سرویس جهان مشرق - مقامات آمریکایی طی روزهای گذشته و پس از آن‌که تبلیغات رسانه‌ای درباره احتمال وقوع جنگ نظامی میان این کشور و ایران بالا گرفت، از اظهارات جنگ‌طلبانه قبلی خود عقب‌نشینی کرده‌اند. در رأس آن‌ها دونالد ترامپ که البته بارها مسئله جنگ با ایران را رد کرده بود، در مصاحبه با فاکس‌نیوز و در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توانید اطمینان بدهید که به دنبال جنگ با ایران نیستید، بار دیگر گفت: من اهل جنگ نیستم. اگر بخواهم حمله کنم، این حمله، اقتصادی خواهد بود. عده‌ای (در آمریکا) هستند که اسمشان روی‌شان است: «مجموعه نظامی-صنعتی» (اشاره به کمپانی‌های غول‌پیکر سازنده تجهیزات و تسلیحات نظامی که منافعشان با جنگ و فروش سلاح تأمین می‌شود). این‌ها نمی‌خواهند جنگ متوقف شود، اما من؟ من نمی‌خواهم بجنگم.

ترامپ می‌گوید به دنبال جنگ با ایران نیست و اگر بخواهد علیه کشورهای دیگر حمله کند، حمله اقتصادی خواهد کرد (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› جنگ با ایران، آمریکا و ترامپ را نابود خواهد کرد

›› تحلیلگران درباره شایعه جنگ ایران و آمریکا چه می‌گویند؟

›› اعزام ناو هواپیمابر به خلیج فارس؛ برنامه ۳۰ ساله آمریکا برای ترساندن ایران

بعد از این اظهارات، «پاتریک شاناهان» وزیر دفاع موقت ترامپ نیز صراحتاً از تلاش برای تنش‌زدایی صحبت کرد. وی که برای ارائه توضیحات به کنگره رفته بود، پس از این جلسه در گفت‌وگو با خبرنگاران تأکید کرد: «مسئله، بازدارندگی است، نه جنگ. هدف ما وارد شدن به جنگ نیست. اصلی‌ترین تمرکز ما در مقطع کنونی روی پیش‌گیری از اشتباه محاسباتی ایران است. نمی‌خواهیم تنش‌ها افزایش پیدا کند [۱] .» البته شاناهان در دفاع از تصمیم خودش و برخی دیگر از مقامات ارشد آمریکایی، از جمله جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ، و مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، برای شایعه‌پراکنی در خصوص اعزام روتین یک ناوگروه آمریکایی به رهبری ناو هواپیمابر «یواس‌اس آبراهام لینکن»، مدعی شد که اعزام نیروهای آمریکایی به خاورمیانه موجب شده تا ایران حملات احتمالی به آمریکایی‌ها را به حالت تعلیق درآورد. این در حالی است که شخص ترامپ درباره تهدید ادعایی ایران در بیان مقامات کابینه‌اش می‌گوید: «ما هیچ نشانه‌ای نداریم مبنی بر این‌که اتفاقی افتاده یا قرار است بیفتد [۲] .»

مقامات آمریکایی و در رأس آن‌ها مایک پمپئو (راست) وزیر خارجه و پاتریک شاناهان وزیر دفاع موقت این کشور طی روزهای اخیر دائماً از ضرورت تنش‌زدایی با ایران صحبت کرده‌اند (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› «پاتریک شاناهان» گزینه ترامپ برای وزارت دفاع آمریکا کیست؟

شواهد بی‌شماری نشان می‌دهد که جنگ میان ایران و آمریکا به هیچ عنوان نزدیک نیست. در همین رابطه، پایگاه اینترنتی «واکس» ( Vox) آمریکا اخیراً طی گزارشی تحت عنوان «۹ سؤال درباره بن‌بست آمریکا و ایران که از پرسیدن آن‌ها خجالت می‌کشیدید [۳] » به قلم «آلکس وارد» کارشناس امنیت بین‌الملل و مسائل دفاعی آمریکا، به نُه سؤال مهم درباره تنش‌های اخیر میان دو کشور پاسخ داده است که در این گزارش این سؤال‌ها و پاسخ آن‌ها به طور مختصر خدمت مخاطبان محترم ارائه می‌شود.

عکس تزئینی از ناو هواپیمابر یواس‌اس دوایت آیزنهاور؛ تصورات رایج درباره جنگ احتمالی میان ایران و آمریکا گاهی با واقعیت تفاوت بسیار زیادی دارد (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› آیا مقدمات جنگ ایران و آمریکا فراهم است؟

لازم به ذکر است که مشرق صرفاً جهت اطلاع نخبگان و تصمیم‌گیران عرصه سیاسی کشور از رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی این گزارش را منتشر می‌کند و دیدگاه‌ها، ادعاها و القائات این گزارش لزوماً مورد تأیید مشرق نیست.

۱) چه خبر است؟

بحران کنونی ۵ می (۱۵ اردیبهشت ۹۸) آغاز شد زمانی که جان بولتون اعلام کرد آمریکا دارد یک ناو هواپیمابر و شماری بمب‌افکن را در واکنش به «هشدارها و نشانه‌هایی نگران‌کننده و تنش‌آفرین» درباره تهدید از جانب ایران و برای «ارسال یک پیام روشن و بی‌ابهام به رژیم ایران مبنی بر این‌که هر حمله‌ای علیه منافع آمریکا یا متحدان ما با نیرویی بی‌امان پاسخ داده خواهد شد [۴] .» بولتون تصریح کرد که آمریکا «به دنبال جنگ با ایران نیست» اما «ما کاملاً آماده‌ایم تا به هر حمله‌ای، چه توسط نیروهای نیابتی، چه سپاه پاسداران، و چه نیروهای متعارف ایران، پاسخ بدهیم.»

بخش اعظم جنگ‌طلبی دولت کنونی آمریکا علیه ایران، زیر سر جان بولتون (راست) مشاور امنیت ملی ترامپ است (+)

آن زمان مشخص نبود که اطلاعات و هشدارهایی که بولتون از آن‌ها صحبت می‌کرد، دقیقاً چیست، اما طی روزهای بعد اندکی در این‌باره شفاف‌سازی شد. ایران ظاهراً قصد داشته تا نیروهای آمریکایی را در عراق و سوریه هدف قرار دهد [۵] یا حتی در آب‌راه‌های نزدیک یمن از پهپاد علیه آمریکایی‌ها استفاده کند [۶] . همچنین اطلاعاتی درباره اقدام ایرانی‌ها به سوار کردن موشک‌های کروز بر کشتی‌هایشان وجود داشت [۷] که عده‌ای را به وحشت انداخته بود که نکند ایران بخواهد با این موشک‌ها به شناورهای آمریکایی حمله کند. صحت‌وسقم این اطلاعات همچنان محل اختلاف است و برخی می‌گویند بولتون و بعضی افراد دیگر تهدید از جانب ایران را بزرگ‌نمایی کرده‌اند [۸] . با این حال، آن‌چه محل اختلاف نیست، آن است که واکنش آمریکا به این اطلاعات تنش‌ها میان دو کشور را به شدت تشدید کرد، و با توجه به آن‌چه طی روزهای بعد رخ داد، ماجرا باز هم بدتر شد.

۸ می، سه روز بعد از بیانیه بولتون و در سال‌گرد خروج آمریکا از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، اعلام کرد که کشورش دیگر به بخش‌هایی از این توافق پایبند نخواهد بود [۹] ، مگر آن‌که طرف‌های اروپایی طی ۶۰ روز منجر به کاهش تحریم‌ها علیه ایران شوند. روحانی البته کاملاً اطمینان داد که این اقدام ایران در راستای تنش‌آفرینی نیست. وی گفت: «مسیری که امروز انتخاب کرده‌ایم، مسیر جنگ نیست، مسیر دیپلماسی است.» با این حال، تصمیم تهران زمینه را برای یک تقابل احتمالی فراهم کرد. دولت ترامپ نمی‌خواهد ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند و اگرچه تصمیم جدید ایران این کشور را اصلاً در آستانه دست‌یابی به یک بمب اتمی قرار نمی‌داد، اما تهران چند سانتی‌متر به سلاح هسته‌ای نزدیک‌تر می‌کرد. ماجرا به همین‌جا هم ختم نشد.

در همین‌باره بخوانید:

›› اروپا تهدید کرد، ترامپ تحریم / بازتاب و واکنش‌های بین‌المللی درباره پاسخ ایران به بدعهدی هسته‌ای آمریکا

›› ایران از امروز برخی اقدامات در برجام را متوقف می‌کند

›› پرونده ایران را به شورای امنیت برگردانند با اقدام بسیار قاطع روبرو می شوند

چند روز بعد، چهار نفتکش طی حمله‌ای در نزدیکی تنگه هرمز آسیب دیدند [۱۰] . این تنگه، آب‌راهی حیاتی است که یک سوم از گاز مایع طبیعی و حدود ۲۰ درصد از نفت دنیا از آن عبور می‌کند و نیروهای ایران به طور گسترده در آن گشت می‌زنند. از این نفتکش‌ها دو عدد متعلق به عربستان بودند، یکی متعلق به امارات و دیگری متعلق به یک کمپانی نروژی. برخی مقامات آمریکایی [۱۱] که نامی از آن‌ها برده نشده می‌گویند بر اساس اطلاعات موجود، «به احتمال زیاد» ایران یا گروه‌های متحد با این کشور پشت این حملات بوده‌اند [۱۲] . طبق یک گزارش محرمانه که به رؤیت خبرگزاری رویترز رسیده است، یک کمپانی نروژی نیز طی تحقیقات خود به نتیجه‌ای مشابه با اظهارات مقامات بی‌نام آمریکایی رسیده است [۱۳] . این در حالی است که ایران هرگونه دخالتی در این حملات را تکذیب می‌کند.

یک نفتکش متعلق به یک کمپانی نروژی در حوادث بندر فجیره آسیب دیده است (+)

یک روز بعد از حمله به نفتکش‌ها، انصارالله یمن، که تحت حمایت ایران است، به یک خط‌لوله انتقال نفت سعودی حمله کرد [۱۴] . در همین حال طبق برخی گزارش‌ها مقامات ارشد نظامی ایران به شبه‌نظامیان در عراق گفتند خود را برای جنگ آماده کنند [۱۵] . احتمالاً همین خبر بود که موجب شد تا آمریکا برخی از کارمندانش را از سفارتش در بغداد و کنسولگری‌اش در اربیل خارج کند [۱۶] . دولت ترامپ همچنین اقدام به اعزام پدافندهای ضدموشکی به خاورمیانه نیز کرد [۱۷] . روی هم رفته، وضعیت بسیار نگران‌کننده، حساس و خطرناکی است [۱۸] .

۲) چرا این اتفاقات «الآن» دارد می‌افتد؟

ایران و آمریکا ده‌ها سال است که با یکدیگر دشمن هستند، اما تنش‌های اخیر نتیجه سه عامل بوده است:

◄ خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، وضع مجدد تحریم‌ها علیه این کشور، و اصرار واشینگتن به متحدان اروپایی‌اش برای توقف واردات نفت از ایران. این اقدامات موجب تضعیف اقتصاد ایران شده است [۱۹] .

◄ نحوه برداشت دو طرف از اقدامات اطلاعاتی و نظامی طرف مقابل طی دو هفته اخیر. به عنوان مثال، یک معنای اطلاعاتی که آمریکا درباره افزایش تهدید ایران به دست آورده می‌توان این باشد که تهران از ترس حمله آمریکاست که دست به اقدامات تحریک‌آمیز برای آماده‌سازی جهت جنگ زده است [۲۰] (نه برای انجام یک حمله پیش‌دستانه). برداشت‌های اشتباه و محاسبات غلط در چنین وضعیت‌هایی همواره نگران‌کننده هستند.

◄ ایران‌ستیزها در کابینه ترامپ که تنشان برای جنگ با ایران می‌خارد. جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ، از مدت‌ها قبل از تغییر رژیم در ایران [۲۱] و بمباران این کشور [۲۲] برای جلوگیری از دست‌یابی تهران به سلاح هسته‌ای حمایت کرده است. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا، نیز خواستار تقابل با ایران شده است. وی ماه می سال گذشته طی یک سخنرانی [۲۳] ۱۲ تغییری را بیان کرد که می‌گفت دولت ایران باید در رفتار خود ایجاد کند، از جمله قطع حمایت از نیروهای نیابتی و توقف برنامه موشکی [۲۴] .

در همین‌باره بخوانید:

›› «سگ هار» سیاست خارجی ترامپ کیست؟

›› بولتون یک نومحافظه‌کار جنگ‌طلب است که اعتقادی به قوانین بین‌المللی ندارد

بولتون و پمپئو در کنار هم دولت ترامپ را بسیار ایران‌ستیزتر کرده‌اند. وضعیت کنونی مستقیماً در تضاد با زمانی است که «جیمز متیس» وزیر دفاع بود و «رکس تیلرسون» وزیر خارجه. این دو اگرچه بی‌اعتمادی عمیق خود به ایران را صراحتاً اعلام می‌کردند، اما خواسته‌های حداکثری مطرح نمی‌کردند و این‌قدر علنی تهدید به جنگ نمی‌کردند [۲۵] . لازم به ذکر است که ترامپ خودش می‌گوید به دنبال جنگ با ایران نیست [۲۶] ، اما مشکل این‌جاست که رئیس‌جمهور آمریکا عملاً سیاست‌های دولتش در قبال ایران را به جنگ‌طلب‌ها سپرده است.

رئیس‌جمهور آمریکا به پاتریک شاناهان (راست) وزیر دفاع موقت خود تأکید کرده که به دنبال جنگ با ایران نیست (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› «جیم» هم جیم زد / در کابینه ترامپ «سگ دیوانه» عقل کُل بود

›› طرفداران «تغییر رژیم» ترامپ را محاصره کرده‌اند / سیاست ضدایرانی واشینگتن بعد از متیس

۳) چرا بولتون و پمپئو این‌قدر از ایران متنفرند؟

به سختی می‌توان دو نفر در واشینگتن پیدا کرد که از مشاور امنیت ملی و وزیر خارجه ترامپ بیش‌تر با ایران دشمن باشند. بگذارید با بولتون شروع کنیم که به نظر می‌رسد ایران جایگاه ویژه‌ای در قلب او دارد. مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا سال ۲۰۱۵ در ستون نظرات روزنامه نیویورک‌تایمز استدلال کرد که باید برای جلوگیری از دست‌یابی ایران به سلاح هسته‌ای، این کشور را بمباران کنیم [۲۷] . وی با انتقاد از مذاکره اوباما با تهران نوشت: «واقعیت ناخوشایند این است که تنها اقدام نظامی می‌تواند آن چیزی را محقق کند که لازم است انجام شود. زمان به شدت کم است، اما حمله نظامی هنوز هم می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد.» بولتون سال ۲۰۱۷، تنها هشت ماه پیش از آن‌که سومین مشاور امنیت ملی ترامپ شود، با دریافت پول از یک گروه تبعیدی ایرانی (مجاهدین خلق) که خواهان سرنگونی حکومت ایران است، خطاب به اعضای این گروه سخنرانی کرد و گفت: «سیاست علنی آمریکا باید سرنگونی رژیم ملاها در تهران باشد… مایی که این‌جا هستیم، قبل از سال ۲۰۱۹ در تهران جشن خواهیم گرفت.» خب الآن سال ۲۰۱۹ است و بولتون احتمالاً امیدوار است بتواند تأخیر به وجود آمده در تحقق وعده‌اش را جبران کند.

در حالی که دشمنی بولتون با ایران ظاهراً برگرفته از تفکرات جنگ سردی است، دشمنی پمپئو با جمهوری اسلامی به نظر می‌آید ریشه‌های بسیار عمیق‌تری داشته باشد. دیپلمات اول آمریکا عقیده خود به «مسیحیت انجیلی» را علناً اعلام کرده و اذعان نموده که این عقاید هستند که مواضع سیاستی او را تعیین می‌کنند. (پمپئو عقیده دارد خداوند ترامپ را برای دفاع از اسرائیلی‌ها مقابل ایران فرستاده است [۲۸] .) همین مسئله درباره مواضع سیاست خارجی پمپئو نیز صحت دارد. بر همین اساس، پمپئو از اسرائیل و بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر آن، بی‌دریغ حمایت می‌کند. به عنوان مثال، وزیر خارجه آمریکا ماه مارس سال ۲۰۱۹ در سفری به بیت‌المقدس همراه با نتانیاهو قسم خورد که فشار بر ایران را ادامه بدهد. وی پنج روز بعد طی سخنرانی خطاب به «کمیته روابط عمومی آمریکا و اسرائیل» (آیپک) لابی اسرائیل در کنگره آمریکا، حمایت خود از اسرائیل و نفرتش از ایران را به نمایش گذاشت: «صهیونیسم‌ستیزی، یهودستیزی است، و هر ملتی که از صهیونیسم‌ستیزی استقبال می‌کند، مانند ایران، باید با آن مقابله کرد. ما باید از میهن بحق مردم یهودی دفاع کنیم [۲۹] .» وزیر خارجه آمریکا همچنین آرایش نظامی آمریکا را نیز به حمایت این کشور از اسرائیل گره زده است و اگرچه می‌گوید ایران به خاطر سیاست‌های هسته‌ای و منطقه‌ایش مستحق مقابله است، اما واضح است که پمپئو ایران را تهدیدی علیه کشوری (منظور، رژیم صهیونیستی است) می‌داند که در عقاید مسیحی خودش اهمیت دارد.

پمپئو (دوم از چپ) بر اساس اعتقادات دینی خود معتقد است خداوند ترامپ را برای دفاع از اسرائیل مقابل ایران فرستاده است (+)

۴) آیا ایران و آمریکا دارند وارد جنگ می‌شوند؟

نفس راحتی بکشید. به نظر نمی‌آید ایران و آمریکا به این زودی‌ها با هم بجنگند. سه دلیل برای خوش‌بینی (یا عدم بدبینی) در این‌باره وجود دارد:

◄ اعزام‌های نظامی آمریکا به خاورمیانه حالت غیرعادی‌ای ندارد. بله، درست است که آمریکا اخیراً یک آتش‌بار ضدموشک به منطقه اعزام کرد، اما چند ماه پیش چهار آتش‌بار را از منطقه بیرون برده بود. به علاوه، اعزام ناو هواپیمابر برای بازدارندگی مقابل حمله احتمالی ایران هم از قبل برنامه‌ریزی شده بود [۳۰] .

◄ ترامپ به دنبال جنگ با ایران نیست. او در تبلیغات انتخاباتی‌اش وعده داد که آمریکا را بیش از این درگیر جنگ‌های خارجی نخواهد کرد، به ویژه در خاورمیانه. البته ترامپ به هیچ عنوان به دنبال صلح با ایران نیست و ظاهراً از فشار آمریکا علیه تهران لذت می‌برد، اما بر خلاف برخی افراد دور و برش سرش برای جنگ درد نمی‌کند. گزارش‌ها حکایت از آن دارند که همین چند روز پیش هم به رئیس موقت پنتاگون گفته است به دنبال وارد شدن به یک درگیری نظامی با ایران نیست [۳۱] .

◄ به نظر می‌رسد تنش‌ها به شکل چشم‌گیری در حال کاهش هستند. به عنوان مثال، پمپئو به متحدان اروپایی‌اش متوسل شده تا ایران را متقاعد به «تنش‌زدایی» کنند [۳۲] . از طرف دیگر، گفته می‌شود دو ناوشکن آمریکایی چند روز پیش بدون هیچ مزاحمتی از تنگه هرمز عبور کرده‌اند و یک مقام ارتش آمریکا در این‌باره می‌گوید: «بی‌دردسرترین عبوری بود که از مدت‌ها پیش تا الآن داشتیم [۳۳] .»

۵) اگر آمریکا تصمیم به جنگ با ایران بگیرد، استدلالش چه خواهد بود؟

طبق بیانیه‌ها و سیاست‌های قبلی دولت ترامپ، آمریکا به سه دلیل ممکن است با ایران وارد جنگ شود:

◄ ایران به دست‌یابی به سلاح هسته‌ای نزدیک شود: تا این لحظه، ایران فاصله بسیار زیادی با داشتن یک زرادخانه قابل‌اتکای هسته‌ای دارد؛ و اصلاً هیچ‌گاه حتی رسماً اعلام هم نکرده است که به دنبال سلاح هسته‌ای است. اما اگر روزی به شکل جدی به این سمت حرکت کند، می‌توان تصور کرد که افرادی مانند بولتون و نتانیاهو برای حمله علیه تأسیسات هسته‌ای این کشور (به کنگره یا ترامپ) فشار بیاورند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که اسرائیل برای نشان دادن جدیت خود در این‌باره اقدام به ترور دانشمندان هسته‌ای ایران هم کرده است [۳۴] . با این وجود، «ریچارد نفیو» از معماران توافق هسته‌ای با ایران معتقد است که حمله نظامی نه تنها نمی‌تواند در درازمدت منجر به محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران شود، بلکه چه‌بسا اتفاقاً تهران را متقاعد کند که برای بازدارندگی مقابل ادامه حملات آمریکا باید جدا به دنبال دست‌یابی به بمب اتمی باشد.

◄ آمریکا تصمیم بگیرد رژیم ایران را تغییر دهد: احتمال این سناریو حتی از سناریوی هسته‌ای هم کم‌تر است، چراکه حمله نظامی برای تغییر رژیم نیازمند یک عملیات عظیم نظامی خواهد بود. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که آمریکا می‌خواهد ۱۲۰ هزار نیروی نظامی به خاورمیانه اعزام کند [۳۵] . این در حالی است که خود ترامپ می‌گوید اصلاً چنین برنامه‌ای ندارد [۳۶] . «کالین کال» مسئول سیاست ایران در پنتاگون در دولت اوباما می‌گوید اگر آمریکا این تعداد نیرو را اعزام کند، تنها هدفش می‌تواند تغییر رژیم باشد [۳۷] . البته خود «کال» هم اذعان دارد که این رقم برای آغاز یک حمله تمام‌عیار بسیار کم است. برای مقایسه، آمریکا برای فاز اول حمله به عراق، ۱۵۰ هزار نیروی نظامی به این کشور فرستاد؛ و ایران کشور بسیار بسیار بزرگ‌تری از عراق است [۳۸] . بنابراین اگر کاخ سفید می‌خواهد حکومت ایران را برای همیشه تغییر بدهد، باید جنگی حتی بزرگ‌تر از جنگ عراق به راه بیندازد که یکی از وحشتناک‌ترین جنگ‌های تاریخ اخیر خواهد بود و صدها هزار کشته بر جای خواهد گذاشت. بسیار بعید است که ترامپ بتواند برای یک جنگ تمام‌عیار علیه ایران حمایت جلب کند. «اریک برور» که زمانی مسئول امور ایران در شورای امنیت ملی ترامپ بود می‌گوید: «در شرایط کنونی، تقریباً هیچ‌کس از یک حمله زمینی شبیه عراق برای تغییر رژیم (در ایران) حمایت نمی‌کند. هر قدر روی هزینه‌بر بودن چنین درگیری‌ای تأکید کنیم، باز هم کم است.»

◄ ایران حمله گسترده‌ای علیه آمریکایی‌ها انجام بدهد: مقامات نظامی ایران سطح آمادگی نیروهای تحت امر و نیروهای نیابتی خود را بالا برده‌اند، اما این به آن معنا نیست که تهران برنامه دارد تا به همین زودی‌ها به آمریکایی‌ها حمله کند. می‌توان گفت جمهوری اسلامی قطعاً می‌داند که هر اقدامی که جان نیروهای نظامی، دیپلمات‌ها یا شهروندان غیرنظامی آمریکا را به خطر بیندازد، تیری در چله مشاوران ترامپ مانند بولتون و پمپئو خواهد شد که برای سوق دادن واشینگتن به سوی جنگ به آن نیاز دارند. اگر ایران اقدام به کشتن آمریکایی‌ها در وضعیت تنش‌آلود کنونی بکند، آن‌گاه ترامپ تحت فشار قرار خواهد گرفت تا واکنشی متناسب، اگر نگوییم شدیدتر، نشان بدهد. بنابراین این عوامل انگیزه‌ای برای ایران هستند تا از انجام اقدامات بیش از حد تحریک‌آمیز خودداری کند.

به این ترتیب، به نظر نمی‌رسد هیچ‌یک از این سه مسیر احتمالی به سوی جنگ در حال حاضر باز باشد. اگرچه بعید است که این سه مسیر در آینده هم باز شوند، اما قطعیتی در این‌باره وجود ندارد.

تصویر ماهواره‌ای از رآکتور هسته‌ای بوشهر؛ ایران همواره تأکید کرده است که به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای نیست (+)

۶) جنگ با ایران چه شکلی خواهد بود؟

کارشناسان می‌گویند پاسخ این سؤال به اهداف احتمالی آمریکا در صورت جنگ برمی‌گردد. چنان‌که پیش‌تر دیدیم، جنگ با ایران می‌تواند در قالب عملیات‌های هدفمند علیه تأسیسات هسته‌ای این کشور اتفاق بیفتد یا این‌که شکل یک حمله تمام‌عیار را به خود بگیرد. اما لازم به یادآوری است که راه‌های سطح پایین‌تری هم برای درگیری میان دو کشور وجود دارد. به عنوان نمونه، آمریکا می‌تواند علیه زیرساخت‌ها و شبکه برق ایران حملات سایبری انجام دهد؛ ارتش آمریکا پیشاپیش نام چنین طرحی را «نیترو زئوس» گذاشته است [۳۹] . دولت اوباما از این روش (از جمله با بدافزار «استاکس‌نت») برای تخریب بخشی از برنامه هسته‌ای ایران استفاده کرد [۴۰] . با این وجود، ایران هم ظرفیت‌های سایبری خودش را دارد که می‌تواند از آن‌ها برای هدف قرار دادن کمپانی‌های مهم یا حتی دولت آمریکا استفاده کند [۴۱] .

جنگ سایبری یکی از سناریوهای احتمالی درگیری میان ایران و آمریکاست و تهران در این حوزه اصلاً دست‌وپابسته نیست (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› پشت پرده عملیات سایبری Nitro Zeus علیه ایران

›› استاکس‌نت؛ عملیات آمریکا و اسرائیل علیه برنامه هسته‌ای ایران

به علاوه، ایران در سرتاسر خاورمیانه نیروهای نیابتی‌ای دارد که می‌توانند آمریکایی‌ها را در عراق، سوریه یا نقاط دیگر این منطقه هدف قرار دهند. شاید به خاطر نگرانی از همین مسئله بود که آمریکا چند روز پیش برخی کارمندان هیأت‌های دیپلماتیکش در عراق را از این کشور خارج کرد. یک مسئله مهم این است که ایران سلاح هسته‌ای ندارد، بنابراین بدترین حمله قابل‌تصور (یعنی حمله هسته‌ای ایران علیه آمریکا) روی میز قرار ندارد. با این حال، ممکن است ایران از برنامه روبه‌رشد موشکی‌اش برای هدف قرار دادن کشتی‌ها و نیروهای آمریکایی در منطقه استفاده کند.

در همین‌باره بخوانید:

›› راه ایران به سوی ساخت موشک‌های قاره‌پیما هموار است

›› اعراب خلیج فارس هیچ پاسخی مقابل موشک‌ها و سپاه پاسداران ایران ندارند

۷) آیا خارج از آمریکا هم کسی به دنبال جنگ با ایران هست؟

عمدتاً نه، اما معدود افرادی هم هستند که جنگ می‌خواهند. اسرائیل که قبلاً از حمله علیه ایران حمایت کرده است، اکنون فعالانه تلاش می‌کند تا وارد غوغای کنونی نشود [۴۲] . دلیل اصلی هم این است که یک جنگ بزرگ با تهران، تقریباً قطعاً اسرائیل را هم شامل خواهد شد و به احتمال قریب به یقین تل‌آویو را مقابل متحد و نیروی نیابتی ایران در لبنان یعنی حزب‌الله قرار خواهد داد. بنا به برخی گزارش‌ها نتانیاهو به مقامات ارشد دفاعی و اطلاعاتی کابینه خود گفته است که اسرائیل باید «تمام تلاش خود را بکند تا پایش به تنش‌ها در خلیج [فارس] کشیده نشود، و در وضعیت کنونی مستقیماً مداخله نخواهد کرد [۴۳] .» به همین دلیل است که اسرائیلی‌ها، در کنار اماراتی‌ها، از مواضع جنگ‌طلبانه خود عقب‌نشینی کرده‌اند تا مبادا واقعاً جنگی صورت بگیرد [۴۴] . روسیه و کشورهای اروپایی [۴۵] ، به خصوص آن‌هایی که هنوز در توافق هسته‌ای هستند، هم برای پایان مناقشه دارند نقش میانجی را میان دو کشور ایفا می‌کنند. کارشناسان می‌گویند نگرانی شدید اروپایی‌ها از بابت سیل میلیون‌ها پناهنده‌ای است که در صورت آغاز جنگ با ایران به سوی این قاره روانه می‌شود. این اتفاق فشار بی‌اندازه‌ای روی دولت‌های اروپایی خواهد آورد که پیشاپیش دارند با پیامدهای بحران پناهندگان سوری مقابله می‌کنند.

«ایران بی‌وقفه در حال افزایش برد موشک‌هایش است»؛ نتانیاهو از هر گونه درگیری نظامی با ایران به شدت هراس دارد (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› مقام سابق رژیم صهیونیستی: جمهوری اسلامی دشمن شکست‌ناپذیر اسرائیل است

›› اندیشکده اسرائیلی: هیچ‌کس در منطقه حریف ایران نیست / فراتر از اسرائیل هم در تیررس موشک‌های ایران است

این‌ها برای جان بولتون و افراد دیگری که احتمالاً خواهان یک جنگ تمام‌عیار با ایران هستند خبرهای بدی است. آمریکا اگر می‌خواهد در جنگ با ایران موفق باشد نیازمند حمایت سیاسی و نظامی از سوی اسرائیل و اروپایی‌هاست و بدون حمایت‌های آن‌ها در جلب مشروعیت بین‌المللی و کمک‌های مورد نیاز برای پیروزی در جنگ و همچنین مقابله با پیامدهای آن، به مشکل بر خواهد خورد. البته آمریکایی‌ها از برخی حمایت‌ها هم در این‌باره برخوردار هستند که بخش عمده آن‌ها از جانب عربستان است، کشوری که ده‌ها سال است درگیر نوعی جنگ سرد با ایران بر سر کنترل بر خاورمیانه است. روزنامه «عرب‌نیوز» از رسانه‌های طرف‌دار سعودی اخیراً در گزارشی از آمریکا خواست تا علیه ایران دست به «حملات جراحی» (حملات منحصر به اهداف محدود و مشروع نظامی) بزند [۴۶] . با این حال، «عادل الجبیر» وزیر مشاور در امور خارجی و وزیر خارجه سابق سعودی هم تأکید دارد که «پادشاهی عربستان سعودی به دنبال جنگ در منطقه نیست و برای درگیری تلاش نمی‌کند [۴۷] .» بنابراین به نظر می‌رسد اگر آمریکا تصمیم به جنگ با ایران بگیرد، باید این کار را به تنهایی انجام بدهد و این مسئله حتی آن‌هایی که درون کابینه ترامپ تنشان برای جنگ با ایران می‌خارد را هم مردد خواهد کرد.

به استثنای احتمالاً رژیم سعودی، ترامپ برای هر گونه اقدام نظامی علیه ایران نه روی رقبایش می‌تواند حساب کند و نه روی شرکایش (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› بدرقه پمپئو با جمله ناامید کننده عبدالمهدی برای آمریکایی‌ها

›› عقب‌نشینی سعودی همزمان با ترامپ از داعیه جنگ با ایران: تاکتیکی یا راهبردی؟

۸) اتفاقات اخیر یادآور اتفاقات پیش از جنگ عراق است. آیا این دو به هم شبیه هستند؟

راستش نه. اریک برور (مسئول سابق امور ایران در شورای امنیت ملی ترامپ) در این‌باره می‌گوید: «نگرانی‌های مشروعی وجود دارد مبنی بر این‌که عده‌ای در دولت آمریکا دارند با هدف پیش‌برد اهداف تغییر رژیمی خودشان گزارش‌های اطلاعاتی را به شکل خاصی منعکس می‌کنند، اما به عقیده من تفاوت‌ها میان وضعیت کنونی با جنگ عراق از شباهت‌ها میان این دو بیش‌تر است. دولت بوش از طریق سخنرانی، مصاحبه و غیره، تلاش جدی و هماهنگی برای زمینه‌سازی جنگ [۴۸] انجام می‌داد. به نظر نمی‌رسد هیچ‌یک از این کارها در حال حاضر در حال انجام شدن باشد.» البته دلایلی هم برای مقایسه وضعیت کنونی با وضعیت قبل از جنگ عراق وجود دارد. آن زمان، جنگ عراق بر اساس اطلاعاتِ دست‌چین‌شده و نامعتبر آغاز شد و فریب افکار عمومی آغاز شد. اکنون هم یک دولت جمهوری‌خواه روی کار است که برخی از همان افراد طرف‌دار حمله به عراق، از جمله بولتون، در آن کار می‌کنند و دارند می‌گویند اطلاعات نشان می‌دهد یک تهدید فوری علیه آمریکایی‌ها وجود دارد.

دیدار سال ۲۰۰۲ جورج بوش پسر (راست)، رئیس‌جمهور وقت آمریکا با اعضای کنگره آمریکا، از جمله دنیس هاسترت (وسط) رئیس مجلس نمایندگان، با هدف مقدمه‌چینی برای جنگ عراق (+)

با این وجود، گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهند مقامات دولت ترامپ اطلاعات موجود درباره ایران را بزرگ‌نمایی کرده‌اند [۴۹] . به علاوه، نکته تعجب‌آور این است که اگرچه کارشناسان اکثراً اعتقاد دارند که برخی اطلاعات درباره تهدیدات ایران واقعاً وجود دارد، اما به نظر می‌رسد میان آمریکا و متحدان این کشور درباره برداشت از این اطلاعات اختلاف‌نظر وجود دارد. به عنوان مثال، یک مقام ارشد نظامی انگلیس که عضو ائتلاف ضدداعش در عراق است، اخیراً به خبرنگاران در پنتاگون گفت که تهدیدهای جدید ایران موضوع خارق‌العاده‌ای نیستند [۵۰] . در همین حال، گروهی دوحزبی از نمایندگان مجلس سنا اخیراً با مقامات کاخ سفید دیدار کردند تا در خصوص اطلاعات درباره ایران بیش‌تر آگاه شوند. آن‌چه وضعیت کنونی را از مقدمه جنگ عراق متمایز می‌کند آن است که هم کنگره و هم مطبوعات این‌بار دیگر حاضر نشده‌اند ادعاهای دولت آمریکا را به سادگی باور کنند، بلکه دارند به کابینه ترامپ فشار می‌آورند تا برای اثبات ادعاهای خود اسناد واقعی ارائه دهند. «چاک شومر» رهبر اقلیت سنا پیش از دیدار با اعضای کابینه ترامپ گفته بود: «ما، در عین تأسف، در [جنگ] عراق آموختیم که وقتی کارها پشت درهای بسته انجام شود، وقتی مردم آمریکا به طور کامل در جریان امور قرار نگیرند، ممکن است نتیجه‌اش بشود افتضاح‌های بزرگ در سیاست خارجی [۵۱] .»

۹) آیا مناقشه ایران و آمریکا ربطی به نفت دارد؟

تقریباً هر وقت صحبت از ورود آمریکا به یک جنگ در خاورمیانه می‌شود، مردم از خود می‌پرسند آیا این جنگ هم صرفاً تلاش دیگری برای دست‌یابی به نفت بیش‌تر است یا نه. این نظریه تا اندازه‌ای منطقی است، چون آمریکا و دیگر قدرت‌های جهانی تا کنون برای در اختیار گرفتن منافع انرژی اقدام به افروختن آتش جنگ کرده‌اند، اما در مورد ایران، مسئله این نیست. البته آمریکایی‌ها به یک مسئله واقعاً اهمیت می‌دهند: تضمین عبور و مرور آزاد شناورها از طریق تنگه هرمز، آب‌راهی که حدود ۴۰ درصد از محموله‌های نفتی دنیا از آن عبور می‌کنند [۵۲] . وقتی تنش‌ها میان ایران و آمریکا افزایش می‌یابد، تهران معمولاً تهدید به بستن این تنگه می‌کند [۵۳] . بستن تنگه هرمز می‌تواند بازار جهانی انرژی را آشفته کند و یک بحران جهانی به وجود بیاورد. البته ایران معمولاً به این تهدید خود عمل نمی‌کند، چراکه حتماً از واکنش خشمگین آمریکا و کشورهای دیگر به این اتفاق آگاه است. بنابراین وقتی خبر حمله به نفتکش‌ها در (بندر «فجیره» در) نزدیکی تنگه هرمز پخش شد، این نگرانی به وجود آمد که شاید تهران راهی برای مخابره پیام‌هایش پیدا کرده باشد. (البته باز هم تأکید می‌شود که ایران هرگونه نقشی در این عملیات تخریبی را تکذیب کرده است.) حمله پهپادی شورشیان تحت حمایت ایران در یمن هم این نگرانی‌ها بیش‌تر تشدید کرد.

تنگه هرمز آبراهی حیاتی برای انرژی دنیاست که ایران به طور کامل بر آن احاطه نظامی دارد (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› یمنی‌ها چگونه با پهپادهای چند دلاری پدافند چند میلیارد دلاری شکار می‌کنند

›› پشت پرده انفجار نفتکش‌ها چیست؟ / آیا الفجیره نسخه اماراتی ۱۱ سپتامبر است؟

«بهنام بن طالبلو» کارشناس اندیشکده «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها» (یکی از ایران‌ستیزترین اندیشکده‌های آمریکایی) مستقر در واشینگتن (عملیات فجیره را به ایران نسبت می‌دهد و) در این‌باره می‌گوید: «تهران با نشان دادن این‌که جریان عرضه نفت، ایمن نیست و می‌تواند خدشه‌دار شود، دارد به دنیا می‌فهماند که گزینه‌هایی برای افزایش تنش در اختیار دارد.» البته تضمین تداوم عرضه نفت ارزان قطعاً برای آمریکا مهم است، اما دلیل واقعی تلاش امروز عده‌ای در دولت ترامپ برای آغاز جنگ با ایران، این نیست. واقعیت این است: بولتون، پمپئو و برخی دیگر، می‌خواهند رژیم ایران را تغییر بدهند، و دارند از اطلاعات درباره اقدامات تحریک‌آمیز تهران برای پیش‌برد موضع خصمانه‌تر در قبال جمهوری اسلامی استفاده می‌کنند. اکنون امیدواریم که ترامپ به دور نگه داشتن این افراد از خودش ادامه بدهد. یک منبع مطلع به من (آلکس وارد، نویسنده گزارش) گفته است که رئیس‌جمهور آمریکا پیشاپیش در گفت‌وگو با دوستانش از بولتون شکایت کرده و حتی دارد پرس‌وجو می‌کند که ببیند چه کسی می‌تواند جایگزین مناسبی برای مشاور امنیت ملی‌اش باشد. به این ترتیب، جنگ با ایران همچنان یک احتمال بعید است؛ حداقل فعلاً.

گفته می‌شود ترامپ از جنگ‌طلبی بولتون خسته شده و حتی به دنبال گزینه‌هایی برای جایگزینی مشاور امنیت ملی‌اش است (+)