دیکشنری یا فرهنگ لغت راهی است به سوی شناخت واژگان و اصطلاحات یک زبان! امروز، استفاده از دیکشنری آنقدر رایج است که دیگر نمی‌توان زندگی بدون دیکشنری را تصور کرد. اهمیت دیکشنری‌ها به حدی زیاد است که برخی کارشناسان معرفی اولین جلد دیکشنری آکسفورد در سال ۱۸۸۴ را یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای علمی جهان قلمداد می‌کنند. اما دلیل این اهمیت چیست؟ شناخت تاریخچه دیکشنری­های جهان می‌تواند در درک اهمیت دیکشنری به شما کمک کند. به همین دلیل، در این مطلب، قصد داریم تاریخچه دیکشنری در جهان را شرح دهیم و همچنین، قدیمی­ترین دیکشنری جهان را معرفی کنیم. با ما همراه باشید!

فهرست محتوا

قدیمی­ترین دیکشنری­‌ جهان

تردید در مورد دومین دیکشنری قدیمی جهان

دیکشنری پس از میلاد مسیح

نخستین دیکشنری‌های تک‌زبانه انگلیسی

دیکشنری آکسفورد

تاریخچه فرهنگ لغات فارسی

دیکشنری­های امروزی

سخن آخر

قدیمی­ترین دیکشنری­‌ جهان

قدیمی‌ترین دیکشنری‌های جهان کدام است؟ قدیمی­ترین دیکشنری جهان در فاصله 55 کیلومتری شهر تاریخی حلب، در کشور سوریه فعلی، کشف شده است. این لوح‌ها به خط میخی نوشته شده‌اند و متعلق به امپراتوری اکدیان (Akkadian) هستند. اما محتوای این لوح‌ها چیست؟ در واقع، این لوح‌ها دیکشنری‌های دو زبانه‌ای هستند و واژه‌های سومری(Sumerian)و اکدیانی (Akkadian) را در خود دارند

اما اکدیان کیستند؟ تقریباً، ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، اکدیان پس از پیروزی بر سامریان، در قسمت شمالی بین‌النهرین، واقع در بغداد، به‌ سلطنت رسیدند. سپس قلمرو حکومت‌شان را تا کرمانشاه امروزی، شام و دریای مدیترانه گسترش دادند.

زبان اکدیان سامی بود. این زبان، حدوداً هزار سال پیش از میلاد مسیح، در منطقه بین‌النهرین، بین آشوریان و بابلیان رواج داشته است و نخستین زبان سامی است که از آن برای نوشتن استفاده کردند. بر این اساس، می‌توان قدیمی­ترین دیکشنری جهان را متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح دانست.

تردید در مورد دومین دیکشنری قدیمی جهان

و اما می‌رسیم به دومین دیکشنری قدیمی جهان! دیکشنری اریا (Erya) دومین دیکشنری قدیمی جهان است. دیکشنری اریا دیکشنری تک‌زبانه چینی است و قدمت آن به قرن سوم پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد.

در این میان، برخی کارشناسان شیجوپین (Shizhoupian) را دومین دیکشنری قدیمی جهان می‌دانند. اما شیجوپین چیست؟ شیجوپین متعلق به ۸۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است و حاوی مجموعه شخصیت‌های دودمان Zhou است که در قالب واژه‌نامه گردآوری شده است. بسیاری زبان‌شناسان شیجوپین را لغت‌نامه نمی‌دانند.

دیکشنری پس از میلاد مسیح

آپولونیوس (Apollonius) نخستین واژه‌نامه پس از میلاد مسیح را به نام خود به ثبت کرد. در قرن چهارم بعد از میلاد نیز، آمارساینها (Amara Sinha) آمراسکا (Amarakośa) را نوشت. این دیکشنری بالغ بر ۱۰۰۰ لغت دارد.

دیکشنری پهلوی یا فرهنگ پهلوی (Frahang-I pahlavig)، واژه‌نامه کوچکی است شامل ۱۰۰۰ لغت اوستایی که به زبان پهلوی برگردانده شده است. این دیکشنری متعلق به دورۀ ساسانیان است.

در قرن سیزدهم نیز، امیر خسرو دهلوی یکی دیگر از فرهنگ‌های لغت قدیمی را، فرهنگ  لغات فارسی و اردو، گردآوری کرد.

نخستین دیکشنری‌های تک‌زبانه انگلیسی

در سال ۱۲۲۰ میلادی، جان گارلند (John Garland) واژه دیکشنری (Dictionary) را، برای نخستین بار، استفاده کرد. در سال ۱۵۰۲ میلادی، آمبروجیو کالپینو  (Ambrogio Calepino) نخستین دیکشنری تک‌زبانه لاتین را، تحت عنوان Dictionarium، به رشته تحریر درآود. در قرن شانزدهم، این دیکشنری به یک دیکشنری چند زبانه گسترش داده شد.

 در سال ۱۵۸۲، ریچارد مولکاستر (Richard Mulcaster) اولین دیکشنری غیر الفبایی را منتشر کرد. این دیکشنری شامل ۱۰ هزار لغت بود.

 در اوایل قرن هفدهم میلادی، رابرت کدری (Robert Cawdrey) نخستین واژه‌نامه کاملاً انگلیسی الفبایی را به رشته تحریر در آورد.

دیکشنری آکسفورد

در سال ۱۸۸۴ میلادی، دانشگاه آکسفورد با  انتشار دیکشنری آکسفورد، چهره جدید و مدرنی از دیکشنری را به جهان معرفی کرد. دیکشنری آکسفورد، همواره، از برترین و معتبرترین دیکشنری‌های انگلیسی است و دائماً،، در حال به‌روزرسانی و پیشرفت است.

تاریخچه فرهنگ لغات فارسی

در مسیر معرفی تاریخچه دیکشنری جهان، بد نیست نگاهی نیز به تاریخچه فرهنگ لغات فارسی بیندازیم. جالب است بدانید نخستین فرهنگ­های لغات فارسی، که در قرن ششم هجری در ایران وجود داشتند، بر خلاف دیکشنری‌های دیگر، بر اساس حروف آخر هر کلمه مرتب شده­ بودند.

اما چرا از ابتدا به انتها؟ در آن زمان، شاعران از فرهنگ لغات استفاده می‌کردند تا کلمات هم‌وزن و یکسان به عنوان قافیه در اشعارشان بوده است. این لغت نامه‌ها بیشتر از آن که جنبه عمومی داشته باشند، بیشتر جنبه کاربردی داشتند و معمولاً، برای استفاده شعرا و ادیبان منتشر می‌شدند.

بعد از گذشت دو قرن، یعنی در قرن هشتم هجری، فرهنگ لغت اهمیت بیشتری پیدا کرد و تعداد قابل توجهی فرهنگ لغت به ترتیب حروف الفبا، گردآوری شد. در حال حاضر، لغت‌نامه دهخدا، که به کوشش علی اکبر دهخدا گردآوری شده است، بزرگ­ترین لغت‌نامه زبان فارسی است.

دیکشنری­های امروزی

رشد و توسعه فناوری تغییر چندانی در بنیان دیکشنری‌ها ایجاد نکرده است، اما چهره آن‌ها را تغییر داده است. اگرچه هنوز، دیکشنری‌های متعددی به صورت مکتوب وجود دارد، اما دیکشنری‌ها صورت‌های مختلفی به خود گرفته‌اند.

علاوه بر این، هر روزه، توسعه علم و فناوری واژه‌های جدیدی را به فرهنگ لغات، به ویژه، فرهنگ لغات تخصصی اضافه می‌کند. به همین دلیل، دیکشنری‌ها نیز دائماً در حال رشد و به‌روزرسانی هستند. یکی از مشکلاتی که امروزه ترجمه متون تخصصی را برای افراد و، به‌خصوص، برای فارسی زبانان دشوار می‌کند، ناآشنایی مترجمین با معادل فارسی یک واژه تخصصی انگلیسی است.

واژه‌نامه‌های انگلیسی به انگلیسی این کلمات را به خوبی توضیح می‌دهند. در این دیکشنری‌ها، مترجم معنی کلمه را به روشنی درک می‌کند، اما ممکن است معادل فارسی مناسب و دقیقی برای آن به ذهنش نرسد. این مسئله در مورد واژگان تخصصی نیز صدق می‌کند. در نتیجه، مترجم باید دیکشنری دوزبانه نیز در کنارش داشته باشد.

آبی دیکشنری با درک این نیاز امروزی، یک دیکشنری گسترده و بسیار کاربردی است که علاوه بر معنای واژه‌های عمومی، معنی و معادل فارسی بسیاری از واژه‌های تخصصی را نیز گردآوری کرده است. دیکشنری آبی دیک توسط شبکه مترجمین ایران، که سابقه بسیار طولانی در زمینه ترجمه متون عمومی و تخصصی انگلیسی دارد، در سال ۱۳۹۴ به وجود آمد و در حال حاضر، به صورت آنلاین، در دسترس عموم قرار دارد.

سخن آخر

اهمیت دیکشنری بر هیچ‌کس پوشیده نیست. دیکشنری، تا به امروز، مسیر دور و درازی را پیموده است تا به این‌جا رسیده است. امروز، تنوع دیکشنری در بازار بسیار زیاد است و شما می‌توانید با کمی تحقیق و جستجو، بهترین دیکشنری دوزبانه و تک‌زیانۀ متناسب با نیازتان را بیابید.