به گزارش مشرق، در برنامه‌ای پژوهشی با عنوان «محرم امسال» که توسط گروه فرهنگ و هنر دانشکده فرهنگ و ارتباطات و نیز اندیشکده راهبردی اربعین دانشگاه امام صادق (ع) طراحی و اجرا می‌شود، مراسم و اشعار اجرا شده توسط یازده مداح مطرح کشور در محرم سال ۱۳۹۹ مورد تحلیل هنری، ادبی، اجتماعی و فرهنگی قرار می‌گیرد.
برنامه نهم از نشست‌های «محرم امسال» شامگاه چهارشنبه ۲۱ آبان‌ماه ۱۳۹۹ با حضور سید محمدجواد شرافت به عنوان منتقد ادبی و سید مجید امامی به عنوان کارشناس فرهنگی و اجتماعی به بررسی اشعار خوانده شده توسط مهدی سلحشور در ماه محرم امسال اختصاص داشت.
خلاقیت در استفاده از سنت‌ها ویژگی بارز حنیف طاهری است
سید محمدجواد شرافت، شاعر و منتقد ادبی در ابتدای این نشست مجازی گفت: وقتی اسم حنیف طاهری را می‌شنوم و با آثارش روبرو می‌شوم مفهوم پایبندی به سنت‌ها یا به تعبیر دیگر خلاقیت در استفاده از سنت‌ها به ذهنم می‌رسد. من نمی‌دانم حنیف طاهری شاعر هست یا نه اما ایشان با شعر بسیار مانوس است. حافظ شعری ایشان بسیار قوی و خوب است.
وی اضافه کرد: فهم خوب این مداح از شعر مشخص می‌کند که خیلی به شعر نزدیک است، اظهار کرد: معمولاً می‌گوییم که یک مداح خوب باید شاعر خوبی باشد یا شعرشناس خوبی باشد و یا مشاور شعری خوبی داشته باشد؛ در مورد آقای طاهری می‌توان گفت که او شعرشناس خوبی است و می‌توان مصادیق آن را در اجراها و نوحه‌هایش دید.
این شاعر با بیان اینکه نوآوری در استفاده از سنت یکی از ویژگی‌های برجسته آقای طاهری است، عنوان کرد: امسال شرایط ویژه‌ای برای برگزاری مراسم‌های مذهبی برقرار بود؛ مداحی کردن در فضای باز و جواب گرفتن از مخاطب بسیار سخت است. نحوه برگزاری هیئت‌های مذهبی در شرایط کرونا بلوغ این مراسم‌ها و هیئت‌ها را نشان داد.
شرافت ابراز کرد: در فضای امسال نگاه به نغمه‌های سنتی یک خلاقیت بود به این دلیل که مخاطب با این نغمه‌ها آشنا بود و راحت انس می‌گرفت و ناخودآگاه با مداح همراه می شد. اینکه حنیف طاهری می‌آید و نه تنها از سنت‌های تهران از سنت‌های شهرهای دیگر مثل یزد نام می‌برد و نوحه سه ضرب به سبک مراسم یزد برای مخاطبانش اجرا می‌کند سبب تنوع و خاطره‌انگیزی می‌شود و بسیار جذاب و هوشمندانه است.
مداح می‌تواند حرف سیاسی خود را با یک شعر خوب بزند
وی خاطرنشان کرد: استفاده از سنج و دمام در فضای باز که از سنت‌های جنوب کشور است از دیگر خلاقیت‌های آقای طاهری بود. نکته دیگری که در مورد این مداح خیلی مشهود است استفاده از شعر قدما است.
این شاعر گفت: نسل مداحان پیشین تاکید فراوان بر حفظ شعر داشتند یعنی اگر مداح از روی کاغذ اشعار خود را می‌خواند نشان‌دهنده ضعف بود. حنیف طاهری جزو معدود مداحان جوانی است که تاکید بر حفظ شعر در آثار خود دارد؛ این کار باعث تسلط و اشراف بر شعر می‌شود و خیلی از استرس‌ها را برای اجرا کاهش می‌دهد. این از حفظ خواندن اشعار در سنت‌های مداحی ما بوده که متأسفانه امروز فراموش شده و به آن بها نمی‌دهیم.
وی ادامه داد: این نکته که مداح برای هر مراسم یک شعر تازه بخواند که مخاطب نشنیده باشد یا غافل‌گیر شود، به نظرم درست نیست؛ می‌توان از شعر قوی و خوب چند بار استفاده کرد. حنیف طاهری از ظرفیت‌های شعر و فضا و قالب‌های امروز غافل نیست و گاهی وقت‌ها از آن‌ها در نغمه استفاده می‌کند.
شرافت ضمن بیان اینکه طیف سنی مخاطبان حنیف طاهری در هیئت عبدالله بن الحسن از کودکان تا پیرمردان است، گفت: او از نغمات و قالب‌های دو دمه و سه ضرب و دیگر قالب‌های مداحی که در سنت ما ریشه دارد در کنار کارهای تازه و خلاقیت‌ها استفاده می‌کند که طیف‌های مختلف با سنین مختلف از اجراهای ایشان راضی هستند.
وی اظهار کرد: به‌عنوان یک شاعر احساس کردم نوحه‌هایی که از حنیف طاهری می‌شنویم فرازونشیب فراوانی دارد و حس کردم با بعضی از این‌ها خود مداح هم ارتباط نگرفته است. هرچقدر نوحه‌پرداز ما به فضای شعر نزدیک‌تر باشد نوحه‌اش قابل دفاع‌تر است و خوش مضمون‌تر، خوش لفظ‌تر و خوش ساخت‌تر است.
این شاعر اضافه کرد: حنیف طاهری همچنان در حال تقویت صدای خود است؛ در زمینه صداسازی درحال کار است در زمینه شعر و انس با روایات، آیات و احادیث در حال کار کردن و آموختن است. نکته دیگری که درمورد برخی از نوحه‌های شاخص ایشان که مورد توجه قرار گرفته استفاده از عبارت‌های عربی بود عبارت‌هایی که برخی از آن‌ها برگرفته از آیات قرآن و روایات است که به جا و زیبا از آن‌ها استفاده شده است.
شرافت ادامه داد: نوع مواجهه هیئات با سیاست روز نکته بسیار مهمی است؛ اینکه مخاطب احساس نکند که به یک میتینگ سیاسی وارد شده است از طرفی هم احساس نکند که به هیئتی رفته که کاملاً سکولار است موقعیت و مسئله بسیار مهمی است؛ این حد وسط بسیار مهم است. گاهی وقت‌ها مداح حرف سیاسی خود را با یک شعر خوب یا حتی با دعای پایان جلسه، گاهی با وسط دو دمه‌ها می‌زند.
می‌توان شعرهای قوی و ریشه‌دار را چندین بار در هیئت خواند
حنیف طاهری، مداح اهل بیت (ع) در بخشی از این نشست اظهار کرد: علی‌رغم توجه به شرایط و نیازهای امروز طبیعتاً باید نگاه به گذشته و سنت داشته باشیم و با زبان امروز بتوانیم آن‌ها را احیا کنیم. مداحی یک علم، تجربه و کار سینه به سینه است و باید مداح استاد داشته باشد تا از طریق استاد بتواند به مداحی برسد.
وی اظهار کرد: یک نکته که مورد غفلت جامعه مداحی امروز است خواندن شعرهای تکراری اما قوی و ریشه‌دار است؛ درست نیست که شعری را امسال بخوانیم و سال‌های بعد با این توجیه که فیلم و صوت آن وجود دارد از آن غافل شویم؛ در حالی که شعر خوب همیشه شعر خوب است و هیچ‌وقت تغییر نمی‌کند.
این مداح اضافه کرد: کمبود شعرهای حجت‌الاسلام نیر تبریزی، غروی اصفهانی، عمان سامانی، وصال شیرازی، سروش اصفهانی، فؤاد کرمانی و ... را در مجالس‌مان احساس می‌کنیم. این به معنی نگاه نکردن به شعر امروز نیست و حتماً باید از شعر امروز استفاده شود اتفاقا یکی از نوآوری‌ها نگاه به شعر، زبان و خواسته‌های امروز جامعه و مردم است ولی با نگاه به سنت و شعرهای قدیم.
طاهری درمورد فعالیت رسانه‌ای خود در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ابراز کرد: به‌نظر من ما همه وسیله هستیم که سیدالشهدا را معرفی کنیم و در حد توانمان مردم را به سمت سیدالشهدا ببریم. همه ما یک نقشه راه کوچک هستیم و به همین دلیل اگر رسانه در بحث مداحی و امور دینی در خدمت این فرهنگ باشد خوب است. از طرفی رسانه مذهبی باید با رسانه‌های دیگر متفاوت باشد و بوی دین و مذهب بدهد نه اینکه فقط به افراد بپردازد.
وی بیان کرد: مسئله دیگر نگاه درست به سنت است؛ سنت اصل اساسی مداحی است. امروز تغییراتی در مداحی ایجاد شده و نوآوری‌هایی به‌وجودآمده اما تلفیق این سنت و نوآوری خیلی می‌تواند راهگشا باشد و این کار زحمت فراوانی را می‌طلبد که اگر عملی بشود و به مرحله اجرا برسد اتفاق بزرگ و هدفمندی می‌افتد. لزومی ندارد که سبک‌های سینه‌زنی ما به روش گذشته باشد اما از دیدگاهی می‌توانیم معارف اهل‌بیت و دستورات آل الله را در قالب نوحه‌هایی به زبان و سبک جدید بیاوریم این کار یک نگاه نوآورانه به سنت است.
این مداح اهل بیت (ع) ضمن بیان اینکه شاگرد حاج علی الهی بوده و از محضر استاد انسانی هم استفاده کرده است، خاطرنشان کرد: به نظر من آدم ۹۹ ساله هم باید یک استاد ۱۰۰ ساله داشته باشد. در هر برهه‌ای انسان به استاد و راهنما احتیاج دارد و هیچ‌وقت خالی از این احتیاج نمی‌شود و این در مداحی بسیار مؤثر است. مداحی زبان بیان معارف آل الله است و این به یک سلوک درونی می‌خواهد و این سلوک درونی در شناخت خودمان بسیار مؤثر است.
سرگرم مآبانه شدن مناسک و فعالیت‌های مذهبی از مهم‌ترین وجوه رسانه‌ای شدن دین است
سید مجید امامی، کارشناس فرهنگی و اجتماعی در ادامه این نشست مجازی گفت: ما در عصر رسانه‌ای شدن، تجاری شدن و فردی شدن به سر می‌بریم و این‌ها روندهایی است که جهان را دربرگرفته است. اما رسانه‌ای شدن عرصه‌های مختلفی مانند دین، روابط اجتماعی، شخصیت اجتماعی، سیاست، بازی و فراغت را دربر گرفته است. در رسانه‌ای شدن دین اتفاق مهمی که وجود دارد این است که نه‌تنها امر قدسی به زمین، عرف و فرش کشیده می‌شود و با او معامله سوژه رسانه‌ای می‌شود بلکه دیده شدن و فرهنگ شهرت و هواخواهی در این مباحث وارد می‌شود.
وی اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین وجوه رسانه‌ای شدن دین سرگرم مآبانه شدن مناسک، رفتارها، فضاها و فعالیت‌های مذهبی است این‌جا دوباره می‌بینیم که به دلایلی بخشی از تجدید و تجدد و فرایند تغییر در مناسک مذهبی تحت فرایند رسانه‌ای شدن دین قرار گرفته است اما بررسی فعالیت آقای طاهری از رسانه‌ای شدن امر دینی فاصله می‌گیریم.
این کارشناس فرهنگی و اجتماعی اظهار کرد: آقای طاهری وارد مسائل فرهنگی و سیاست عام یا عامه‌پسند کشور نمی‌شود و این نکته مهمی است.
امامی عنوان کرد: بخشی از وجوه رسانه‌ای شدن هیئت، مناسک شیعی و مداح اجتناب‌ناپذیر است و دست مداح و مدیر هیئت، عوامل و فعالان عرصه هیئات نیست؛ ولی در بخشی که دست مداح است به طور مشخص متفاوت بودن و متفاوت نمایاندن در دستور کار آقای طاهری نیست.
وی بیان کرد: نیمی از شعرهایی که در مراسم و هیئت‌ها در قدیم خوانده می‌شد تکراری و هرساله بود و مثلاً ۴۰ سال بود همان شعرها را می‌خواندند اما هر سال اتفاق جدیدی را برای خود و مستمع رقم می‌زدند. حفظ خوانی شعر، توجه داشتن و توجه گرفتن از مستمع و مخاطب وجوه دیگری از مداحی سنتی بود. مداح نمی‌تواند با کنار گذاشتن یک سری عادات سنتی به سمت مخاطب برود آن چیزی که متهم به عادت شده است می‌تواند با ظهور مجدد در شعر و کلام مداح در مجالس و مناسبت‌ها اتفاقاً واقعه جدیدی باشد؛ همانطور که عزاداری برای امام حسین (ع) بعد از هزاران سال عادت نشده است.
۱۱:۱۶ - ۱۳۹۹/۰۸/۲۷
