مردم توجه کنند
محمدرضا پورابراهیمی نماینده مردم کرمان و راور با اشاره به موضوع افزایش قیمت حامل‌های انرژی در بودجه سال ۹۷ و رویکرد مجلس در این زمینه گفت: مردم حتماً باید به این نکته توجه کنند که مواردی که ارائه شده در قالب لایحه بودجه است و این بودجه قرار است به ریز در کمیسیون اقتصادی و کمیسیون تلفیق بودجه سال ۹۷ مورد بررسی قرار گیرد لذا قاعدتاً ما براساس نظرات کارشناسی می‌توانیم در این رابطه اظهارنظر کنیم بنابراین در حال حاضر بیشتر مواردی که در جامعه مطرح است گمانه‌زنی است و بررسی لایحه بودجه مبناست.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به مبحث تغییر قیمت حامل‌های انرژی در بودجه سال ۹۷ بیان داشت: دولت در این زمینه پیشنهاداتی مطرح کرده که تغییر قیمت در بودجه اعمال شود. البته به دلیل اینکه ما باید مصارف هریک از حامل‌های انرژی را در سال ۹۷ ببینیم و قیمت فعلی آن را مدنظر قرار داده و تفاوت قیمت‌ها را مشخص کنیم، نمی‌توانیم در حال حاضر نسبت به تعیین قیمت‌ها هیچگونه اظهار نظری داشته باشیم؛ بنابراین با توجه به اینکه لازم است بررسی این موضوع در حوزه تخصصی شکل گیرد خواهش ما از مردم این است که پیش داوری درباره تغییر حامل‌های انرژی نداشته باشند و اجازه دهند این مسئله در مجلس بررسی شود.
پورابراهیمی تأکید کرد: قاعدتاً موضوع افزایش قیمت‌ها از جمله موضوعات مهمی است که در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، اما اینکه چه درصدی افزایش پیدا می‌کند و به چه نحوی است؛ یعنی آیا ما در یک فراورده قیمت را ثابت می‌گیریم و در مابقی تغییرات ایجاد می‌کنیم و یا اینکه در جایی تغییرات به‌صورت میانگین خواهد بود، همگی این موارد نیازمند کار کارشناسی کمیسیون‌های مجلس است.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس ادامه داد: همچنین آنچه که ضرورت دارد تا بنده خدمت مردم عرض کنم این است که ما هیچگونه تغییری که موجب ایجاد شوک قیمتی در اقتصاد ایران شود در لایحه بودجه نخواهیم داشت و مجلس حتماً با این رویکرد مخالف خواهد بود چرا که این مسئله حتی در جهت دستاوردهای دولت مبنی بر کاهش نرخ تورم تأثیرگذار است؛ بنابراین هرگونه تغییر حامل‌های انرژی در لایحه بودجه سال ۹۷ بدون حساب و کتاب امری نشدنی است و می‌تواند موجب تورم شود.
پورابراهیمی اظهار داشت: معتقدم افزایش قیمت حامل‌های انرژی در اقتصاد ایران آن هم در شرایط کنونی و با ثابت نگاه داشتن درآمدهای مردم منتهی به کاهش قدرت خرید مردم خواهد شد که مجلس با آن مخالف است.
این نماینده مجلس بیان داشت: البته نکته مهم‌تر این است که دولت باید بگوید ما به‌التفاوتی که قرار است از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی به‌دست بیاورد، کجا هزینه کند؟ چرا که ما در قانون هدفمندی یارانه‌ها، مصوب کردیم که این تفاوت قیمت‌ها باید در یارانه نقدی و غیرنقدی، حمایت از تولید و اشتغال و طرح‌های عمرانی هزینه شود. اما جالب است بدانید دولت در لایحه بودجه سال ۹۷ فارغ از تغییر قیمت‌ها برای حامل‌های انرژی، منابع مد نظر را به‌جای قرار گرفتن در سرفصل اشتغال و تولید کشور برای هزینه‌های جاری اختصاص داده است لذا اگر قرار است ما در کشور تغییر حامل‌های انرژی داشته باشیم حتماً‌برای مجلس مهم خواهد بود که این منابع قرار است کجا هزینه شود؛ بنابراین مجلس به این مسائل ورود کرده و این موارد را اصلاح خواهد کرد.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در پایان گفت: افزایش «قیمت بنزین»، «عوارض خروج از کشور» و حامل‌های انرژی موضوع قطعی نیست و همه این موارد پیشنهادات دولت است لذا مجلس به ریز به این موارد ورود کرده و به آنهارسیدگی خواهد کرد.
به هر روی باید منتظر ماند و دید که آیا نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعداد و ارقام لایحه بودجه سال آینده را اصلاح خواهند کرد؟