به گزارش مشرق، کارگروه مطالعات فوری پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، توصیه سیاستی جدید خود را با عنوان «افت یادگیری در دوران کرونا و راهکارهای مواجهه با آن در زیست بوم ایران»، منتشر کرد.
در این توصیه‌نامه آمده است: شوک کووید ۱۹ در اسفند ۱۳۹۸ نظام آموزش و پرورش ایران را با چالش‌های زیادی مواجه ساخت. در آن فضا آموزش مجازی، پدیده‌ای نوپدید محسوب می‌شد که بدون وجود زیرساخت‌ها و سامانه‌های مناسب و آماده نبودن معلمان، خانواده‌ها، مدیران و سیاستگذاران، با کارکردی ضعیف به ناچار جایگزین آموزش حضوری شد.
هم اکنون پس از گذشت ۲ سال از آن پاندمی، برآورد دقیقی از تعداد هفته‌های تعطیلی مدارس کشور - با توجه به تنوع مدارس از عشایری و روستایی تا مدارس شهری - وجود ندارد. تردیدی نیست که در ۲ سال گذشته مقدار و عمق یادگیری دانش‌آموزان مطلوب و حتی قابل انتظار نبوده و اغلب دانش‌آموزان در معرض آفت یادگیری و ترک تحصیل و نیز مشکلات بهزیستی و سلامت روان قرار گرفته‌اند. بنابراین، اتخاذ تدابیر مناسب و مداخله‌های مؤثر برای جبران افت و شکاف یادگیری و جلوگیری از پیامدهای زیانبار روانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ضروری به نظر می‌رسد. در این فرصت پیش آمده پیشنهاداتی برای مواجهه با پدیده افت یادگیری به شرح زیر ارائه می‌شود:
۱. پایش خسارت‌های ناشی از بحران کرونا بر کیفیت یادگیری در راستای برانگیزاندن مدیران و دست اندارکاران
بر اساس تحلیل اقتصادانان حوزه آموزش و پرورش در سطح جهان، هر سه ماه تعطیلی مدارس در بحران کرونا موجب ۱.۵ درصدی تولید ناخالص داخلی (GDP) کشورها در نیم قرن آتی خواهد شد (هانوشک ووزمان، ۲۰۲۰). بر این اساس کشوری که ۱۲ ماه تعطیلی داشته است، ۶ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را در نیم قرن آتی از دست خواهد داد. کودکان متأثر از این افت یادگیری، ۱۰ تریلیون دلار (چیزی معادل ۸% ز GDP جهانی) از درآمدهای خود را در طول زندگی از دست خواهند داد. برای هر کودک این کاهش درآمد معادل از دست دادن یک سال درآمد از بازار کار در طی دوران فعالیت شغلی است (بانک جهانی، ۲۰۲۰).
شبیه‌سازی‌های اخیر (بانک جهانی، ۲۰۲۰) نشان می‌دهند که با یک سناریوی محافظه‌کارانه فقط ۵ ماه تعطیلی مدارس، کشورهای دارای درآمد ضعیف تا متوسط با کاهش کیفیت سال‌های تحصیل تا حداکثر حدود ۰.۹ (۹ ماه) مواجه خواهند شد و فقر یادگیری از ۵۳ درصد پیش از پاندمی به ۶۳ درصد افزایش خواهد یافت. این امر کشورهای دارای عملکرد تحصیلی ضعیف پیش از این بحران را بیشتر تحت تأثیر قرار خواهد داد. پیشنهاد می‌شود تیم اقتصادی و مدیریتی در سطح وزارتخانه تشکیل شود و اثرات بلندمدت افت یادگیری دانش آموزان را بر اقتصاد کشور تحلیل کنند.
۲. تدوین و اجرای برنامه‌های ترمیمی به اقتضای مدارس در مناطق بحرانی و خطرپذیر
افت یادگیری در طول زمان بدون اقدامات ترمیمی، پیچیده تر می‌شود. باید توجه داشت که یادگیری یک فرایند تجمیعی با تراکمی است و یادگیری‌های تازه، بر شالوده مهارت‌ها و دانش‌های اکتسابی پیشین بنا می‌شوند. وقتی دانش‌آموزان یادگیری‌های پایه را بخاطر تعطیلی مدارس با آموزش از راه دور از دست می‌دهند، شالوده‌های یادگیری‌های بعدی تشکیل نمی‌شود. در نتیجه، آمادگی برای یادگیری تضعیف می‌شود و افت یادگیری رها شده و ترمیم نشده به صورت خزنده به روند خود ادامه می‌دهد مگر اینکه دولت‌ها اقداماتی برای ترمیم و جبران یادگیری دانش‌آموزان هنگام برگشت به مدرسه انجام دهند. راهکارهای ترمیمی پیشنهادی را می‌توان به شرح زیر فهرست کرد:
- تهیه و تدوین سریع یک برنامه یادگیری جبرانی با کیفیت و مناسب و جامع
- افزایش میزان ساعات حضور دانش آموزان در مدرسه
- حضور دانش آموزان در مدرسه در روزهای تعطیل،
- طولانی کردن سال تحصیلی
- کم کردن تعطیلات تابستانی
- راه اندازی مدارس تابستانی و ایجاد فرصت‌های یادگیری فشرده برای دانش آموزان
- تهیه منابع کافی اعم از وسایل و مکان امن برای یادگیری
- پایش مشارکت جدی دانش آموزان از طریق تحلیل حضور، رفتار و پیشرفت یادگیری آنها
- پشتیبانی انفرادی و آموزش خصوصی برای چیرگی بر مطالب درسی
٣. آموزش و توجیه کارکنان آموزش و پرورش و مجریان در سطوح مختلف در ارتباط با شکاف یادگیری و تکنیک‌های مواجهه با آن بر اساس تجارب بین المللی
یکی از راهکارهای مواجهه با افت یادگیری دانش‌آموزان آموزش نیروی انسانی است. برای آنکه این راهکار عملیاتی شود در نظر گرفتن آن در سه سطح ضروری است:
- مسأله افت یادگیری و ضرورت انجام مداخلات توسط مسؤولان پژوهشگاه مطالعات و معاونان وزیر در صدا و سیمای ملی و محلی و نیز تریبون‌های نمازهای جمعه و جماعت مطرح و از همه گروه‌های ذی نفع برای مشارکت و همکاری برای جبران عقب افتادگی‌ها دعوت شود.
- به منظور برانگیختن و درگیر کردن گروه‌های ذی نفع با پدیده شکاف یادگیری ایجاد شده در دو سال گذشته، می‌توان به برگزاری وبینارهای آموزشی در زمینه چگونگی مواجه نظام آموزشی اقدام کرد. شایسته است اولین وبینارها برای مدیران و کارشناسان حوزه ستادی تشکیل شود. پس از آن همزمان با تشکیل وبینارها، اطلاع رسانی تشکیل این وبینارها از طریق رسانه‌ها انجام شود.
- تدبیری اتخاذ شود که همه گروه‌های ذی نفع (مدیران استان‌ها و مناطق، کارشناسان، مدیران مدارس، معلمان، دانش آموزان و اولیای دانش آموزان) در این وبینارها شرکت کنند. برای برگزاری این وبینارها می‌توان از مدیران و کارشناسان حوزه ستادی و صاحب نظران و فعالان حوزه تعلیم و تربیت استفاده کرد. در وبینارها، می‌توان به بررسی شواهد ناظر بر افت یادگیری، تبیین پدیده شکاف یادگیری و افت تحصیلی، راهکارهای غلبه بر شکاف یادگیری با توجه به ظرفیت‌های خاص هر منطقه، بهره‌مندی از تجارب زیسته مناطق و استان‌ها در زمینه پر کردن شکاف یادگیری دانش آموزان، پرداخت.
- از معاونت‌های وزارت آموزش و پرورش خواسته شود تا اقدامات انجام شده در خصوص سنجش میزان افت در حوزه‌های مختلف یادگیری را به تفکیک گروه‌های مختلف دانش آموزی، به طور مرتب گزارش کنند.
- در سطح استان‌ها و مناطق، مدیران دوره‌های مختلف تحصیلی لازم است از اقداماتی که در سنجش میزان افت و ترمیم شکاف یادگیری در سطح مدرسه قابل اجراست، حمایت‌هایی جدی به عمل آورند و مداخلات مد نظر پیگیری شود. پیش بینی و استقرار تیمی از مشاوران درسی برای کمک به معلمان جهت پر کردن خلاءهای یادگیری مفید به نظر می‌رسد.
- در سطح مدرسه، به آسیب شناسی وضعیت تحصیلی دانش آموزان و استخراج مشکلات پربسامد و جستجوی راهکارهای عملی در گروه‌های درسی مدرسه و شورای معلمان، اقدام شود. معلم هر درس با توجه به نیازهای مبرم برخی از دانش آموزان، با ابتکار خود از ظرفیت دانش آموزان توانمند برای کمک به دانش آموزان نیازمند استفاده کند.
۴. توسعه و تکمیل زیرساخت‌های لازم برای کاهش شکاف یادگیری
آموزش مجازی رویکرد مناسبی برای تداوم آموزش مدرسه‌ای در در زمان‌های بحرانی از قبیل بحران کرونا، حوادث طبیعی و آلودگی هوا، جنگ و غیره است. در دوره کرونا به صورت ضمنی ثابت شد که دانش آموزان تا بر خوردار در ایران در مناطق محروم و روستایی و حاشیدی شهرها با بسته شدن مدارس در معرص افت شدید یادگیری هستند برای مقابله با این وضعیت راهکارهای زیر توصیه می‌شود.
- اختصاص بودجه مناسب برای تجهیز و تأمین زیرساخت‌های آموزش مجازی در مدارس مناطق محروم در
- راستای کاهش شکاف عدالت آموزشی؛
- تعامل مداوم با وزارت ارتباطات و شورای عالی مجازی برای افزایش پهنای باند و تأمین و استقرار اینترنت
- با کیفیت در مدارس؛
- انتخاب و توسعه سیستم‌های مدیریت یادگیری با توجه به ابعاد تربیتی و پداگوژیکی دانش آموزان؛
- مجهز کردن مدارس به تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری مناسب آموزش مجازی؛
- تشکیل و آماده کردن کادر و کارشناسان پشتیبان آموزش مجازی؛
- توسعه ظرفیت‌های وباگوژی معلمان و توانایی به کار گیری امکانات مولتی مدیا و تصویری؛
- تهیه قوانین و مقررات برای حفظ حریم شخصی و حفاظت از لاگی داده‌های سیستم‌های مدیریت یادگیری در وزارت آموزش و پرورش؛
- قطع نکردن آموزش مجازی و به کار گیری یادگیری ترکیبی در مدارس کشور در شرایط پسا کرونا
۵. اتخاذ تدابیر مؤثر توسط آموزش و پرورش برای حضور فعال سازمان‌های مردم نهاد مرتبط با تعلیم و تربیت در کاهش افت یادگیری.
در سطح کشور، سازمان‌های مردم نهاد و خیرین به صورت پراکنده مشغول خدمت رسانی هستند. در شرایط حاضر، استفاده از طرفیت این نهادها بسیار مفید خواهد بود. برای استفاده از ظرفیت سمن‌ها اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
در وهله اول نظام آموزشی باید به تشکل‌های مردم نهاد اعتماد داشته باشد. ثانیا بپذیرد که خرد جمعی و عقلانیت نهفته در بیرون از آموزش و پرورش، ظرفیت ارزشمندی است که می‌تواند مورد بهره‌برداری قرار گیرد. ثالثا زمینه‌های همکاری (توزیع منابع، ایجاد زیرساخت‌ها، جذب معلمان با کیفیت) را تعیین نماید و متناسب با هر زمینه از سمن‌هایی که کار کرده‌اند، دعوت به همکاری کند و برای این نوع همکاری چهارچوب‌هایی را در قالب تفاهم نامه‌های مشترک تنظیم نماید.
- مقررات همکاری با پشتیبان‌های آموزشی داوطلب و یا سازمان‌های مردم نهاد تبیین شود.
- معلمان (شاغل یا بازنشسته) که داوطلب تدریس یک به یک هستند، شناسایی و ترغیب شوند.
- مواد آموزشی و ارزشیابی در فضای مجازی در سطوح مختلف برای استفاده دانش آموزان با نیازهای مختلف تهیه و تولید شود.
- ابزار فناوری مورد نیاز خانواده‌های نیازمند تأمین شود.
- سایتی برای ثبت نام متقاضیان و همکاری (ثبت نام و آگاهی از نحوه، حوزه و زمان‌های همکاری آنها) و ارتباط بین آنها و دانش آموزانی که نیازشان متناسب با خدمات ارائه شده است، از طرف داوطلبین راه اندازی شود.
۶. استفاده از تجارب بین المللی
رصد تجربه‌ها و سیاست‌های نظام آموزشی کشورهای مختلف در مواجهه با افت یادگیری دانش آموزان و سایر عوامل مرتبط در دستور وزارت آموزش و پرورش قرار گیرد. شواهد بین المللی در باره نظام آموزش و پرورش آینده نگر نشان می‌دهد که در دراز مدت، سیستم‌ها باید تاب آوری یادگیرنده را تقویت کنند و محیط‌هایی را مهیا کنند که در آن هر فرد شایستگی‌های لازم برای دستیابی به پتانسیل کامل خود را داشته باشد. برای این منظور سیاست گذاران می‌توانند اقداماتی را برنامه ریزی کنند که منعطف بوده و تاثیر زیادی در رفع شکاف‌های تحصیلی دانش آموزان داشته باشد. بنابراین سیاستگذاران می‌بایست سیستم‌های تاب آوری را در نظر بگیرند که توانایی پاسخ به نیازهای تمام دانش آموزان را داشته باشند به خصوص دانش آموزانی که آسیب پذیر تر هستند.
برای این امر موارد زیر پیشنهاد می‌شود:
- تدوین برنامه‌های بلندمدت برای کاهش افت یادگیری - نابرابری‌های یادگیری بسیار پیچیده‌تر از آن هستند که به سرعت برطرف شوند. علاوه بر این، اثرات بحران کرید ۱۹ احتمالا فراتر از بازگشایی مؤسسات آموزشی ادراک می‌شود. بنابراین، دانش آموزان برای پر کردن شکاف‌های یادگیری نیاز به حمایت فوری دارند، و دولت باید تعهد بلند مدت را در برنامه‌های خود قرار دهد.
- انتخاب مداخلات جامع و منعطف برای کاهش افت یادگیری - انعطاف پذیری در طراحی خط مشی، عوامل اجرایی را قادر می‌سازد تا مداخلات و تلاش‌های اصلاحی را با نیازهای مخاطب و تقاضاهای آنها تغییر دهند. مکانیسم‌های انعطاف پذیری ممکن است شامل تغییر تمرکز از کنترل به مؤسسه یا سطح محلی، گرد هم آوردن متخصصان با تخصص‌های مختلف برای تطبیق مداخلات، با فراهم کردن ابزارها و منابع برای امکان استفاده از انواع روش‌های تحویل باشد. در این راستا، سیستم‌های آموزشی باید رویکردهایی را اتخاذ کنند که تجربه یادگیری دانش آموزان را شکل دهد. این رویکردها می‌تواند شامل تقویت رفاه دانش آموزان، ایجاد جو یادگیری مثبت در مؤسسات آموزشی، و تقویت پیوندهای خانه و مدرسه برای ایجاد یک محیط آموزشی دانش آموز محور باشد. مشارکت دادن دانش آموزان و والدین در ارائه مداخلات آموزشی، ایده‌های مفیدی برای دستیابی به این هدف است.
- استفاده از مکانیسم‌های نظارتی و ارزیابانه برای حداکثر سازی اثربخشی - در شرایط بحرانی بایستی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نظارت شود و فرایند آموزشی مطابق با نیازهای دانش آموزان بوده و قبل از معرفی اقدامات اصلاحی، ارزیابی‌های تشخیصی برای اطمینان از برآورده شدن کامل نیازهای دانش آموزان صورت گیرد.
