سرویس جنگ نرم مشرق - نشریه آمریکایی فارین افرز در گزارشی به قلم الیزابت دنت پژوهشگر برنامه مقابله با تروریسم و افراط‌گرایی مؤسسه خاورمیانه و آریانا طباطبایی عضو بنیاد جرمن مارشال ایالات متحده و پژوهشگر ارشد در دانشگاه کلمبیا نوشت: ایران برای پرهیز از جلب توجه نسبت به فعالیت‌های خود در سوریه دلایل خوبی دارد. مدت‌هاست که ایران نقش خود در این جنگ را کم‌اهمیت جلوه می‌دهد. تعامل تهران با دمشق همچنان خطری برای ثبات منطقه است. تنش‌ها بین ایران و اسرائیل در موضوع سوریه به سرعت رو به افزایش است و ممکن است دولت بایدن ناچار شود بلافاصله پس از روی کار آمدن، اقداماتی را در آنجا اتخاذ کند.

مخاطبان گرامی، محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش، صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌های غربی منتشر شده است و ادعاها و القائات احتمالی این مطالب هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

نفوذ محدود آمریکا در سوریه

فارین افرز می‌نویسد: مدتی است که اسرائیل مواضع ایران در سوریه را بطور دوره‌ای مورد حمله قرار می‌دهد. در ماه‌های اخیر، اسرائیل تأسیسات سطح بالای ایران را هدف قرار داده و ضرباتی وارد آورده که باعث افزایش تنش بین ایران و ایالات متحده شده است. بر اساس گزارش رسانه‌های خبری، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا به مایک پمپئو وزیر خارجه جنگ‌طلب خود اختیار تام برای اقدام علیه ایران داده است، به شرط اینکه حملات او به «جنگ جهانی سوم» منجر نشود. گرچه کاخ سفید این گزارش‌ها را تائید نکرده، اما به نظر می‌رسد که ادامه چراغ سبز ایالات متحده به اقدامات اسرائیل یا حتی به دست گرفتن زمام امور توسط خود اسرائیل در هدف قرار دادن دارایی‌های ایران، نگرانی دولت ایران را تشدید کرده است.

آمریکا نفوذ محدودی در سوریه دارد، اما همین نفوذ محدود شامل نیروی هوایی، حضور در منطقه شمال شرقی این کشور و کنترل میدان‌های نفتی این منطقه است.

بایدن باید نفوذ ایران در سوریه را بپذیرد

بایدن خاطرنشان کرده که مقابله با حضور و نفوذ ایران در سوریه برای دولت وی در اولویت خواهد بود. تهران با حمایت از دمشق به بی‌ثباتی در منطقه کمک می‌کند. دولت ترامپ به درستی این مشکل را شناسایی کرد، اما سیاست همه یا هیچ را در پیش گرفت که اهرم فشار واشنگتن نسبت به تهران را بسیار بیش از آنچه هست ارزیابی می‌کرد. این رویکرد تنها به تثبیت و گسترش نفوذ جمهوری اسلامی در سوریه منجر شد. برای معکوس کردن این جریان، تیم سیاست خارجی بایدن باید ضمن همکاری با شرکای آمریکا در منطقه و اروپا، حفظ قطعی میزانی از نفوذ ایران در سوریه را بپذیرد. آمریکا نفوذ محدودی در سوریه دارد، اما همین نفوذ محدود شامل نیروی هوایی، حضور در منطقه شمال شرقی این کشور و کنترل میدان‌های نفتی این منطقه است. آمریکا همچنین از قدرت کاهش تحریم‌ها نیز برخوردار است، مسئله‌ای که ایران و سوریه به شدت به آن نیاز دارند.

این گزارش می‌افزاید: تهران سوریه را قطعه‌ای حیاتی از «محور مقاومت» خود و مسیری مهم برای انتقال تسلیحات و دیگر تجهیزات به حزب‌الله لبنان می‌داند. ایران با داشتن متحدان معدود در منطقه، وجود یک دولت دوست در سوریه را برای بقا و قدرت خود حیاتی می‌داند.

استفاده از همه کانال‌ها برای حمایت از نیروهای دموکراتیک سوریه

دولت ترامپ طی چهار سال گذشته با دنبال کردن سیاستی نامنسجم در سوریه، اعتبار ایالات متحده را خدشه‌دار کرده و به دلخواه ایران رفتار کرده است. ایالات متحده بارها خروج و کاهش نیروهای خود در سوریه را اعلام کرده و با این کار، تعهدات خود در قبال نیروهای دموکراتیک سوریه که در جنگ با داعش با آن شریک است را نادیده گرفته است. این تصمیم و تصمیمات دیگر در سوریه، دروغ بودن شعارهای سرسختانه ترامپ را نشان داده و حاکی از آن است که مقابله با ایران در سوریه واقعاً برای رئیس‌جمهور اولویت نداشته است.

دولت آینده بایدن باید بپذیرد که گزینه‌های آن برای مقابله با نفوذ ایران در سوریه محدود است، اما با این حال می‌تواند اقداماتی فوری اتخاذ کند. به عنوان مثال، در حال حاضر نیروهای دموکراتیک سوریه با دستور واشنگتن مبنی بر توقف مذاکره با سوریه روبروست. دولت جدید باید این مانع را برداشته و اجازه تعامل بیشتر این نیروها با میانجی‌گری روسیه را بدهد. اگر یک بازیگر در منطقه به شدت با نفوذ ایران در سوریه مخالف باشد، همان نیروهای دموکراتیک سوریه است؛ نیروهای دموکراتیک سوریه، به ویژه در صورت مذاکره در کنار روسیه، می‌تواند به حذف شبه‌نظامیان مرتبط با ایران از مناطقی که ایالات متحده و دیگران برای برقراری ثبات در تلاش هستند، کمک کند.

مسکو و تهران به دنبال اعلام پیروزی اسد و بهره‌برداری از آن هستند

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: سیاست کنونی آمریکا خودداری از عادی‌سازی روابط با اسد است. اما بسیاری از کشورهای عربی هم‌اکنون به دنبال بازگرداندن روابط دیپلماتیک با سوریه با حالت قبل هستند- با یا بدون ورود آمریکا. اخیراً عمان سفیر خود در دمشق را مجدداً به این کشور اعزام کرده و در اوایل سال جاری نیز امارات متحده عربی سفارت خود در سوریه را بازگشایی کرد. ایالات متحده می‌تواند با تعامل با کشورهای حاشیه خلیج فارس در این گفتگوها تأثیرگذار باشد و از این طریق نشان دهد که کانال‌های مخفی آنها با رژیم سوریه را تحمل خواهد کرد.

مدت‌هاست که ایالات متحده کانال دیپلماتیک خود با روسیه در مورد سوریه را حفظ کرده است. آمریکا باید ضمن پذیرش نفوذ محدود و اراده روسیه به تعامل با ایران، به همکاری با روسیه در خصوص منافع مشترک ادامه دهد. مسکو و تهران هر دو به دنبال اعلام پیروزی اسد و بهره‌برداری از آن هستند؛ ایالات متحده باید از شکاف روزافزون بین روسیه و ایران نهایت استفاده را بکند. ایالات متحده می‌تواند روسیه را تحت‌فشار قرار دهد تا در حذف نیروهای ایرانی و شبه‌نظامیان وابسته به آنها از مناطق واقع در امتداد دره رود فرات و مناطق نزدیک به مرز اسرائیل، کمک کند. در ازای این کمک، آمریکا می‌تواند مناطقی مثل پایگاه آمریکا در التنف را که برای ایالات متحده اهمیتی ندارند، اما روسیه برای برقراری کنترل مجدد رژیم اسد بر کل سوریه مهم و حیاتی می‌داند، به مسکو واگذار کند.

همکاری با آنکارا و مسکو برای مقابله با تهران

ایالات متحده برای مقابله با تهران باید با آنکارا و مسکو نیز همکاری کند. یک احتمال می‌تواند راه‌اندازی گفتگوهای سه‌جانبه درباره واحدهای تروریستی در ادلب باشد؛ جایی که آخرین پایگاه باقیمانده مخالفان سوری و ظاهراً پناهگاه برخی از اعضای داعش و القاعده و دیگر گروه‌های افراطی است. البته این کار ساده نخواهد بود. روابط آمریکا و ترکیه رو به وخامت است، مسکو و آنکارا در مورد گروه‌هایی که باید برچسب تروریستی به آنها زد دچار اختلافات اساسی هستند و رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه نشان داده که تمایل دارد به درگیری‌ها از شرق اروپا تا شمال آفریقا دامن بزند. با این حال، واشنگتن می‌تواند ضمن تقویت موضع آمریکا در شمال شرقی سوریه، برای ریشه‌کن کردن واحدهای تروریستی تلاش کرده و بار دیگر خود را به عنوان بازیگری مهم در اقدامات دیپلماتیک آینده سوریه نشان دهد.

ایران سوریه را ترک نخواهد کرد

فارین افرز در پایان به تیم بایدن توصیه می‌کند: ایالات متحده باید به همکاری نزدیک با اسرائیل ادامه دهد تا هم از آزادی عمل اسرائیل در از بین بردن تهدیدها در نزدیکی مرز خود با سوریه مطمئن شود و هم در هرگونه مذاکره در رابطه با ایران و وابستگان آن سهم داشته باشد. ایالات متحده می‌تواند از مذاکرات جداگانه با اسرائیل و روسیه به عنوان یک سکوی پرش به مذاکرات سه‌جانبه استفاده کند؛ مذاکراتی که در آن ایالات متحده و اسرائیل بتوانند روسیه را در مورد هر تعهدی که می‌دهد پاسخگو کنند. این گفتگوهای سه‌جانبه همچنین می‌تواند برای اشتراک‌گذاری اطلاعاتی مربوط به تحرکات تسلیحاتی ایران و تهدیدات احتمالی برای اسرائیل مفید واقع شود.

دولت بایدن پرونده پیچیده‌ای را در رابطه با خاورمیانه به ارث خواهد برد که اهمیت آن بیش از همه به خاطر تنش میان ایران و اسرائیل، از جمله در مورد سوریه است. سیاست کنونی آمریکا برای حل‌وفصل نقش ایران در سوریه، نفوذ ایالات متحده و توانایی آن برای کاهش نفوذ ایران را بیش از حد ارزیابی می‌کند. دولت جدید آمریکا باید بپذیرد که فعلاً، ایران نه سوریه را به طور کامل ترک می‌کند و نه نفوذ خود در این کشور را کاملاً از دست می‌دهد. اما اتخاذ سیاستی واقع‌بینانه و تدریجی در قبال سوریه به ایالات متحده کمک می‌کند تا هم تنش‌ها و هم ضررهای خود را کاهش دهد.