سرویس جهان مشرق _ در راستای تلاش های رژیم صهیونیستی برای گسترش نفوذ خود در منطقه‌ی «آسیای مرکزی و قفقاز» وبگاه ترکیه ای «ویکر تورو» در گزارشی به بررسی تازه ترین اقدامات اسرائیل در کشور «ازبکستان» می پردازد که یهودیان در آن نفوذ و قدرت قابل توجهی دارند و به جهت داشتن مرزهای مشترک با افغانستان، هرگونه تحرکات و اقدامات اسرائیل در ازبکستان برای تهران و کابل اهمیت بسیاری دارد.

در این گزارش آمده است: رژیم صهیونیستی در سال های اخیر در عمل مناسبات گسترده و نزدیکی به خصوص در حوزه نظامی و امنیتی با آذربایجان برقرار کرده، حوزه ای که ازبکستان به آن نگاه و توجه ویژه ای دارد.

ازبکستان به این دلیل که میزبان «یهودیان بخارا» به عنوان یکی از قدیمی ترین قوم های ساکن آسیای مرکزی است، پیش تر از دیگر کشورهای این منطقه با تل آویو مناسبات رسمی سیاسی و دیپلماتیک برقرار کرد.

در حال حاضر ازبکستان تلاش می کند، ‌ با هدف برقراری موازنه ی قدرت بین روسیه و چین در منطقه ی آسیای مرکزی مناسبات جدیدی با تل آویو برقرار کند و برد و بعد تازه ای به روابط فیمابین دهد. به همین منظور از سازمان های رشد و توسعه غربی از جمله اسرائیلی جهت فعالیت و افتتاح دفاتری در ازبکستان دعوت به عمل می آورد و تلاش می کند، با توسل به صنعت تروریسم و گردشگری منابع جدیدی برای حمایت از اقتصاد خود ایجاد کند و در این راستا، رژیم صهیونیستی تمام توان و قدرت خود را به کار می برد تا در سریع ترین زمان ممکن پاسخگوی درخواست ها و دعوت های «تاشکند» باشد.

تغییر و تحولات سریعی که پس از فوت «اسلام کریم اف»، اولین رئیس جمهوری ازبکستان که از سال ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۱۶ بر این کشور حکومت کرده بود، در رویکردهای سیاسی تاشکند رخ داد، نقش بزرگی در توسعه و گسترش مناسبات تاشکند – تل آویو بازی کرد.

این روند با به قدرت رسیدن «شوکت میرضیا اف» به عنوان رئیس جمهوری جدید ازبکستان سرعت بیشتری یافت، رویکردهای جدید میر ضیا اف آن قدر با کریم اف تفاوت داشت که کارشناسان وی را پایه گذار «ازبکستان جدید» و «رنسانس سوم» در این کشور نامیدند و در رأس این تغییر رویکردها، اتخاذ سیاست قابل انعطاف تر در قبال غرب و اسرائیل بود.

چرخش رویکرد سیاسی

به گفته این گزارش، دو عامل «اسلام افراط گرا» و «تروریسم» که از جنوب ازبکستان، ‌ آنجا که دارای مرزهای مشترک با افغانستان است، وارد این کشور می شد، تهدیدی جدی برای امنیت ملی ازبکستان تلقی می شد، به همین دلیل تلاش هایی برای جذب اقلیت ها و طوایف مختلف و متعدد در داخل کشور آغاز شد.

افزون بر آن، تاشکند توجه ویژه خود را بر گسترش و توسعه ی مناسباتش با روسیه و چین متمرکز و در این راستا تلاش کرد، با بهره گیری از کمک های اقتصادی کشورهایی مانند کره جنوبی و همچنین رژیم صهیونیستی زمینه رشد و توسعه کشور را فراهم کند. با رسیدن شوکت میرضیا اف به قدرت ازبکستان نگاه به غرب را پیش گرفت.

تهدیدات زیست محیطی و آب و هوایی مانند کم آبی و گسترش بیابان ها و نبود ثابت و استقرار در افغانستان باعث شد تا تاشکند، بر توسعه و گسترش مناسباتش با کشورهایی مانند آمریکا و ترکیه و بالطبع رژیم صهیونیستی بیش از گذشته متمرکز کند.

به موازات نگاه به غرب، ازبکستان به سیاست بی طرفی دوران کریم اف نیز ادامه داد و در این راستا، خود را از ورود به دایره جنگ قدرت دایر بیت غرب و چین و روسیه در آسیای مرکزی دور نگه داشت.

همین رویکرد سیاسی باعث شد تا ازبکستان از جمله معدود کشورهای مسلمانی باشد که با وجود داشتن مناسبات سیاسی و دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی، روابط خود با تهران و جنبش طالبان در افغانستان را حفظ کند و این برای تل آویو بسیار مهم بود و باعث می شد، تاشکند جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی رژیم صهیونیستی در آسیای میانه پیدا کند.

ریشه ها و عوامل تاریخی

این گزارش در ادامه به دلایل تاریخی، مناسبات تاشکند – تل آویو نیز می پردازد و توضیح می دهد: ازبکستان در طول تاریخ همواره یکی از مهمترین مراکز تجمع و سکونت یهودیان کمونیست در اتحاد شوروی سابق را تشکیل می داد. ازبکستان همچنین خاستگاه «یهودیان بخارا» است که امتداد نسل های کنونی یهودیان شرقی است و بنابر اسناد تاریخی این گروه از یهودیان از حدود ۱۲۰۰ سال قبل در ازبکستان سکونت داشتند.

یهودیان بخارا جایگاه مهم و پر نفوذی در دستگاه های تصمیم گیری روسیه و آمریکا و اسرائیل دارند و از شخصیت های معروف و بارز این گروه از یهودیان می توان به «لو لویف» معروف به «سلطان الماس» اشاره کرد که دارای روابطی راهبردی و مهم با واشنگتن، مسکو و تل آویو است.

افزون بر آن، روابط این گروه از یهودیان با یهودیان روسیه تأثیر مهمی روی رویکرد سیاست خارجی اسرائیل دارد، چراکه بسیاری از یهودیان روس تبار جزو اولین گروه از مهاجران به سرزمین های اشغالی (اسرائیل) و بنیانگذار جنبش صهیونیسم بودند و در مراکز قدرت رژیم صهیونیستی به ویژه وزارت خارجه این رژیم حضور و به سیاست ها و رویکردهایش جهت می دهند، یکی از بارزترین شخصیت ها از این دست می توان به «آویگدور لیبرمن» وزیر دارایی و «یوئیل رازووف»، وزیر سیاحت و گردشگری اسرائیل اشاره کرد.

نفوذ یهودیان در ازبکستان به افراد و شخصیت ها محدود نمی شود، بلکه جنبش ها و سازمان های یهودی نیز با قدرت در این کشور فعال هستند، سازمان «حباد» یکی از مهمترین جنبش های وابسته به یهودیان حسیدی است که نفوذ بسیاری در شهرهای مهم ازبکستان مانند بخارا، سمرقند و تاشکند دارد و تلاش می کند، به واسطه ی مدارس و مراکز دینی خود، یهودیان را در اتحاد شوروی سابق گرد آورد.

همچنین، آژانس یهود نیز دارای دفتری در تاشکند است و در این کشور فعالیت دارد. افزون بر آن، اسرائیل در ازبکستان دارای مراکز فرهنگی متعددی است که در شهرها و مناطق مختلف این کشور آزادانه فعالیت می کنند و حتی در آنها زبان عبری هم آموزش داده می شود.

به این ترتیب، ‌ نفوذ فرهنگی و اقتصادی و سیاسی اسرائیل در ازبکستان از اوایل دهه ی نود قرن گذشته آغاز شده بود که یکی از مهمترین دلایل آن به نگرانی تاشکند از نفوذ اسلامگرایان افراطی از افغانستان به ازبکستان و خطری باز می گردد که از جانب آنها امنیت ملی ازبکستان را تهدید می کرد.

خطر اسلامگرایان افراطی تاشکند را وامی داشت تا برای مقابله با این خطر سطح آمادگی نیروهای نظامی و آماده باش دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی خود را بالا ببرد و این فرصت مناسبی بود تا رژیم صهیونیستی از آن برای گسترش نفوذ خود در دوایر نظامی و امنیتی و اطلاعاتی ازبکستان استفاده کند، ‌ به ویژه آنکه تعارض منافع و رویکردهای مسکو با تاشکند در آن مقطع باعث می شد تا تاشکند در این زمینه از مسکو کمک نگیرد.

پس از آن و در طول سال های بعد گسترش نفوذ اسلامگرایان افراطی در افغانستان و همچنین قدرت گیری جنبش های اسلامگرای ازبکی باعث گسترش روابط نظامی و امنیتی تاشکند – تل آویو شد.

اما صرف نظر از خطر اسلامگرایان افراطی، خطر انقلاب اسلامی در ایران و مقابله با نفوذ ایران در کشورهای آسیای میانه یکی از مهمترین عوامل اهمیت ازبکستان برای رژیم صهیونیستی بود، نکته ای که «مادلین آلبرایت»، وزیر خارجه اسبق آمریکا بارها به آن اشاره و تأکید کرده بود، برای مقابله با نفوذ ایران در آسیای میانه ازبکستان در سیاست خارجی واشنگتن و تل أویو از اهمیت بسیاری برخوردار است.

ابعاد و سطح مناسبات تاشکند – تل آویو

همان طور که گفته شد، مناسبات تاشکند – تل آویو دارای ابعاد و سطوح مختلفی است، در بعد اقتصادی مناسبات دو طرف متوسط برآورد شده و حجم مبادلات تجاری طرفین به سالیانه ۵۰ میلیون دلار بالغ می شود. سرمایه گذاری اقتصادی اسرائیل در ازبکستان حوزه های کشاورزی، پزشکی و سیستم های اطلاعاتی و امنیتی را شامل می شود.

به گفته ی رئیس اتاق بازرگانی اسرائیل در آسیا، ‌ کشاورزی اصلی ترین حوزه سرمایه گذاری و مشارکت اسرائیل در ازبکستان است  و حمایت ها و حضور و مشارکت اسرائیل در این زمینه برای تاشکند که از کم آبی و گسترش بیابان ها به شدت رنج می برد، از اهمیت بالایی برخوردار است.

بعد از بخش کشاورزی، رژیم صهیونیستی سرمایه گذاری های گسترده ای در بخش بهداشت و درمان ازبکستان انجام داده و کمک ها و برنامه های آموزشی سازمان های یهودی صهیونیستی در زمینه بهداشت و درمان، قدرت نرم رژیم صهیونیستی در ازبکستان را بیش از پیش تقویت کرده و گسترش می دهند.

این درحالی است که هیئت های دیپلماتیک اسرائیلی در ازبکستان به انحای مختلف حمایت های ویژه ای از یهودیان فقیر بخارا به عمل می آورند.

جایگاه ازبکستان در سیاست خارجی اسرائیل

از زمان اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی صرف نظر از منطقه آسیای میانه، کشور ازبکستان در سیاست خارجی تل آویو از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. این اهمیت ریشه در عوامل متعددی دارد، ‌ از جمله اینکه ازبکستان با ۲۴ میلیون نفر پر جمعیت ترین کشور منطقه آسیای میانه و بعد از قزاقستان، پیشرفته ترین کشور منطقه در حوزه صنعت، علم و تکنولوژی است.

علاوه بر اینکه، ازبکستان بزرگ ترین جامعه یهودیان آسیای میانه با ۱۲۰ هزار یهودی را در خود جای داد که تاکنون رژیم صهیونیستی بیش از ۷۰ هزار نفر از آنها را به سرزمین های اشغالی انتقال داده، بنابراین یک منبع جمعیتی مهم برای اسرائیل محسوب می شود.

از سوی دیگر، کشور ازبکستان ازبکستان دارای منابع طبیعی زیادی از جمله معادن طلا، نقره، اورانیوم، مس، روی و همچنین گاز طبیعی، نفت، زغال سنگ و غیره است. این کشور ششمین کشور تولید کننده طلا در جهان و چهارمین کشور از نظر ذخایر نقره ی خام است. همچنین دارای ذخایر قابل توجه اورانیوم و دانش و توان غنی سازی آن است.  

ازبکستان به دلیل قرار گرفتن در قلب آسیای میانه از موقعیت جغرافیایی مهمی برخوردار است. به همین دلیل، ‌ اسرائیل از سال ها قبل تلاش های خود را بر گسترش نفوذ خود در این کشور به ویژه در حوزه اقتصادی متمرکز کرده است و در این راستا بود که اسرائیل اولین نشست مشترک اقتصادی خود با کشورهای آسیای میانه را در سال ۱۹۹۲ در تاشکند برگزار کرد.

همان طور که در سطور بالا اشاره شد، بیم تاشکند از نفوذ جریان های اسلامگرای افراطی از افغانستان و مقابله با نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه آسیای مرکزی، ازبکستان از اهمیت بسیاری در سیاست خارجی رژیم صهیونیستی برخوردار است.