به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، طی هفته گذشته و پس از مدتها مسکوت ماندن یک توانایی مهم در میان نیروهای مسلح جهان، دوباره بحث توانایی ضد ماهواره و موشک هایی که به صورت تخصصی برای این عملیات به کار می روند در جهان داغ شد. ماجرا از آنجایی آغاز شد که گروه های رصدگر و فعال در حوزه ماهواره ها اعلام کردند که ماهواره ای به اسم Kosmos-۱۴۰۸ که دارای ماموریت جمع آوری سیگنال های الکترونیکی بوده و در در زمان شوروی سابق به فضا پرتاب شده، به صورت ناگهانی از بین رفته و در حال حاضر قطعات مربوط به آن، در مدار زمین پخش شده اند.

بیشتر بخوانید:

چشم جهان‌نمای ایران با «منظومه‌سازی ماهواره‌ها» روشن می‌شود/ تشکیل اولین صورت فلکی ماهواره‌ای بومی با ترکیب «نور و ذوالجناح»

«تفکرات فضایی مسئولان اجرایی» ایران را از کشورهای همسایه هم عقب‌تر انداخت/ تشویق تمسخرآمیز دولت برای شاگرد اول پرتاب ماهواره +جزییات

ذوق‌زدگی امارات از ماهواره‌ای که در آمریکا ساخته و از ژاپن پرتاب شد/ «امید» دوپینگی به مریخ رفت؛ امید واقعی ایران کجاست!؟ +عکس

این ماهواره وزنی در حدود ۲۲۰۰ کیلوگرم داشته و در مدار LEO در ارتفاع حدودی ۶۵۰ کیلومتر از مدار زمین قرار گرفته بود. کارشناسان اعتقاد دارند که بعد از این حادثه، ماهواره مورد نظر به چیزی بیش از ۱۵۰۰ قطعه تبدیل شده و در حال گردش در مدار زمین است و می تواند برای برخی از ماهواره ها یا ایستگاه فضایی بین المللی نیز مشکل ساز شود. منابع رسمی در ارتش آمریکا در ابتدا کمی سکوت پیشه کرده و سپس اعلام کردند از بروز حادثه ای که منجر به ایجاد شدن زباله های فضایی در مدار زمین شده، اطلاع دارند.

نمای گرافیکی از کلاس ماهواره ای که Kosmos-۱۴۰۸ جزوی از آن بوده است

در نهایت منابع رسمی در وزارت خارجه و نیروی فضایی ارتش آمریکا اعلام کردند که روس‌ها در روز دوشنبه، برابر با ۱۵ نوامبر  یا ۲۴ آبان ماه اقدام به آزمایش یک سلاح ضد ماهواره علیه Kosmos-۱۴۰۸ کرده اند. برخی از منابع این احتمال را به صورت قوی طرح می کنند که روس‌ها از یک موشک زمین پایه برای این عملیات استفاده کرده اند. وزارت دفاع روسیه نیز بعد از صحبت های منابع مختلف، در نهایت انجام آزمایش سلاح ضد ماهواره و نابود کردن Kosmos-۱۴۰۸ در جو زمین را تایید و در عین حال تاکید کرد که بر خلاف صحبت های طرف آمریکایی، ترکش های ایجاد شده از نابودی ماهواره مورد نظر خطری برای دیگر ماهواره ها یا ایستگاه فضایی بین المللی ندارد.

فناوری های ضد ماهواره خصوصا در شکل مقابله سخت و موشک جزو بالاترین سطوح فناوری در جهان امروز به حساب آمده و به صورت عملیاتی تنها در اختیار ۴ کشور جهان قرار دارد. اما قبل از معرفی ۴ کشور و توانایی آنها در این حوزه بد نیست در ابتدا اشاره ای به اهمیت آن داشته باشیم.

ماهواره ها و تغییر همیشگی شکل جنگیدن در جهان

 توانایی فضایی در شکل ماهواره ها یا فضاپیماها چندین دهه است که نه فقط حوزه دفاعی و بلکه به صورت کلی سبک زندگی بشری را تغییر داده است. جنبه های زیادی از امور روزمره ساکنین این کره خاکی نیازمند استفاده از توانایی های فضایی بوده و البته این بخش کاربری بسیار پر رنگ تری در حوزه های نظامی و امنیتی دارد. از بحث های مربوط به تصوبر برداری از نقاط مختلف الی جهت یابی، ارتباطات امن بی سیم، انتقال عنوان داده ها و ... باید گفت اصولا یک نیروی نظامی و یا اطلاعاتی مدرن در جهان امروز بدون توانایی های فضایی و ماهواره ای دچار مشکلاتی عجیب خواهد شد. با داشتن این ذهنیت و اضافه شدن روزافزون وابستگی به ماهواره است که از چند دهه پیش بحث مقابله با سیستم های ماهواره ای در شرق و غرب نیز وارد دکترین های نظامی شده است.

بحث مقابله با ماهواره ها به صورت کلی در دو شکل اصلی "نرم" و "سخت" طبقه بندی می شود. در حوزه مقابله نرم بحث هایی مثل اخلال بر روی امواج یا حتی حملات سایبری برای بدست گرفتن کنترل ماهواره یا ایجاد پوشش های مختلف بر روی اهداف خاص مطرح می شوند. اما وقتی از مقابله سخت در این حوزه صحبت می‌کنیم عمدتا بحث موشک های بزرگ و سریعی مطرح می شود که می توانند با خروج از جو زمین و قرار گرفتن در مدار و در مسیری مشخص ماهواره مورد نظر را نابود کنند.

در سالهای اخیر صحبت ها و مقالات خاصی خصوصا توسط نظامیان و نویسندگان حوزه دفاعی در جهان غرب به رشته تحریر در آمده و در خصوص توسعه توانایی های ضد ماهواره در کشورهای رقیب آمریکا هشدار داده شده است. از دست دادن ماهواره های ارتباطی، مکان یابی یا تصویر برداری در میانه یک جنگ بزرگ می تواند اثری خرد کننده برای طرف کاربر داشته باشد. با توجه به کلیه این مقدمات به سراغ بحث معرفی کشورهای دارای این تسلیحات می رویم.

اتحاد شوروی و آغاز مسابقه تسلیحات ضد ماهواره

در حوزه رقابت های فضایی، شوروی سابق در بسیاری از موارد دارنده رتبه اولین است. در حوزه تسلیحات ضد ماهواره نیز این کشور اولین دارنده این کلاس از تسلیحات به صورت عملیاتی بود. سلاح اول روس‌ها در این بخش نه یک موشک و بلکه یک ماهواره بود. این پرتابه Istrebitel Sputnik نام داشت. روس‌ها اولین آزمایش های موفق با این سامانه را در فوریه سال ۱۹۷۰ میلادی انجام دادند.

ماهواره Istrebitel Sputnik شوروی سابق

اگر بخواهیم این ماهواره را به صورت ساده شرح دهیم، عملکرد آن از این قرار بود که با شناسایی ماهواره دشمن این ماهواره مسلح روسی به فضا پرتاب شده و بسته به فاصله هدف بین ۹۰ تا ۲۰۰ دقیقه طول می‌کشید تا به فاصله مناسب رسیده و سپس ترکش‌های موجود در خود را به سمت هدف پرتاب کند. این ترکش ها می توانستند تا درون صفحاتی به قطر ۱۰۰ میلی متر نیز نفوذ کنند. در دهه ۱۹۸۰ میلادی روس‌ها به دنبال دو سامانه جدید رفتند که یکی از آنها یک لیزر قدرتمند به نام ۳ Terra در قزاقستان امروزی بود. برخی گزارش ها از چندین شلیک با این سیستم به ماهواره ها و حتی فضاپیماهای سرنشین دار آمریکایی و بروز مشکلاتی برای آنها خبر می دهد.

طرح بعدی شوروی ها بر اساس موشکی به اسم ۷۹M۶  بود که روی جنگنده میگ ۳۱ نصب شده و تنها یک مرتبه قبل از فروپاشی شوروی سابق مورد آزمایش قرار گرفت.  

موشک ۷۹M۶ در کنار جنگنده میگ ۳۱

روسیه امروز سیستم  A-۲۳۵ را در اختیار دارد یک موشک رهگیر بسیار سریع برای مقابله با موشک های قاره پیما است و از طرف دیگر توانایی های ضد ماهواره دارد. روس‌ها برای اولین بار این موشک را در سال ۲۰۱۵ آزمایش کردند. گفته شده که این موشک توان درگیری با ماهواره‌های حاضر در مدار LEO را دارد. بر خلاف مدل قبلی یعنی A-135 که از سر جنگی اتمی بهره می برد، این موشک از سر جنگی متعارف بهره می‌برد.

آماده سازی موشک سامانه A-۲۳۵

در سال ۲۰۱۸ میلادی، یک موشک عجیب در زیر یک فروند میگ ۳۱ روسی مشاهده شد که از نظر ظاهری به نوعی شبیه موشک بالستیک هوا پرتاب Kh-۴۷M۲ بوده و گفته شد توانایی هایپر سونیک نیز دارد. البته از این سلاح مرموز روسی اطلاعات بیشتری منتشر نشده است.

موشک جدید ضد ماهواره ساخت روسیه نصب شده زیر میگ ۳۱

 آمریکا؛ از حمله با اف ۱۵ تا پروژه استاندارد ۳

آمریکا از دهه ۱۹۵۰ میلادی بحث توسعه موشک های بالستیک هوا پرتاب را تحت عنوان پروژه Bold Orion آغاز کرد و با نرسیدن به نتیجه دلخواه در این بخش توسعه یک سلاح ضد ماهواره بر اساس تجربیات این برنامه را آغاز کرد. پروژه دیگر آمریکایی ها در حوزه ضد ماهواره High Virgo نام داشت که مجموعه ای از آزمایش های موفق و شکست خورده را تجربه کرده و در نهایت آمریکایی ها به دلیل نداشت اولویت در این بخش توسعه این توانایی را فراموش کردند. اما همه چیز در دهه ۱۹۸۰ میلادی همه چیز تغییر کرد. با روی کار آمدن ریگان جمهوری خواه از یک سو و در عین حال پی بردن سرویس‌های امنیتی غرب به توسعه توان ضد ماهواره در شوروی سابق یک توسعه و سرمایه‌گذاری سنگین در این بخش در آمریکا آغاز شد.

حاصل تلاش آمریکایی‌ها در این بخش موشک ASM- ۱۳۵ بود. این موشک برای حمل و پرتاب از جنگده اف ۱۵ توسعه پیدا کرده و ۵ بار نیز توسط نیروی هوایی آمریکا آزمایش شد. مهم‌ترین این آزمایش‌ها مربوط به ۱۳ سپتامبر ۱۹۸۵ میلادی بود که یکی از این موشک‌ها موفق شد ماهواره‌ای به اسم P_۷۸_۱ را در مدار زمین منهدم کند.

هواپیمای اف 15 نیروی هوایی آمریکا در حال پرتاب موشک ضد ماهواره ASM- ۱۳۵

برنامه توسعه موشک های ASM-۱۳۵ و آماده کردن تعدادی از جنگنده های اف ۱۵ برای حمل و پرتاب آنها با افزایش هزینه مواجه شده و در نهایت نیز با تمام شدن جنگ سرد و فروپاشی شوروی عملا توسعه این توانایی دیگر مورد نیاز فوری نبوده و برنامه مورد نظر متوقف شد.

اما این به معنی پایان توانایی ضد ماهواره در آمریکا نبوده و این کشور این بار با بهره گیری از پلتفرم معروف موشک استاندارد و در پروژه‌ای موسوم به استاندارد ۳ با کد RIM-۱۶۱ موشک پدافندی برد بسیار بلند با قابلیت درگیری با موشک‌های قاره‌پیما یا ماهواره‌ها را توسعه داد. این موشک‌ها از ناوشکن‌های کلاس آلری برک یا رزم‌ناوهای کلاس تیکاندروگای نیروی دریایی آمریکا حمل و پرتاب می‌شود. ژاپن تنها کاربر خارجی فعلی این موشک بوده و کره جنوبی نیز به زودی به این موشک‌ها مجهز می شود. در عین حال مدل زمین‌پایه این سامانه نیز توسط آمریکا در رومانی مستقر شده است. دو کشور ژاپن و کره جنوبی خریدار سامانه اس ام ۳ هستند و به همین دلیل در لیست دارندگان مستقل ضد ماهواره اضافه نشده اند اما چنین محصول نهایی را در اختیار دارند که می‌توان با آن، ماهواره‌ها را منهدم کرد.

موشک استاندارد 3 در حال شلیک از شناور نیروی دریایی آمریکا

بعد از آزمایش موشک ضد ماهواره توسط چین (که در ادامه به برنامه این کشور خواهیم پرداخت) در تاریخ ۱۴ فوریه سال ۲۰۰۸ میلادی یک تیر موشک استاندارد ۳ نیروی دریایی آمریکا، ماهواره‌ای به اسم USA ۱۹۳ را در ارتفاع ۲۴۷ کیلومتری بر فراز اقیانوس آرام رهگیری و نابود کرد. در حال حاضر سلاح اصلی ضد ماهواره آمریکا، این موشک محسوب می‌شود.

اژدهای زرد و به هم زدن رقابت سنتی مسکو – واشنگتن

جمهوری خلق چین که توسعه اقتصادی، علمی و صنعتی خود را از اواخر جنگ سرد آغاز کرده بود، در ۲ دهه اخیر تبدیل به یک قدرت مهم اقتصادی و نظامی شده است. یکی از مهم‌ترین توانایی‌های چین که در عین حال مایه نگرانی خاص آمریکا و بلوک غرب شده توانایی ضد ماهواره چین است. در سال ۲۰۰۶ میلادی اولین نشانه‌های واقعی از توان ضد ماهواره‌ای چین مشخص شد. در سال ۲۰۰۶ میلادی آمریکا اعلام کرد که چین یکی از ماهواره‌های شناسایی این کشور را نشانه‌گذاری کرده و البته آسیب خاصی نیز به آن وارد نشده است.

به نظر می‌رسد در آن مرحله چین صرفا به دنبال ارسال پیامی به آمریکا بوده که دارای این چنین توانایی است.

نمایه گرافیکی که از موشک ضد ماهواره SC-۱۹ چین منتشر شده

اما سال ۲۰۰۷ زمانی بود که چین برای اولین بار توان نابودی مستقیم یک ماهواره را به نمایش گذاشت. در ۱۱ ژانویه یک تیر موشک SC- ۱۲ به سمت یک ماهواره رصد آب و هوایی چینی در ارتفاع ۸۶۵ کیلومتری شلیک شده و آن را نابود کرد. حالا رسما سه کشور با توان ضد ماهواره در جهان وجود داشت. موشک SC- ۱۲ به نوعی بر اساس موشک بالستیک DF- ۲۱ توسعه پیدا کرده است. چین در ادامه آزمایش‌های ضدماهواره خود در سالهای ۲۰۱۰، ۲۰۱۵ و ۲۰۱۸ نیز موفق شد تا سه ماهواره دیگر را در مدار زمین رهگیری کرده و نابود کند.

امروزه در گزارش‌های منتشر شده از طرف مقامات رسمی آمریکا، روسیه و چین به عنوان دو تهدید اصلی در بخش فضایی با توانایی اخلال و نابود کردن ماهواره ها معرفی می شوند. موشک های سری ۱۹ SC-  و سامانه تسلیحاتی ضد ماهواره  Dong Neng از جمله دیگر دارایی های ضد ماهواره ساخت چین هستند.

هند و تغییر دوباره موازنه ضد ماهواره در جهان

اما آخرین عضو اضافه شده به باشگاه دارندگان تسلیحات ضد ماهواره در جهان به صورت عملیاتی، هندوستان است. این کشور نیز در چند دهه اخیر همزمان با توسعه توان اقتصادی، توسعه توان علمی و نظامی را در دستور کار خود قرار داده و یکی از آخرین دستاوردهای راهبردی این کشور را می توان آزمایش سلاح ضد ماهواره در ماه مارس سال ۲۰۱۷ میلادی معرفی کرد. هندی ها این آزمایش را به نوعی بخشی از برنامه گسترده تر خود برای توسعه یک سپر دفاع موشکی نیز اعلام کردند. این رهگیر موشکی از روش برخورد مستقیم با هدف و نابودی ان به وسیله انرژی جنبشی حاصل از برخورد استفاده کرده است.

موشک رهگیر ضد ماهواره هند

این موشک از دو مرحله پیشران سوخت جامد بهره می‌برد و در مرحله آخر نیز خود سرجنگی به سمت هدف پرواز می‌کند. در جریان تست مورد نظر موشک بعد از شلیک شدن ماهواره هدف را بعد از ۱۶۸ ثانیه در ارتفاع ۲۸۳ کیلومتری از سطح زمین هدف قرار داد. منابع رسمی هندی اعلام کردند که این موشک می‌تواند تمامی ماهواره‌های موجود در مدار LEO را با موفقیت رهگیری و نابود کند. برخی از کارشناسان اعتقاد دارند هند با این آزمایش موفق نه فقط توانایی های خود در بحث دفاع ضدموشکی و ضدماهواره را اثبات کرده و از این به بعد نیز بخشی از هر توافق و سیستم بین المللی برای نظارت بر تسلیحات ضد ماهواره و مباحث مربوط به استفاده نظامی از فضا خواهد بود.

آنچه در بالا آمد یک روایت بسیار فشرده از رقابت در حوزه سلاح‌های ضد ماهواره در جهان امروز و کشورهای دارای این سلاح به صورت شناخته شده بود. سلاحی راهبردی که در نبردهای آینده خصوصا بین قدرت های بزرگ، نقشی مهم و تعیین کننده داشته و در عین حال باعث خواهد شد تا دیگر کشورهای جهان نیز به دنبال کسب این سلاح بروند.