به گزارش مشرق، ششم آذر ماه سال ۱۳۲۲ رؤسای جمهور سه کشور پیروز جنگ جهانی دوم بدون اطلاع دولت وقت، وارد ایران شدند و یکی از کنفرانس‌های چندگانه‌شان را در سفارت شوروی در تهران برگزار کردند. این کنفرانس پس از کنفرانس قاهره و پیش از کنفرانس‌های پوتسدام و یالتا با موضوع توافق برای وضعیت جهان پس از جنگ جهانی دوم برگزار شد.
در این کنفرانس چهار روزه «فرانکلین دلانو روزولت» رئیس‌جمهور آمریکا، «وینستون چرچیل» نخست‌وزیر انگلیس و «ژوزف استالین» رهبر اتحاد جماهیر شوروی حضور داشتند.
بیشتر بخوانید:
کنفرانس با پیشنهاد استالین رهبر شوروی در تهران برگزار شد. در روز ورود رهبران متفقین به ایران، علی سهیلی نخست‌وزیر وقت ایران در جریان سفر قرار گرفت. او نیز خبر حضور این افراد را به اطلاع محمدرضا پهلوی شاه جوانِ تازه به قدرت رسیده رساند.
محمدرضا پهلوی برای شرکت در کنفرانس به سفارت شوروی در تهران رفت، اما در جریان کنفرانس، چرچیل و روزولت حاضر نشدند به دیدار شاه ایران بروند و تنها با وی در محل سفارت دیدار کردند. چرچیل نخست‌وزیر وقت انگلیس تنها برای چند دقیقه در حیاط سفارت شوروی با شاه دیدار کرد که شامل سلام و احوال‌پرسی و گرفتن یک عکس بود. در دیدار کوتاه شاه با روزولت نیز، محمدرضا پهلوی از رئیس‌جمهور آمریکا خواست تا پدرش (رضاشاه) را از جزیره موریس به جای دیگری که آب و هوای بهتری دارد، منتقل کند. البته استالین رهبر شوروی پذیرفت تنها در ضیافت شام شاه جوان در کاخ سعدآباد شرکت کند.
اینکه در جریان کنفرانس تهران چه گذشت و چه تصمیماتی گرفته شد، موضوع بحث این نوشتار نیست. تنها به این نکته اشاره می‌شود که در روز پایانی نشست سران متفقین، اعلامیه مشترکی به امضا رسید که در یکی از بندهای آن در رابطه با ایران نوشته شده بود: «سه دولت نامبرده تصدیق دارند که این جنگ مشکلات اقتصادی خاصی برای ایران فراهم آورده و موافقت دارند که با در نظر گرفتن احتیاجات سنگینی که عملیات جنگی جهانی بر آنها تحمیل می‌کند و کمی وسایل حمل و نقل در دنیا و همچنین کمی مواد خام و سایر حوائج کشوری، کمک‌های اقتصادی خود را تا حد امکان به دولت ایران ادامه بدهند.» بندی که هیچگاه عملی نشد و نه تنها خسارت و غرامتی به ایران پرداخت نشد، بلکه نیروهای شوروی تا مدت‌ها پس از این کنفرانس در ایران ماندند.
در این گزارش تلاش داریم به بازخوانی بازتاب برگزاری کنفرانس تهران در مطبوعات داخلی کشور بپردازیم.
گفته می‌شود اولین خبر مربوط به برگزاری این کنفرانس پس از بازگشت سران متفقین به کشورهایشان، توسط سهیلی در جلسه مشترک هیأت دولت، نمایندگان مجلس و سران کشوری و لشکری که در روز دهم آذرماه منتشر شد. سهیلی در این جلسه گفت: «ابتدا از طریق کاردار شوروی در تهران در جریان برگزاری این اجلاس در تهران قرار گرفتم. روز ۴ آذر استالین و روز ۵ آذر روزولت و چرچیل وارد تهران شدند. کنفرانس مشترک آنان روز ۶ آذر شروع شد. روز هفتم آذر نشست محرمانه آنان در سفارت شوروی جریان داشت، روز نهم این نشست خاتمه یافت و اعلامیه مشترک آنان منتشر شد و روز دهم رهبران هر سه کشور از ایران خارج شدند.»
در آن روز در روزنامه اطلاعات خبر «پایان کنفرانس مهم چرچیل، روزولت و چیانکایشک در قاهره» که مربوط به ۶ روز پیش بود، منتشر شد. این کنفرانس در روزهای ۳۰ آبان تا ۴ آذر با حضور رئیس‌جمهور آمریکا، نخست‌وزیر انگلیس و رهبر سیاسی و نظامی چین در مصر برگزار شد. در واقع کنفرانس تهران بلافاصله پس از کنفرانس مصر برگزار شد و روزولت و چرچیل مستقیم از قاهره به تهران آمدند.
در روز دوازدهم آذر ماه خبر حضور سران متفقین در ایران به نقل از منابع خارجی (شوروی، آمریکایی و انگلیسی) در روزنامه اطلاعات منتشر شد. روزنامه اطلاعات با عنوان «انجمن مهم و تاریخی تهران؛ ملاقات و مذاکرات استالین، چرچیل و روزولت» این خبر را منتشر کرد. در ذیل این عنوان به نقل از رادیو مسکو آمده بود: «انجمن روزولت و استالین و چرچیل چند روز پیش در تهران تشکیل شد. نمایندگان سیاسی و نظامی سه کشور هم در این انجمن شرکت داشتند. رادیوی مسکو اضافه می‌کند که مسائل مورد بحث در این انجمن مسئله جنگ برعلیه آلمان و چندین مسئله دیگر بود. راجع به به تصمیماتی که اتخاذ شد، بعداً اعلامیه منتشر خواهد شد.»
آنچه در این شماره از روزنامه اطلاعات به آن پرداخته شده بود، اهمیت و محتویات برگزاری کنفرانس تهران در چگونگی وضعیت جهان پس از جنگ جهانی دوم بود و اشاره‌ای به دیدارهای کوتاه شاه و ضیافت شام در کاخ سعدآباد نشده بود.
اما در روز بعد، روزنامه اطلاعات در صفحه نخست به شادمانی و سرور از برگزاری این کنفرانس پرداخت. این روزنامه در ابتدای صفحه نخست نوشت: «ورود رئیس‌جمهوری کشورهای باعظمت آمریکا و مارشال استالین نخست‌وزیر اتحاد جماهیر شوروی و چرچیل نخست‌وزیر انگلستان به ایران و تشکیل کنفرانس مهم سه‌جانبه‌ای در تهران موجب مسرت و شادمانی قاطبه اهالی ایران واقع شد و ما از صمیم قلب ورود سران کشورهای متفق را به تهران و موفقیت‌هایی که در پرتو مساعی ذات مقدس شاهانه نصیب دولت و ملت ایران گردیده به عموم هم‌میهنان شادباش می‌گوئیم.»
روزنامه اطلاعات در روز ۱۳ آذر، چهار عکس از شاه و سران متفقین در صفحه نخست منتشر کرد که عکس شاه بزرگ‌تر و مافوق تصاویر سران متفقین قرار داشت. این روزنامه همچنین در مطلبی دیگر، برگزاری کنفرانس تهران را جزو روزهای درخشان تاریخ معاصر ایران دانست.
این روزنامه در فردای آن روز و در ادامه سیاست پیروزنمایی کنفرانس تهران، اعلامیه سران متفقین را یک سند تاریخی بزرگ دانست و نوشت: «متفقین به ما یک بار دیگر ثابت نمودند که هدف آنها در جنگ کنونی تأمین عدل و آزادی و رفاه و آسایش کل ملل است.» این روزنامه با فراموشی حمله متفقین به ایران در شهریور ۱۳۲۰ همچنین نوشت: «اجتماع سران سه دولت بزرگ متفق جهان با بسیاری از مردان بزرگ سیاسی و نظامی آن کشورها در تهران و تشکیل بزرگترین کنفرانس که در تاریخ جنگ کنونی بی‌نظیر و در تاریخ دیپلماسی جهان کم‌نظیر بوده فوق‌العاده اسباب افتخار مردم ایران به ویژه ساکنین تهران می‌باشد. ایران در شمار کشورهای پیروز و فاتح است و از ثمرات نیک فتح و فیروزی به حد کمال استفاده خواهد کرد… اینک از صمیم قلب تشکر و مسرت بی‌پایان قاطبه ملت ایران را تقدیم رؤسای بزرگ سه دولت نموده و از این حق‌شناسی که نسبت به ملت و دولت ایران ابراز داشته‌اند سپاسگزاریم… شخص اعلی‌حضرت همایون شاهنشاهی و آقای نخست‌وزیر و اولیای دولت در این موفقیتی که نصیب ملت ایران شده، تأثیر فراوان داشته.»
روزنامه اطلاعات در روز ۱۴ آذر در حالی این اتفاق را پیروزی بزرگ و موفقیت و آن هم از سوی شاه و نخست‌وزیر دانست که هر دوی آنان (شاه و نخست‌وزیر) تا پیش از ورود سران متفقین به ایران، از برگزاری چنین رویدادی در کشورشان بی‌اطلاع بودند. آن وقت هم که شاه به سفارت شوروی رفت، مورد استقبال جدی سران متفقین قرار نگرفت و تنها به یک سلام و علیک ساده پرداختند و در بزرگترین اقدام استالین درخواست ضیافت شام شاه در کاخ سعدآباد را پذیرفت.
نه تنها مطبوعات و رادیو که دولت و رژیم نیز از برگزاری چنین کنفرانسی در ایران به شادمانی پرداختند. طبق خبر منتشر شده در صفحه نخست روز ۱۵ آذر روزنامه اطلاعات، ضیافتی به مناسبت تشکیل کنفرانس در تهران و انتشار اعلامیه سران متفقین توسط نخست‌وزیر، وزیر مختار آمریکا در ایران، وزیر مختار انگلیس در ایران و کاردار سفارت شوروی برگزار شد. در این ضیافت اعضای هیأت دولت، نمایندگان مجلس و سران کشوری و لشکری حضور داشتند.
مطبوعات و مسئولان رژیم تلاش کردند این اتفاق را به یک جشن بزرگ و ملی تبدیل کنند. از این رو مدام اقدام به تبریک‌گویی و برگزاری جشن‌هایی می‌کردند. یکی از این جشن‌ها و مراسمات، جلسه‌ای بود که با حضور معاون وزیر کشور و شهردار تهران و به افتخار اجتماع سران سه دولت در تهران در انجمن شهر تهران برگزار شد. انجمن شهر تهران به نوعی کارکرد شورای شهر امروز را داشت. در این جلسه شهردار تهران پیشنهاد داد سه خیابان مهم و بزرگ در تهران به نام‌های روزولت، چرچیل و استالین ثبت شود. این پیشنهاد به تصویب بیشتر نمایندگان انجمن رسید و اجرایی شد. این سه خیابان تا پیروزی انقلاب اسلامی به همین نام بودند که پس از انقلاب تغییر یافتند.
بدین ترتیب کنفرانس تهران که دو سال پس از حمله متفقین به ایران و اشغال تهران برگزار شد، توسط مسئولان رژیم و مطبوعات داخلی به عنوان یک اتفاق مبارک و تاریخی به مردم معرفی شد. در حالی که هنوز غرامت‌های حمله به ایران پرداخت نشده بود، سران متفقین بدون اطلاع مقامات ایران، وارد خاک کشورمان شده بودند و شاه ایران را هم حتی به حضور نپذیرفتند و تنها در حد چند دقیقه با او در حیاط سفارت شوروی سلام و علیک کردند.
پس از شادمانی و سرور و وارونه‌نمایی و بزرگ‌نمایی کنفرانسی که در تهران برگزار شده بود، اتفاق خاصی نیافتاد و برخلاف وعده‌ای که در اعلامیه پایانی نشست سران متفقین داده شده بود، نه تنها غرامت‌ها و خسارت‌های حمله به ایران و اشغال تهران در سال ۱۳۲۰ پرداخت نشد، تمامی نیروهای متجاوز نیز از خاک کشورمان خارج نشدند و تا چند سال بعد بخش‌هایی از ایران در اشغال نیروهای شوروی باقی ماند. حضور نیروهای شوروی در خاک کشورمان تا سال ۱۳۲۵ خسارت‌هایی را متوجه تمامیت ارضی کشورمان کرد.
۱۷:۳۰ - ۱۳۹۹/۰۹/۰۷
