سرویس جهان مشرق – کوکاکولا[1] یکی از برندهای شناخته‌شده نوشیدنی‌های غیرالکلی در جهان است؛ نوشیدنی گازداری که درعین‌حال که نحوه تولید و فرمول ساخت آن سری و مرموز مانده است[2]، اقدامات و فعالیت‌های سری کارخانه‌جات آن در اقصی‌نقاط جهان و تغییرات در اکوسیستم آن مناطق، نگرانی جهانیان و به‌ویژه مردمان کشورهای میزبان[3] را موجب شده است. یکی از مسائلی که کارشناسان محیط‌زیست برخی کشورها را نگران نموده است و منجر به شکل گیری جنبش‌های اعتراضی و کمپین‌های تحریم محصولات کوکاکولا و شرکت‌های مشابه نظیر پپسی شده است[4]، مصرف بی‌رویه آب شیرین از سوی کارخانه‌جات وابسته به این شرکت‌ها و بالتبع کاهش منابع زیرزمینی و بروز خشکسالی است[5]. در این گزارش بر آنیم تا به ابعاد این اتفاق مهم بپردازیم.
در ابتدای گزارش، به‌اختصار به تاریخچه تأسیس شرکت کوکاکولا و شهرت برند آن اشاره می‌کنیم و سپس زوایای پنهان نقش این شرکت در بحران‌های خشکسالی در برخی کشورهای میزبان را ازنظر مخاطبان محترم می‌گذرانیم.
تاریخچه تأسیس کوکاکولا
نوشابه‌ی کوکاکولا در سال ۱۸۸۶ میلادی و توسط داروسازی با نام جان پمبرتون[6] در کلمبوس[7] ایالت جورجیا اختراع شد؛ داروسازی که به مورفین اعتیاد شدید داشت[8]. این نوشیدنی ابتدا به‌عنوان دارو عرضه می‌شد و فرمول ساخت آن به‌صورت اتفاقی بعد از ترکیب‌شدن با آب گازدار به دست آمد. حق امتیاز این برند و فرمول ساخت این نوشیدنی که تعداد افراد کمی از آن مطلع هستند در سال ۱۸۸۹ میلادی توسط آسا کندلر[9] خریداری شد و او شرکت کوکاکولا را در سال ۱۸۹۲ میلادی راه‌اندازی کرد. این شرکت امروزه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نوشیدنی و مواد غذایی جهان شناخته می‌شود و دفتر اصلی آن در شهر آتلانتا[10] ایالت جورجیا قرار دارد. این برند نوشیدنی‌های متنوعی تولید می‌کند و برندهای فانتا[11]، دسانی[12]، اسپرایت[13] و کوکاکولا ذیل مجموعه‌ی کوکاکولا هستند[14].
جان پمبرتون در سال ۱۸۶۶ میلادی و زمانی که درصدد یافتن دارویی جهت تسکین دردهای ناشی از جراحت جنگی خود بود توانست به ترکیب جدیدی که از دانه‌های کولا به دست می‌آمد برسد. این داروی جدید به‌عنوان دارویی برای آرام کردن اعصاب تبلیغ می‌شد.
راز «برند» کوکاکولا (Coca Cola)
همانطورکه ذیل تاریخچه تأسیس شرکت کوکاکولا عنوان شد، جان پمبرتون، دکتر داروسازی بود که به‌طور اتفاقی موفق به تولید فرمول تولید نوشیدنی کوکاکولا شد. درواقع، پمبرتون بعد از شرکت در جنگ جهانی و به پایان رسیدن جنگ تصمیم گرفت که چیزی اختراع کند تا به‌لحاظ تجاری عوائد مالی زیادی در بر داشته باشد. اختراعات و کشف‌های او در زمینه امور دارویی نتوانست او را به آمالش برساند؛ تا آنکه تصمیم گرفت شانس خود را در حوزه ساخت نوشیدنی به آزمون بگذارد. در آن زمان نوشیدنی‌های گازدار در میان مردم محبوب بودند؛ بنابراین دستیابی به فرمول یک نوشیدنی گازدار جدید و خوش‌طعم می‌توانست فرصت ممتازی را برای وی کسب نماید و بدین‌ترتیب نوشابه‌های کوکاکولا برای نخستین‌بار تولید شدند.
در زمان تولید نوشیدنی‌های گازدار کوکاکولا، کوکائین و کافئین دو ماده‌ی اصلی این نوشیدنی را تشکیل می‌دادند. کوکائین از برگ کوکا (Coca) گرفته می‌شد و کافئین آن نیز از دانه‌ی کولا (Kola) به دست می‌آمد. درواقع نام این نوشیدنی یعنی کوکاکولا (Coca-Cola) نیز از ترکیب نام دو ماده‌ی اصلی آن گرفته شده است که البته حرف K در کلمه‌ی Kola تنها جهت مقاصد تجاری و به‌منظور زیبایی‌بخشی و موزون‌سازی عبارت کوکاکولا (Coca Cola) به حرف C مبدل شده است.
شرکت کوکاکولا پس از ۷۰ سال موفقیت با یک برند (Coca Cola) تصمیم گرفت تا طعم نوشیدنی‌های خود را گسترش دهد و لذا برندهای جدیدی نظیر فانتا در دهه‌ی ۱۹۵۰ میلادی و اسپرایت در دهه‌ی ۱۹۶۰ میلادی وارد بازار شدند. در حال حاضر، شرکت کوکاکولا با تولید بیش از 500 برند، عنوان بزرگ‌ترین واحد صنعتی در بخش مواد غذایی و خوراکی را به خود اختصاص داده است[15] و در بالغ‌بر 50 کشور جهان دارای نمایندگی تولیدی است. حضور کارخانه‌جات وابسته به شرکت کوکاکولا در کشورهای مختلف جهان و اقدامات و فعالیت‌های سری و مخرب این صنایع، منجر به تغییرات زیست‌محیطی در آن مناطق شده است. یکی از این موارد، استفاده بی‌رویه صنایع کوکاکولا از منابع آب شیرین کشورها و در نتیجه بروز خشکسالی در آن‌ها می‌باشد که در ذیل به ابعاد این موضوع می‌پردازیم.
کوکاکولا و بروز خشکسالی در جهان
کمپانی کوکاکولا متهم به آن است که به‌منظور تحصیل آب شیرین برای صنایع خود، جوامع میزبان را با بحران خشکسالی مواجه نموده است؛ چاه‌های کشاورزان را خشک و کشاورزی محلی را نابود کرده است.
شرکت کوکاکولا بدین موضوع اذعان دارد که بدون دسترسی به آب شیرین، تجارت این کمپانی عظیم از میان خواهد رفت. به‌عنوان نمونه، تولید یک لیتر نوشابه گازدار در صنایع کوکاکولا مستلزم سه لیتر آب قابل‌شرب است و این مسئله به‌تنهایی گویای حقیقت ماجرا و نیاز مبرم این صنایع به منابع آبی است[16].
در برخی کشورها نظیر هندوستان، کمپانی کوکاکولا با حفر چاه‌های عظیم و بی‌قاعده، به استحصال گسترده منابع آب زیرزمینی می‌پردازند و حوزه‌های آبخیز این مناطق را خشک کرده‌اند؛ حوزه‌هایی که به‌مثابه میراث این جوامع شناخته می‌شدند و رکن اصلی کشاورزی محلی را در این کشورها تشکیل می‌دهد.
به‌عنوان نمونه، تحقیقاتی که مؤسسه «وار آن وانت»[17] در ایالت‌های راجستان[18] و اوتار پرادش[19] کشور هند انجام داده است نشان می‌دهد که فعالیت‌های کمپانی کوکاکولا در آن مناطق آثار نامطلوب و منفی بر منابع آب زیرزمینی و بالتبع کشاورزی محلی داشته است. مطابق با این پژوهش، از سال 1999 میلادی و از زمانی که یک کارخانه مرتبط با صنایع کوکاکولا در دهکده کالادرا[20] در ایالت بیابانی راجستان هند راه‌اندازی شد، کشاورزان محلی در تحصیل آب موردنیاز جهت آبیاری مزارع خود با مشکلات جدی مواجه شده‌اند. تحقیقات دیگر این مؤسسه نشان می‌دهد که سایر جوامع هندوستان که در حوالی کارخانه‌جات کوکاکولا زندگی و مشغول به کار هستند با کمبود جدی منابع آبی مواجه هستند؛ حال‌آنکه پیش از آغاز فعالیت این کارخانه‌جات، چنین بحران زیست‌محیطی عظیمی مسبوق سابقه نبوده است[21].
مؤسسه «وار آن وانت» در پژوهشی دیگر اعلام می‌دارد روستاییانی که در حوالی شهر واراناسی[22] ایالت اوتار پرادش هندوستان زندگی می‌کنند اعلام داشته‌اند به‌دلیل برداشت بی‌رویه کارخانه‌جات کوکاکولا از منابع آب‌های زیرزمینی این منطقه، چاه‌های محلی خشک شده‌اند[23].
مؤسسه «وار آن وانت» در ادامه گزارش‌های خود، به تأثیرات منفی کمپانی کوکاکولا در سایر جوامع جهان نیز اشاره می‌کند. به‌عنوان نمونه، این مؤسسه اعلام می‌دارد که صنایع کوکاکولا با استحصال بی‌رویه آب از حوزه‌های آبخیز کشور السالوادور[24]، این کشور را با بحران زیست‌محیطی بی‌سابقه‌ای مواجه ساخته است. کوکاکولا همچنین شرایط مشابهی را برای ایالت چیاپاس[25] کشور مکزیک پدید آورده است و این ایالت را بحران خشکسالی گسترده روبرو ساخته است[26].
مدعیات فوق‌الذکر و ذکر مستندات قوی جهت تأیید آن‌ها، مردم کشورهای مختلف به‌ویژه هندی‌ها را بر آن داشته است تا با ایجاد کمپین‌های گسترده، به تحریم خرید کالاهای مرتبط با کمپانی کوکاکولا و صنایع مشابه نظیر پپسی بپردازند. مردم معترض بر این باورند که شرکت‌هایی نظیر کوکاکولا و پپسی، با برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی مناطق مختلف، در ازای کالایی ناچیز و بی‌ارزش، مهم‌ترین سرمایه و موهبت طبیعت منطقه یعنی آب را از آن‌ها می‌ربایند[27].
علاوه بر مصرف دیوانه‌وار منابع آب توسط کارخانجات کوکاکولا، فاضلاب و خود نوشابه‌های تولید این کارخانه معضل دیگری برای منابع آب و محیط زیست هستند که در گزارش دیگری به آن خواهیم پرداخت.
منابع:
[1] Coca Cola
[2] فرمول نوشیدنی کوکاکولا یکی از موضوعاتی است که بسیاری از مردمان جهان را نگران نموده است. شرکت کوکاکولا در دفتر مرکزی خود در شهر آتلانتا، یک گاوصندوق چند میلیون دلاری ساخته است که صرفاً برای محافظت از فرمول نوشابه کوکاکولا به کار می‌رود. این فرمول برای اولین بار در سال ۱۸۸۶ توسط جان پمبرتون به دست آمد. او یک کهنه‌سرباز جنگ داخلی و معتاد به مورفین بود. بااین‌حال، این فرمول توسط گروهی از سرمایه‌گذاران در سال ۱۹۱۹ نوشته شده و تاکنون تنها از طریق دهان‌به‌دهان جابجا شده است. این فرمول به مدت بیش از ۸۶ سال در بانک آتلانتا نگه داشته شده بود تا اینکه به گاوصندوق خصوصی شرکت منتقل شد
(http://newsfeed.time.com/2011/02/15/is-this-the-real-thing-coca-colas-secret-formula-discovered/).
[3] کشورهایی که صنایع وابسته به کمپانی کوکاکولا در آن‌ها مشغول فعالیت هستند.
[4] https://www.theguardian.com/world/2017/mar/01/indian-traders-boycott-coca-cola-for-straining-water-resources
[5] https://actions.sumofus.org/a/coca-cola-wastes-water-while-tamil-nadu-suffers-drought
[6] John Pemberton
[7] Columbus
[8] جان پمبرتون در تاریخ هشت جولای سال ۱۸۳۱ میلادی در ایالت جورجیای آمریکا به دنیا آمد. او وارد دانشگاه پزشکی جورجویا شد و در سال ۱۸۵۰ میلادی و در سن ۱۹ سالگی در رشته‌ی داروسازی فارغ‌التحصیل شد. پمبرتون در جنگ کلمبوس با اصابت گلوله به قفسه‌ی سینه‌اش مجروح شد و بعدازاین اتفاق برای تسکین دردهایش به مورفین اعتیاد پیدا کرد. او در سال ۱۸۶۶ میلادی و زمانی که درصدد یافتن دارویی جهت تسکین دردهای خود بود توانست به ترکیب جدیدی که از دانه‌های کولا به دست می‌آمد برسد. این داروی جدید به‌عنوان دارویی برای آرام کردن اعصاب تبلیغ می‌شد. جان پمربتون در ماه آگوست سال ۱۸۸۸ میلادی و تنها چند ماه بعد از فروختن اختراع خود در اثر ابتلا به بیماری سرطان معده درگذشت.
(http://www.coca-colacompany.com/stories/the-chronicle-of-coca-cola-birth-of-a-refreshing-idea).
[9] Asa Candler
[10] Atlanta
[11] Fanta
[12] Dasani
[13] Sprite
[14] https://www.britannica.com/topic/The-Coca-Cola-Company
[15] http://www.businessinsider.com/facts-about-coca-cola-2011-6?IR=T
[16] https://waronwant.org/media/coca-cola-drinking-world-dry
[17] War on Want
[18] Rajasthan
[19] Uttar Pradesh
[20] Kaladera
[21] https://waronwant.org/media/coca-cola-drinking-world-dry
[22] Varanasi
[23] https://waronwant.org/media/coca-cola-drinking-world-dry
[24] El Salvador
[25] Chiapas
[26] https://waronwant.org/media/coca-cola-drinking-world-dry
[27] https://www.theguardian.com/world/2017/mar/01/indian-traders-boycott-coca-cola-for-straining-water-resources