به گزارش مشرق، روز ۲۰ فروردین روز ملی فناوری هسته‌ای نامگذاری شده است. بیستم فروردین ۱۳۸۵ بود که دستیابی ایران به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای و راه‌اندازی زنجیره کامل غنی‌سازی اورانیوم اعلام شد. این روز با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی تحت عنوان مذکور در تقویم جمهوری اسلامی ایران ثبت شد.

برنامه هسته‌ای ایران پس از توافق دولت روحانی با ۱+۵ در سال ۱۳۹۴ دربند محدودیت‌های سنگین قرار گرفت. رئیس وقت کمیته هسته‌ای مجلس شورای اسلامی عددی بالغ بر ۱۰۵ مورد محدودیت مستند به برجام را لیست کرده بود. بخشی از آن در حوزه سانتریفیوژ و غنی‌سازی اورانیوم از قرار ذیل بود:

• کاهش سانتریفیوژهای نصب شده در نطنز و فردو از مجموع ۱۹۰۰۰ دستگاه به ۶۱۰۴ دستگاه
• ممنوعیت جایگزینی سانتریفیوژ فعال IR-۱ با سانتریوفیوژهای پیشرفته به مدت ۱۰ سال
• ممنوعیت غنی‌سازی بیش از ۳.۶۷% اورانیوم به مدت ۱۵ سال
• ممنوعیت نگهداری بیش از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۳.۶۷% به صورت UF۶ و رقیق نمودن یا فروش مازاد آن در بازارهای بین‌المللی به مدت ۱۵ سال

امّا آمریکا روز ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ پس از اطمینان خاطر از انجام تعهدات هسته‌ای توسط دولت روحانی، بدون انجام تعهدات اقتصادی خود از برجام خارج شد. دولت وقت کشورمان پس از یک سال، آن هم به صورت گام به گام اقدام به تعلیق برخی از محدودیت‌های هسته‌ای برجام کرد اما بازیابی برنامه هسته‌ای کشورمان به حالت قبل از برجام پس از ترور شهید فخری زاده در آذرماه ۱۳۹۹ جدی شد.

برنامه هسته‌ای ایران در کدام نقطه است؟

مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی (ISIS) یکی از نهادهای مطالعاتی مستقر در آمریکاست. تجزیه و تحلیل این موسسه همواره مورد استناد رسانه‌های جریان اصلی غرب است. گزارش مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی (ISIS) نمای جامعی از وضعیت هسته‌ای ایران ارائه کرده است.

سانتریفیوژهای پیشرفته (Advanced Centrifuges)

ایران در مجموع ۱۲۹۹۴ سانتریفیوژ در هر سه تاسیسات غنی‌سازی خود نصب کرده است. از این تعداد ۵۷۶۳ دستگاه مربوط مربوط به سانتریفیوژهای پیشرفته در انواع مختلف آن و ۷۲۳۱ مربوط به سانتریفیوژ IR-۱ است. سیر صعودی نصب سانتریفیوژهای پیشرفته طی یکسال اخیر صعودی بوده است.

۱: تعداد کل سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده ایران در بازه زمانی «بهمن ۱۳۹۷ تا بهمن ۱۳۹۸» بالغ بر ۴۷۶ دستگاه بود! این یعنی دولت روحانی ماهانه فقط ۴۰ سانتریفیوژ پیشرفته نصب می‌کرد و همزمان نیز حلقه سنگین‌ترین تحریم‌های اقتصادی دولت اوباما علیه ایران در دولت ترامپ سخت‌تر می‌شد.

۲: تعداد مذکور در بازه یک سال بعدی نیز تکرار شد و ماهانه تنها ۴۳ سانتریفیوژ پیشرفته نصب می‌شد. تعداد کل سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده ایران در بازه زمانی «بهمن ۱۳۹۸ تا بهمن ۱۳۹۹» بالغ بر ۵۲۱ دستگاه بود.

۳: تعداد کل سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده ایران در بازه زمانی «بهمن ۱۳۹۹ تا بهمن ۱۴۰۰» بالغ بر ۱۱۹۴ دستگاه بود. خرابکاری هسته‌ای تیر ۱۳۹۹ و فروردین ۱۴۰۰ در تاسیسات نطنز و ترور شهید فخری زاده در آذر ۱۳۹۹ از جمله دلایل افزایش ماهانه میزان تولید سانتریفیوژ کشور از ۴۳ به ۱۰۰ دستگاه در ماه بود.

۴: تعداد کل سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده ایران در بازه زمانی «بهمن ۱۴۰۰ تا بهمن ۱۴۰۱» بالغ بر ۳۵۳۱ دستگاه بود. این آمار یعنی میزان ماهانه تولید سانتریفیوژ کشور از ۱۰۰ به ۲۹۴ دستگاه رسیده بود.

تعداد انواع سانتریفیوژهای ایران

آرایش سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده ایران تا فوریه ۲۰۲۳ (بهمن ۱۴۰۱) با استناد به ISIS از این قرار است:

• ۷۲۳۰ سانتریفیوژ از از نوع IR-۱ معادل ۵۵.۶% کل دارایی سانتریفیوژهای ایران است.
• ۳۷۴۹ سانتریفیوژ از نوع IR-۲m معادل ۲۸.۹% کل دارایی سانتریفیوژهای ایران است.
• ۸۸۷ سانتریفیوژ از نوع IR-۴ معادل ۶.۸% کل دارایی سانتریفیوژهای ایران است.
• ۱۰۵۲ سانتریفیوژ از نوع IR-۶ معادل ۸.۱% دارایی سانتریفیوژهای ایران است.
• IR-۵ و IR-۶S نیز روی هم رفته معادل ۰.۵ درصد کل دارایی سانتریفیوژهای ایران را تشکیل می‌دهند.

ظرفیت کل غنی‌سازی انواع سانتریفیوژهای ایران

نیمی از سانتریفیوژهای ایران مربوط به نسل یک (IR-۱) است، امّا نیمی از ظرفیت غنی‌سازی اورانیوم کشورمان (۴۷.۲%) مربوط سانتریفیوژهای پیشرفته IR-۲m است. کل ظرفیت غنی‌سازی IR-۱ برابر با ۲۲.۳% است. ظرفیت غنی‌سازی IR-۶ برابر با ۱۸.۹% و IR-۴ نیز برابر با ۱۰% است. کل غنی‌سازی اورانیوم دو سانتریفیوژ IR-۵ و IR-۶s نیز روی هم رفته ۱.۲% بود.

تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته ایران تا فوریه ۲۰۲۳ (بهمن ۱۴۰۱) حدود ۵۷۶۳ بود که کمتر از تعداد سانتریفیوژهای IR-۱ مستقر در نطنز و فردو بود، اما ظرفیت غنی‌سازی اسمی آن‌ها بیش از ۳ برابر ظرفیت غنی‌سازی ۷۲۳۰ سانتریفیوژهای IR-۱ مستقر شده است.

برای فهم بهتر تفاوت سانتریفیوژها این نکته حائز اهمیت است که ظرفیت غنی‌سازی سانتریفیوژهای قدیمی IR-۱ برابر با یک سو (SWU) است امّا ظرفیت غنی‌سازی سانتریفیوژهای IR-۲M و IR-۴ برابر با ۵.۵ سو (SWU) و سانتریفیوژهای خانواده IR-۶ نیز بین ۶ تا ۱۲ سو (SWU) است.

گفتنی است که ایران ۱۶ نوع سانتریفیوژ ساخته که پیشرفته ترین آن سانتریفیوژ IR-۹ با ظرفیت غنی‌سازی برابر با ۵۰ سو (SWU) است. نصب IR-۹ روز ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ در تاسیسات نطنز انجام شد.

تعداد سانتریفیوژهای نسل اول ایران (IR-۱) کمتر از دوره قبل از برجام است امّا اکنون تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته ایران بیش از ۴ برابر قبل از برجام شده است.

تعداد سانتریفیوژهای نصب شده IR-۲m

تعداد سانتریفیوژهای نصب شده IR-۴

تعداد سانتریفیوژهای نصب شده IR-۶

نمودار زیر روند کل سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده را قبل و بعد از برجام نشان می‌دهد. لازم به ذکر است که نمودار سبز مربوط به هدف گذاری تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته ایران (البته به ادعای ISIS) است.

روند سانتریفیوژهای پیشرفته نصب شده در ایران
بازه زمانی: شهریور ۱۳۹۰ - بهمن ۱۴۰۱

اورانیوم غنی‌شده (Enriched Uranium)

ذخائر اورانیوم غنی‌شده ۲۰% ایران در فوریه ۲۰۲۳ (بهمن ۱۴۰۱) حدود ۴۳۴.۷ کیلوگرم گزارش شده است. ذخائر اورانیوم ۶۰% ایران ۸۷.۵ کیلوگرم است. این عدد نسبت به اسفند ۱۴۰۰ (مارس ۲۰۲۲) حدود ۵۴ کیلوگرم افزایش یافته است.

مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی (ISIS) در رابطه با میزان پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران با چاشنی ایران هراسی نوشت: ایران تنها با استفاده از «سه آبشار سانتریفیوژهای پیشرفته» و «نیمی از ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد» خود می‌تواند اورانیوم غنی‌شده کافی برای یک سلاح هسته‌ای را طی ۱۲ روز تولید کند. ایران با استفاده از ذخایر باقیمانده اورانیوم ۶۰% و ذخایر اورانیوم ۲۰% خود می‌تواند اورانیوم کافی با درجه تسلیحاتی (weapon-grade) برای ۴ سلاح هسته‌ای دیگر طی یک ماه تولید کند. ایران طی دو ماه آینده می‌تواند اورانیوم درجه تسلیحاتی ۲ سلاح هسته‌ای دیگر را از ذخایر اورانیوم غنی‌شده زیر ۵% خود تولید کند. در واقع ایران می‌تواند اورانیومِ درجه تسلیحات کافی برای ۵ سلاح هسته‌ای در یک ماه و ۷ سلاح هسته طی سه ماه را تولید کند.

مجموع ظرفیت اسمی غنی‌سازی سانتریفیوژهای نصب شده ایران تقریباً ۲۹۱۰۰ سو (SWU) است که ۸۰% آن مربوط به سانتریفیوژهای پیشرفته است. این مهم در آذر ۱۴۰۱ محقق شد. قبل از برجام تکیه برنامه هسته‌ای بر سانتریفیوژهای نسل اول بود و حداکثر ظرفیت غنی‌سازی اسمی ایران کمی بیش از ۲۰ هزار سو (SWU) بود.

مقایسه میزان غنی‌سازی IR - ۱ (آبی) با میزان غنی‌سازی سانتریفیوژهای پیشرفته (قرمز)