گروه فرهنگ و هنر مشرق - روز گذشته در مورد آخرین آمار فروش فیلم‌های اکران نوروز97 خبری منتشر شد که حکایت از فروش موفق آثار سینمایی نسبت به نوروز سال قبل داشت؛ رقم 19 میلیارد فروش سینمای ایران در نوروز 97 در حالی است که بلیت‌های سینما امسال 30 درصد گران شده بود. اما امسال سبد فرهنگی خانوار ایرانی فقط برای رفتن به سینما اختصاص نداشت. امسال هم مثل دو سال قبل، طرحی با عنوان عیدانه کتاب در 793 کتابفروشی سطح کشور برگزار شد که بر اساس این طرح، کتابفروشی‌های عضو طرح تاکنون توانستند بیش از ۴۸۰ هزار نسخه کتاب به مبلغ ۱۰ میلیارد و ۶۹۴ میلیون و ۵۰ هزار تومان به فروش برسانند. بنا به طرح «عیدانه کتاب» سقف مجاز خرید برای هر خریدار حداکثر 100 هزار تومان است و خریدار می‌تواند در چند نوبت و از چند کتابفروشی، کتاب‌های عمومی و کودک و نوجوان را با ۲۰ درصد تخفیف از کتابفروشی‌های عضو طرح خریداری کند.
بر اساس آماری که خانه کتاب منتشر کرده است، عیدانه کتاب در نوروز 97 با مشارکت ۷۹۳ کتابفروشی از ۲۲ اسفند در کتابفروشی‌های عضو طرح در ۳۰ استان کشور و از ۲۵ اسفند در تهران آغاز شد و تا ۱۲ فروردین سال ۹۷ ادامه داشت که به مناسبت ولادت حضرت علی(ع) و روز جمهوری اسلامی ایران روز گذشته و امروز (چهاردهم و پانزدهم فروردین) کتاب‌های خود را با تخفیف ۳۰ درصدی عرضه می‌کنند.
در این طرح، استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و قم بیشترین مشارکت را به لحاظ تعداد کتابفروشی‌ها از آن خود کرده‌اند و استان‌های فارس، کردستان و آذربایجان شرقی در جایگاه‌های بعدی قرار گرفته‌اند.
همچنین کتابفروشی‌های پردیس کتاب مشهد، شهر کتاب ساری، شهر کتاب مرکزی تهران، شهر کتاب اصفهان، کتاب فرازمند رشت، شهر کتاب رشت، شهر کتاب مشهد، کتاب رشد اهواز، انتشارات جنگل جاودانه رشت و نمایشگاه و فروشگاه کتاب محام اهواز در صدر پرفروش‌ترین کتابفروشی‌های طرح عیدانه کتاب هستند.
در این طرح، پرفروش‌ترین استان‌ها براساس کتاب به ترتیب خراسان رضوی، اصفهان، تهران، گیلان، خوزستان، فارس، قم، آذربایجان‌شرقی، مازندران و همدان هستند.
طرح عیدانه کتاب از کجا شروع شد؟
معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سه سال است که با طرح‌های متنوع کتابخوانی و خرید ارزان کتاب، مردم را به کتابخوانی تشویق می‌کند. این طرح از آبان 94 و با کتابفروشی‌ای به وسعت ایران شروع شد. آنقدر استقبال زیاد شد که در ارشاد تصمیم گرفته شد در نوروز 95 با عیدانه کتاب دوباره طرح را برگزار کنند. بار دیگر برگزاری طرح را ادامه دادند؛ تابستانه تیر و مرداد ۹۵، پاییزه آبان و آذر ۹۵، عیدانه نوروز 96، تابستانه مرداد و شهریور. برگزاری پاییزه کتاب با اماواگر همراه شد. بودجه‌ای برای برگزاری نبود، برای همین طرح به آذر ۹۶ افتاد؛ با آمدن اسفند و عوض شدن مدیرعامل خانه کتاب عیدانه 97 رقم خورد.
در طرح عیدانه 96، 741 کتابفروشی ثبت‌نام کردند که از این میان، ۵۷۵ کتابفروشی در مراکز استان‌ها و ۱۶۶ کتابفروشی در شهرستان‌ها مستقر بودند که در مقایسه با عیدانه 95 که ۳۷۶ کتابفروشی مشارکت داشتند؛ افزایش دو برابری کتابفروشان را نشان می‌دهد.
بر اساس آمار ثبت شده، از ۱۵ اسفند ۹۵ تا ۱۵ فروردین 96 که یک ماه به طول انجامید، بالغ بر ۱۱ میلیارد و ۷۳۲ میلیون و ۲۹۷ هزار و ۹۴۷ تومان کتاب به فروش رفت.
با مقایسه آماری طرح عیدانه کتاب در نوروز 95، 96 و 97، شاهد رشد قابل توجه استقبال مردم از این طرح هستیم. یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش فروش و استقبال از این طرح در نوروز 97، حذف محدودیت خرید از برخی کتاب‌های گرانقیمت است. چون در نوروز دو سال گذشته، محدودیت فروش کتاب مختص کتاب‌های کودک و نوجوان و کتاب‌های عمومی (ادبیات و رمان) بود.
معاونت فرهنگی وزارت ارشاد به منظور رونق بخشیدن به بازار کتاب و ترویج کتابخوانی، همزمان با آغاز سال نو تسهیلاتی را در قالب یارانه خرید کتاب از طریق کتابفروشی‌های سراسر کشور، مستقیما به خریداران کتاب پرداخت می‌کند. در این طرح کتابفروشی‌هایی که شرایط لازم را دارا باشند، پس از ثبت‌نام در سایت کتاب نت، می‌توانند کتاب‌های خود را که با شرایط تعیین شده مطابقت دارد با تخفیف به خریداران بفروشند.
طرح‌های کتابخوانی، آدم‌ها را کتابخوان نمی‌کنند
یکی از اهداف این طرح ترویج کتابخوانی است؛ اما به گفته علی رکاب، مدیر داخلی ترنجستان‌سروش، این طرح نمی‌تواند مردم را کتابخوان کند. او با اشاره به اینکه تبلیغات عمومی درمورد طرح عیدانه کتاب ضعیف بوده است، تاکید کرد: «معمولا کتابخوان‌ها از این طرح اطلاع دارند و برای تهیه کتاب‌هایشان در قالب این طرح به کتابفروشی‌ها می‌آیند.»
وی درباره استقبال از عیدانه 97 گفت: «استقبال خوب بوده است اما طرح عیدانه به نسبت طرح‌های پاییزه و تابستانه فروش کمتری دارد؛ چون در تعطیلات نوروزی مردم به سفر می‌روند و فروش کتاب به نسبت طرح‌های دیگر کمتر است. اما باز هم می‌توان گفت کسانی که از این طرح اطلاع داشته‌اند از آن استفاده کرده‌اند. بیشتر کتاب‌هایی هم که ما در قالب این طرح فروخته‌ایم، کتاب‌های ادبیات، رمان و داستان بوده است.»
مدیر داخلی کتابفروشی ترنجستان سروش درباره مشکلات این طرح گفت: «یکی از مشکلات بزرگ اینکه در قالب این طرح، هیچ کتابخوانی به کتابخوان‌ها اضافه نمی‌شود؛ بلکه همان کتابخوان‌های قبلی از آن استفاده می‌کنند.»
وی همچنین درباره کتاب‌های نفیس و با قیمت بالا که در این طرح به فروش می‌رسند، گفت: «همان‌طور که گفتم مخاطب این طرح کتابخوان‌ها هستند، برای همین این افراد کتاب‌های دارای قیمت بالا را در قالب همین طرح‌های کتابخوانی خریداری می‌کنند تا شامل تخفیف‌ها بشوند.»
تفاوت طرح عیدانه 97 با طرح‌های پیشین
نیکنام حسین‌پور، مدیرعامل جدید خانه کتاب است که با گرفتن پست جدید، طرح عیدانه را شروع کرده است. برای اینکه بدانیم این طرح چه سیری را طی کرده به سراغ او رفته و گپ‌وگفت کوتاهی با او داشته‌ایم:
کمی راجع‌به عیدانه 97 توضیح دهید. امسال، این طرح چه تفاوتی با طرح‌های دیگر داشت؟
امسال برای اولین بار به جای اینکه طرح را از پایتخت شروع کنیم از شهرستان‌ها و سه روز زودتر شروع کردیم؛ به دلیل اینکه آنها امکان سفارش کتاب قبل از تعطیلات را داشته باشند. تفاوت دیگر این بود که امسال تخفیف‌ها یکسان شد و دیگر تنها بین کتاب‌های کودک و عمومی نبود، تا هم کتابفروشان راحت باشند، هم مردم راحت‌تر کتاب‌هایشان را انتخاب کنند. در چند روز آخر طرح را تمدید کردیم و تخفیف را به 30 درصد رساندیم. این تخفیف بیشتر هم به دلیل 40 سالگی انقلاب اسلامی و میلاد حضرت علی(ع) بود.
یک‌سری از ناشران می‌گفتند تخصیص بودجه از سمت ارشاد با مشکلاتی همراه بوده است، در این مورد توضیح دهید؟
فکر نمی‌کنم این اتفاق افتاده باشد. 793 کتابفروش در قالب این طرح با ما همراه شدند. همکارانمان در ایام نوروز هم در خانه کتاب مستقر بودند و اگر مشکلی بود حتما رسیدگی می‌کردند. ما مبلغ دو میلیارد تومان را برای این طرح در نظر گرفتیم که با رایزنی‌های انجام شده 500 میلیون تومان هم به آن اضافه و این مبلغ بین 793 کتابفروش توزیع شد.
برخی از کتابفروش‌ها که جا افتاده هستند به سرعت این یارانه را مصرف می‌کنند اما برخی دیگر شاید تا آخر این طرح هم یارانه دو میلیون تومانی‌شان را مصرف نکنند. ما حداقل دو میلیون تومان را برای هر کتابفروشی که در این طرح حضور دارد، در نظر گرفته‌ایم.
اعتبار مالی‌ای که برای کتابفروشی‌های بزرگ در نظر گرفته‌ایم، بر اساس استقبال از آنها بوده است. اما این اعتبار مالی را یکجا تخصیص ندادیم، بلکه با توجه به میزان فروش کتابفروشی‌ها این اعتبار شارژ می‌کنیم.
در این همه طرحی که برگزار شده است کاملا مشخص است که کدام کتابفروشی‌ها فروش بیشتری دارند. نمی‌شود از همین ابتدا تخصیص‌ها برای این کتابفروشی‌ها بیشتر باشد؟
بله، این کتابفروشی‌ها مشخص شده هستند و ما برایشان مثلا به جای دو میلیون تومان، 9 میلیون تومان درنظر گرفته‌ایم که در مسیر این اعتبارها تخصیص پیدا می‌کند. اما اینکه یکجا شارژ شوند و این اعتبار به کتابفروشی‌ها داده شود ممکن است همه اعتبار خرج شود. اما با توجه به اینکه کتابفروشان چه مبلغی را می‌فروشند این اعتبار را در اختیارشان می‌گذاریم. بر اساس این طرح، هم کتابفروشی‌ها باید مدیریت منابع کنند و هم ما طرح را مدیریت کنیم و اگر مدیریت نشود، کتابفروش باید از جیب خودش این تخفیف را بدهد و این نکته مد نظر ماست تا مدت زمان تخفیف را کاهش دهیم.
خودتان هم گفتید که در طرح امسال این تخفیف شامل همه کتاب‌ها می‌شود. برخی کتابفروشان هم گفته‌اند که مردم سراغ کتاب‌های گران‌تر می‌روند. به نظرتان این مساله باعث ضرر کتابفروشان نمی‌شود؟
فکر نمی‌کنم این اتفاق بیفتد؛ اما باز هم قابل بررسی است و در دوره‌های آتی باید آن را بررسی کنیم. در جلسه‌ای که قبل از عید داشتیم و با ناشران و کتابفروشان صحبت کردیم، پیشنهاد کلی جمع این بود که این اتفاق بیفتد اما باز هم می‌شود در پایان طرح صحبتی داشته باشیم با همه دوستان و اگر خواستند کتابفروشان بگویند که آیا طرح عیدانه به نفع آنها بوده است یا نه؟!
*روزنامه فرهیختگان