به گزارش مشرق، به زبان ساده، موشک‌های نظامی ساخته شده اند تا مواد منفجره را به محل هدف برسانند و پس از اصابت یا اندکی قبل و بعد از آن، با انفجار محموله، هدف را از بین ببرند. این محموله در بخشی از موشک که اصطلاحاً به آن سر جنگی یا کلاهک جنگی (Warhead) گفته می شود قرار می گیرد.

در موشک های بالستیک قدیمی و برخی از موشک های بالستیک فعلی، سر جنگی ثابت است یعنی موشک در مرحله نهایی حرکت، به همراه کل بدنه خود به سمت زمین می آید. در حالی که در موشک های جدید، سرجنگی جدا شونده است بدین معنی که بخش مربوط به محموله انفجاری پس از مرحله اوجگیری از موشک جدا شده و به سمت زمین حرکت می کند.

این کلاهک ها صرف نظر از ثابت یا جدا شونده بودن، دستکم از سه منظر قابل بررسی و مقایسه هستند: وجود قابلیت هدایت، خصوصیات شکلی و نوع محموله جنگی.

در صورت جدا شونده نبودن، وجود قابلیت هدایت و تصحیح مسیر برای کلاهک بستگی به خود موشک دارد. عمده موشک های بالستیک با استفاده از سامانه کنترل بردار رانش، کنترل می شوند بنابراین پس از اتمام سوخت و خاموش شدن پیشران، قابل هدایت نیستند.

سرجنگی جدا شونده موشک قیام و اجزاء داخلی

سرجنگی های جدا شونده نیز معمولاً ‌فاقد هدایت هستند و از این رو به صورت ذاتاً‌ پایدار طراحی می شوند تا پس از ورود مجدد به جو و ایجاد نیروهای آیرودینامیکی بر اثر حرکت روی بدنه به سمت زمین جهت گرفته و به مختصات انتهایی مسیر حرکت خود برسند. اما در ایران در یک دهه اخیر فعالیت های گسترده ای برای هدایت سرجنگی جدا شونده صورت گرفته است که هم در موشک های برد بلند مانند عماد و هم در برد متوسط ها مانند قیام و ذوالفقار و دزفول پیاده سازی شده است.

موشک ذوالفقار و سرجنگی جدا شونده آن در ویدیوی جدید منتشر شده؛ وجود تراستر در انتهای سرجنگی مشهود است

از نظر ماهیت عملکردی سر جنگی، دسته بندی از نظر منفرد یا غیر منفرد بودن آن صورت می گیرد.

کلاهک منفرد، نوع معمول و پایه کلاهک هر موشکی است. این سرجنگی بسته به مأموریت تعریف شده برای آن می تواند انفجاری شدید، ترکشزا، آتشزا، نفوذگر و ... باشد که در موشک های بالستیک عموماً از نوع انفجاری شدید است.

نوع دیگر، کلاهک «چندگانه» یا «مجتمع» است که در واقع از کنار هم قرار گرفتن تعدادی کلاهک کوچکتر حاصل شده است و پس از جدا شدن کلاهک اصلی از موشک و در زمان مطلوب، این کلاهک های کوچک از سرجنگی اصلی جدا شده و با فاصله گرفته از هم به نقاط مختلفی برخورد می کنند. به طور معمول کلاهک های مجتمع، از سه تا 14 کلاهک کوچکتر تشکیل می شوند.

سرجنگی «خوشه ای» را می توان نوعی از کلاهک ها مجتمع دانست که از تعداد زیادی مهمات کوچک یا بمبلت تشکیل شده اند. این نوع سرجنگی برای پوشش دادن یک منطقه نسبتاً وسیع که اهدافی با مقاومت کم در آن پراکنده شده اند مناسب است. البته بمبلت های سرجنگی خوشه ای موشک های بالستیک با بمب های خوشه ای معمولی که از هواپیماها رها می شوند ممکن است تفاوت های ابعادی داشته باشند. برخی منابع خارجی تعداد بمبچه های این نوع سرجنگی را برای برخی موشکهای بالستیک ایران تا 1400 عدد اعلام کرده اند.

سرجنگی موشک های بالستیک قدر/سجیل/قیام قابل تجهیز به انواع مهمات فرعی در سه نوع

نوع دیگری از سرجنگی های موشک های ایران، «بارانی» نامیده شده است. این کلاهک نیز از تعداد زیادی بمبلت تشکیل شده اما بر اساس تصاویر موجود فرایند عملکرد آن با خوشه ای متفاوت است به طوریکه پس از رسیدن به سطح زمین این مهمات به صورت شعاعی به اطراف پراکنده می شوند.

تصویر منتشر شده در گذشته از عملکرد سرجنگی بارانی موشک های شهاب3

در سالهای گذشته موشک زلزال با سرجنگی بارشی نیز نمایش داده شده بود که برای انهدام اهداف دارای مساحت بالا طراحی شده از جمله فرودگاه‌ها، باندهای پرواز و منطقه استقرار تجهیزات و ادوات دشمن؛ سرجنگی بارشی این موشک شامل 30 بمب 17 کیلوگرمی بوده که در ارتفاع مناسب از هدف بسته به وسعت مد نظر برای تأثیرگذاری، بمب‌ها رها شده و روی هدف فرود می‌آیند. این امر نشان میداد که نیروهای مسلح به دنبال تنوع بخشی به نوع سرجنگی موشکهای بالستیک در رده برد کوتاه و تاکتیکی هم هستند.

سرجنگی موشک زلزال بارشی

این بمب‌ها که دارای بالک‌های پایدارساز بازشونده هستند با فرود تقریباً عمودی روی هدف توانایی تأثیرگذاری بر اهدافی مانند کمپ‌های استقرار نیروهای دشمن، محل‌های استقرار ادوات زرهی سبک و خودروهای راهکنشی، توقفگاه‌های هواپیماها و بالگردها را همانند باندهای پروازی دارند در حالی که پس از جدا شدن این بمب‌ها از موشک اصلی امکان انهدام آنها برای دشمن عملاً وجود نداشته و تأثیرگذاری آن روی هدف، قطعی خواهد بود.

لازم به ذکر است در برخی از سرجنگی های بارانی، از بمبلت هایی که خود دارای خرج گود هستند استفاده می شود تا امکان آسیب زدن به اهدافی با محافظت نسبی هم فراهم شود.

تصویر گرافیکی از نحوه عملکرد سرجنگی موشک زلزال بارشی

در فیلم هایی که اخیراً از آزمایش های موشک های بالستیک ساخت وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح منتشر شده است، علاوه بر نمایش دقت بالا و تنوع برد و هدایت، شاهد نمایش عملکرد گونه های مختلف سرجنگی قابل نصب روی موشک های بالستیک تاکتیکی هستیم.

آنچه در بین این تصاویر جدید بوده و برای اولین بار منتشر شده است، نمایش سرجنگی نفوذگر در بتن مسلح و سرجنگی ترکشی است. سرجنگی نفوذگر گونه ای کلاهک منفرد یا تکی است که به طور معمول در بخش جلویی خود از ماده ای با چگالی بالا و مقاومت کافی تشکیل شده است که پس از برخورد با سطح مستحکم هدف، به واسطه دو عامل چگالی بالا و سرعت برخورد، نفوذ می کند. همچنین این نوع سرجنگی دارای فیوز ضربه ای تأخیری است تا شروع عملکرد زنجیره آتش را پس از شکافتن سطح مقاوم تا حد امکان، صورت دهد. در این شرایط بیشترین میزان تخریب در هدف حاصل می شود.

عملکرد سرجنگی نفوذگر موشک بالستیک برد کوتاه

لازم به ذکر است که گونه دیگری از سرجنگی های نفوذگر که بیشتر در موشک های ضد زره کاربرد دارد از سرجنگی های خرج گود یا شکل گیرنده در اثر انفجار تشکیل می شود که با شیوه فوق تفاوت دارد.

با توجه به اینکه بخشی از اهداف دشمن توسط پناهگاه های بتنی محافظت می شوند از اتاق های عملیات گرفته تا محل ذخیره مهمات و نیز آشیانه جنگنده ها، وجود این نوع سرجنگی برای انهدام این طیف از اهداف بسیار لازم است. البته اطلاعات خاصی از میزان عمق نفوذ سرجنگی ضد استحکامات در فیلم ها ذکر نشده است اما انتشار این تصاویر نشان می دهد که از مدت ها پیش روی این توانمندی کار شده است.

ابعاد یک آشیانه بتنی در یکی از پایگاه های استقرار نیروی هوایی آمریکا در منطقه

بنابراین اگر جمهوری اسلامی ایران در عملیات حمله به عین الاسد قصد گرفتن تلفات از نیروهای ارتش تروریستی آمریکا را داشت، می توانست با استفاده از این نوع سرجنگی و حمله مستقیم با موشک های نقطه زن خود پناهگاه های بتنی یا بانکرهای موجود در پایگاه عین الاسد را هدف قرار دهد.

نوع دیگر سرجنگی مشاهده شده برای موشک های بالستیک تاکتیکی ساخت ایران که برای اولین بار در ویدئوهای اخیر مشاهده شد، نوع ترکشی بود. بر خلاف نوع بارانی که مجموعه ای از کلاهک های ریز و درشت را روی محوطه هدف پراکنده می کند، سرجنگی ترکشی با انفجار در ارتفاع چند ده متری روی محوطه، مستقیماً تعداد بیشماری ترکش را روی محوطه رها می کند.

عملکرد سرجنگی ترکشی موشک ذوالفقار

این نوع سرجنگی برای آسیب زدن به اهداف اصطلاحاً نرم، یعنی بدون پوشش محافظ زرهی مناسب است که شامل مراکز تجمع نفرات، هواپیماها و بالگردهای موجود در یک پایگاه هوایی می شود که در اثر اصابت ترکش ساده هم آسیب پذیر هستند.

با این نوع سرجنگی به جای انهدام دقیق و تک به تک اهدافی ماننده هواپیما، از نقطه ضعف عدم پوشش زرهی آن و از رده عملیاتی خارج شدن آن با اصابت ساده ترین ترکشها، استفاده می شود.

این هواپیماها شامل انواع سوخترسان و آواکس و ترابری هم می شود که همواره در فضای باز و بدون حفاظت با سطوح مقاوم قرار دارند. در این حالت رابطه هزینه-فایده به شکلی مطلوب به نفع موشک مهاجم رقم می خورد و همین خارج شدن هواگرد دشمن از رده عملیاتی به معنای عدم دسترسی به آن به مدت چند روز تا چند هفته یا حتی بیشتر خواهد بود.

سوخترسان و بمب افکن بی-1بی آمریکایی در رمپ پایگاهی در منطقه

نکته قابل ذکر دیگر، به کارگیری انواع سرجنگی انفجاری، ترکشی و نفوذگر روی موشک هایی با برد مختلف است که انعطاف پذیری تاکتیکی بیشتری برای عملیات های موشکی رقم می زند.

موشک های مذکور خصوصاً در رده برد کم قابلیت های صادراتی بسیاری هم دارند که با توجه به بازارهای موجود برای این دسته از تسلیحات و حساسیت کم ناظران خارجی بر این گونه سلاح ها می تواند به کسب درآمد مناسبی هم برای کشور از بابت صنعت دفاعی منتهی شود.