سرویس جنگ نرم مشرق - مؤسسه سلطنتی نیروهای متحد انگلیس (روسی) در مقاله‌ای به چشم‌انداز برجام و روابط ایران و آمریکا پرداخت و نوشت: روابط ایران و آمریکا قطع شده است. تلاش واشنگتن در ماه سپتامبر برای فروپاشی برجام از طریق تمدید تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، آخرین تکاپوی استراتژی فشار حداکثری در دوران ریاست جمهوری ترامپ بود. تهران با متقاعدسازی اروپایی‌ها، موضع «صبر استراتژیک» را اتخاذ کرده، به این معنی که نه با آمریکا تعامل می‌کند و نه به اقدامات آن واکنش نشان می‌دهد و گمان می‌رود دست‌کم تا پایان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا مؤثر باشد.

مخاطبان گرامی، محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش، صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر شده است و ادعاها و القائات احتمالی این مطالب هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

گزینه‌های پیش‌روی بایدن به عنوان رئیس‌جمهور

این اندیشکده انگلیسی ادامه داد: اگر جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز شود، انتظار می‌رود که دولت او مسیری که در مصاحبه با سی‌ان‌ان توضیح داد را دنبال کند؛ برگشت آمریکا به توافق برجام همراه با این امیدواری که ایران نیز پایبندی کامل خود به توافق را از سر بگیرد. پس از آن آمریکا به دنبال مذاکرات بیشتر برای گسترش حوزه برجام و همچنین حل‌وفصل مسائل منطقه‌ای گسترده‌تر خواهد بود. بسیاری در واشنگتن این برنامه را بیش‌ازحد خوش‌بینانه می‌دانند و پیش‌بینی می‌کنند کنگره و هم‌پیمانان خاورمیانه‌ای آمریکا با آن مخالفت کنند یا از واشنگتن بخواهند از اهرم فشاری که ترامپ ایجاد کرده برای گرفتن امتیازات فوری از تهران استفاده کند. این بحث‌ها از همین حالا باعث بدخلقی تهران شده، به‌طوری که محمدجواد ظریف وزیر خارجه و مجید تخت روانچی سفیر ایران در سازمان ملل از انتظار ایران برای دریافت غرامت بابت خسارت اقتصادی ناشی از خروج آمریکا از برجام سخن گفته‌اند.

یک عامل مهم، شرایط پیروزی بایدن خواهد بود. اگر پیروزی با فاصله نزدیکی باشد- و جمهوری‌خواهان تعداد بیشتری از صندلی‌های مجلس نمایندگان را به دست آورند یا همچنان سنا را در اختیار داشته باشند- بازه زمانی پربحث و جدل بین ۳ نوامبر و ۲۰ ژانویه، توانایی رئیس‌جمهور جدید در انجام اقدامات جسورانه در عرصه سیاست خارجی را به‌طور چشمگیری محدود خواهد کرد. آنگاه کاخ سفید متمایل به برگشتن به یک موضع سیاسی امن در قابل ایران خواهد شد، گرچه در آن صورت پیشنهاد «پایبندی در برابر پایبندی» فرآیندی کند خواهد بود، برجام همچنان در لبه پرتگاه قرار خواهد داشت و احتمال گسترش آن یا حل‌وفصل مسائل گسترده‌تر موشکی و منطقه‌ای دور از دسترس خواهد بود. نتیجه، احتمالاً اتکای آمریکا به تحریم‌ها خواهد بود و ایران نیز احتمالاً به همچنان به دور زدن «خطوط قرمز» آمریکا ادامه خواهد داد و برای گرفتن امتیاز، در منطقه به آمریکا اعمال فشار خواهد کرد.

از طرف دیگر، اگر بایدن قاطعانه پیروز شود- و دموکرات‌ها اکثریت مجلس نمایندگان و حتی سنا را به دست بگیرند- رئیس‌جمهور جدید از ابتدا امکان قابل‌ملاحظه‌ای برای مانور خواهد داشت. در آن صورت، بایدن در وضعیتی قرار می‌گیرد که می‌تواند با مقاومت کنگره و فشار هم‌پیمانان مخالفت کرده و آمریکا را به برجام بازگرداند، دقیقاً همان چیزی که طی تبلیغات انتخاباتی قول داده بود. به‌رغم واهمه‌ای که از ایران وجود دارد، اما برجام میراث دوران اوباما بود که ترامپ دقیقاً به همین دلیل آن را تضعیف کرد. بازگشت به این توافق، سیگنالی قوی است که نشان می‌دهد بایدن میراث اوباما را حفظ خواهد کرد. او حتی می‌تواند بازگشت به برجام و توافق آب‌وهوایی پاریس را همزمان اعلام کند.

مطمئن‌ترین سناریو برای حفظ برجام

این گزارش در ادامه مدعی شد: این نتیجه، که در واشنگتن دو طرف آن را بازگشت کامل به توافق می‌نامند، مطمئن‌ترین سناریو برای حفظ برجام و ایجاد مبنایی برای گسترش دامنه آن است. هرچقدر «پایبندی در برابر پایبندی» سریع‌تر اتفاق بیفتد، بایدن توانایی بیشتری برای غلبه بر مقاومت‌ها و قرار دادن روابط ایران و آمریکا در مسیری سازنده خواهد داشت. شایان ذکر است مسیری که بایدن انتخاب می‌کند، احتمالاً در شکل دادن به انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن ۲۰۲۱ نیز تأثیرگذار خواهد بود و این به نوبه خود، برای موضع آینده ایران مهم خواهد بود.

موانع مهمی وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد. رویکرد «پایبندی در برابر پایبندی» فرض را بر پایبندی سریع ایران به برجام، اما برچیدن آهسته تحریم‌های آمریکا قرار داده است. این در بهترین حالت، بازگشت به رژیم تحریم‌های ۲۰۱۷- زمان به قدرت رسیدن ترامپ- خواهد بود. گرچه ایران انتظار دارد بایدن با صدور فرمان‌های اجرایی، تحریم‌هایی که ترامپ پس از خروج از برجام وضع کرده را بردارد. حتی ممکن است تهران برای بازگشت کامل به برجام، خواستار امتیازات اقتصادی فراتر از برگشت به وضعیت سال ۲۰۱۷ شود.

ایران دچار فروپاشی نخواهد شد

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: بحث‌های کنونی در ایران حتی حاکی از خودداری بیشتر است. اولاً اینکه، رژیم ایران حتی تحت فشار اقتصادی شدید دچار فروپاشی نخواهد شد. بلکه برعکس، حال که از بدترین فشارهای حداکثری آمریکا جان سالم به در برده، اعتماد به نفس بیشتری در استقامت خود نشان می‌دهد. فشار اقتصادی در درازمدت ویرانگر است، اما ایران می‌تواند در کوتاه‌مدت آن را تحمل کند. به علاوه، اکنون ایران می‌داند که چین و روسیه گزینه‌های استراتژیک گسترده‌تری در اختیارش قرار می‌دهند، چراکه تکیه‌گاهی در سازمان ملل و وزنه تعادلی در برابر فشارهای اروپا و آمریکا هستند. این به معنای بی‌میلی بیشتر به تسلیم سریع است.

درست است که ایران به امید بازگرداندن کامل برجام به حالت اولیه در این توافق مانده و صبر استراتژیک آن حاکی از امیدش به تغییر مثبت در سیاست‌های آمریکاست. اما برخی احزاب در تهران خواستار خروج ایران از برجام و حتی پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای است. به علاوه، حتی در میان آنهایی که از برجام حمایت می‌کنند، نگرانی قابل توجهی در مورد بایدن وجود دارد. استدلال آنها این است که درست همانطور که اوباما از محبوبیت خود در اروپا استفاده کرد و در افزایش تحریم‌ها علیه ایران از بوش موفق‌تر بود، بایدن نیز می‌تواند حمایت اروپایی‌ها را در منزوی کردن ایران جلب کند. جالب است که این افراد می‌گویند ایران از این واقعیت که ترامپ در اروپا محبوبیتی نداشته نفع برده و این روند در دوران بایدن معکوس خواهد شد. بنابراین بعد از برگشت به شرایط توافق برجام، واشنگتن می‌تواند مجدداً اروپا را برای استفاده از سازوکارهای توافق علیه ایران سازماندهی کند. به عنوان مثال، آمریکا از اروپایی‌ها خواهد خواست از توسل به قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل برای گسترش تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران حمایت کنند.

مشاوره‌های متفاوت برای بازگشت به برجام

در محافل سیاست خارجی تهران بحث‌های شدیدی وجود دارد که آمریکا نباید به برجام بازگردد؛ در عوض باید از بیرون از آن حمایت کند. استدلال آنها این است که اگر آمریکا به برجام بازگردد، آنگاه تهران باید محدودیت‌هایی بر قدرت آمریکا تحت توافق قرار دهد. نه واشنگتن چنین درخواستی را خواهد پذیرفت و نه چنین درخواستی قابل اجراست. اما پیامی که آنها ارسال می‌کنند این است که اجرای رویکرد شتابان «پایبندی در برابر پایبندی» بعید به نظر می‌رسد. ایران خواستار رویکردی مرحله به مرحله است که متکی بر زمان باشد و حسن نیت آمریکا برای اعتمادسازی را نشان دهد. مسئله نگران‌کننده‌تر برای دولت احتمالی بایدن این است که تهران در بازه زمانی انتقال قدرت، به دنبال اعمال فشار برای دریافت امتیاز از آمریکا باشد.

اضافه کردن عربستان و امارات به مذاکرات اشتباه و زیان‌بخش است

اندیشکده روسی انگلیس در پیایان خاطرنشلن کرد: سرانجام اینکه، دیدگاه بسیاری در واشنگتن این است که بازگشت به برجام باید همراه با حل‌وفصل نقش منطقه‌ای ایران- و حتی با حضور رقبای منطقه‌ای ایران در مذاکرات- باشد. این مانع بازگرداندن برجام به وضعیت اولیه خواهد بود. زیرا اولاً، هم‌اکنون نیز مسائل حل‌نشده زیادی روی میز است و اضافه کردن بازیگران و مسائل بیشتر زیان‌بخش خواهد بود. دوما، مسائل منطقه‌ای نیازمند مذاکرات پیچیده‌ای درباره توازن قدرت نظامی خواهد بود که در آن، ایران و همسایگان عرب آن باید درباره کنترل تسلیحاتی و آتش‌بس در درگیری‌های مختلف با هم گفتگو کنند.

اما در هر صورت، انگلیس منافع و نقش مهمی در هرگونه سناریوی تعامل دیپلماتیک ایران و آمریکا خواهد داشت. انگلیس همراه با شرکای اروپایی خود، در مورد شرایط بازگشت آمریکا به برجام مذاکره خواهد کرد. ایران همچنان گروه موسوم E۳ را که شامل فرانسه، آلمان و انگلیس است رکن اصلی برجام می‌داند و این باعث می‌شود که این گروه، هم در واشنگتن و هم در تهران از نفوذ قابل توجهی برخوردار باشد.