گروه گزارش‌ ویژه مشرق - فتح‌الله گولن قدرتمندترین رهبر مذهبی در ترکیه امروز به شمار می‌رود. از دهه 1970، گولن و طرفداران وی به آهستگی شبکه‌ای از نهادهای آموزشی، سازمان‌های غیر دولتی و تجاری را ایجاد نمودند. این کار در ترکیه آغاز شد و پس از مدتی به آسیای مرکزی و سپس به تمام قاره‌های جهان گسترش یافت. جماعت گولن خود را به عنوان یک جنبش داوطلبانه جامعه مدنی معرفی می‌نماید که تنها به موضوعات بشردوستانه و فعالیت‌های آموزشی علاقه دارد. اعضای این گروه همچنین بیان می‌دارند که جماعت گولن بدون سازماندهی و سلسله مراتب رهبری فعالیت می‌کند. با این حال، ناظرین خارجی بر این باور هستند که این جماعت به صورت سلسله مراتبی مدیریت شده و دارای اهداف سیاسی، مذهبی و اقتصادی است. در گزارش حاضر سعی می‌شود تا این جماعت به صورت اجمالی معرفی گشته و نیز مباحثی که پیرامون فعالیت‌های این جماعت مطرح هستند در اختیار خوانندگان مشرق قرار گیرند.

فتح‌الله گولن کیست؟

گولن در روستای کوروجوک نزدیک ارزروم متولد گشت. پدر وی رامیز گولن، امام مسجد بود. گولن آموزش‌های ابتدایی را در روستای محل سکونتش آموخت اما پس از ترک روستا به همراه خانواده، آموزش‌های خود را ادامه نداد. وی دارای هیچگونه آموزش رسمی نبوده و به جای آن بر آموزش اسلامی غیررسمی متمرکز گشت.[1] وی اولین خطابه خود را در سن 16 سالگی ایراد نمود.[2] گفته می‌شود که وی تحت تأثیر افکار شیخ سعید نورسی مشهور به بدیع‌الزمان، عالم برجسته سنی اهل ترکیه، است.

هاکان یاووز با مقایسه گولن با با رهبران جنبش نور می‌نویسد، "افکار گولن بیشتر به یک ناسیونالیست ترک شبیه است. وی همچنین فردی دولت‌محور است و بیشتر با اقتصاد بازار و خط‌مشی‌های اقتصادی نئولیبرال قرابت دارد."[3] تمرکز گولن بر فعالیت‌های اقتصادی باعث گشته تا برخی وی را منادی نسخه اسلامی کالوینیسم بدانند.[4]

گولن را منادی اسلام کالوینیستی می‌دانند

گولن در سال 1981 از سمت خطیب و امام جماعت رسمی استعفا داد. وی از سال 1988 تا 1991 مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها را در مساجد معروف شهرهای بزرگ ارائه نمود. در سال 1994، در تأسیس "بنیاد روزنامه‌نگاران و نویسندگان" شرکت جست و به عنوان رئیس افتخاری آن منصوب گشت. علی‌رغم انتساب گولن به اسلام‌گرایان اما وی هیچگاه در مورد تعطیلی حزب رفاه در سال 1998 یا حزب سعادت در سال 2001 سخنی نگفت. او با برخی از سیاستمداران مطرح ترکیه به مانند تورگوت اوزال، تانسو چیلر و بولنت اجویت دیدار داشته اما از ملاقات رهبران احزاب بزرگ اسلامی سرباز زده است.[5]

گولن با سیستمداران جناح‌های مختلف ترکیه روابط نزدیکی داشت

از راست به چپ: بولنت اجویت، تانسو چیللر، نخست‌وزیران سابق و تورگوت اوزال، رئیس‌جمهوری فقید ترکیه

گولن در سال 1999 به بهانه درمان به آمریکا رفت. البته گفته می‌شود که دلیل اصلی سفر وی ترس از محاکمه در ترکیه به علت اظهاراتی در باب ضرورت برقراری حکومت اسلامی بود.[6] گولن در سال 2000 و به اتهام تلاش در جهت سرنگونی دولت به صورت غیابی محاکمه گردید. دادگاه تجدید نظر بعدها درخواستان دفتر دادستانی کل را رد نموده و گولن در سال 2008 از کلیه اتهامات خود تبرئه گردید. وی هم‌اکنون در منطقه پوکونوس در شمال ایالت پنسیلوانیا ساکن بوده و به گفته بکیر آکسوی، مدیر منطقه سکونت گولن، حال جسمانی چندان مساعدی ندارد. [7]

جلسه موعظه فتح‌الله گولن در سال 1990

برای دانلود اینجا کلیک نمایید

رجب طیب اردوغان اخیرا به صورت رسمی از فتح الله گولن که از او به‌عنوان پدرخوانده حزب عدالت و توسعه یاد می شود دعوت کرد که به ترکیه باز گردد.

به گزارش شبکه خبری سی بی اس :بنابر نظر بسیاری از ناظران فتح الله گولن مراد بسیاری از مقامات اسلامگرای ترکیه محسوب می شود و بسیاری از مقامات دولت اسلامگرای رجب طیب اردوغان در واقع تربیت شدگان مدارس گولن به شمار می روند و از این رو به وی ارادت مرید به مراد دارند.

برخی آراء و نظرات فتح‌الله گولن

سکولاریسم

علی‌رغم وجهه اسلامی فتح‌الله گولن و همچنین برخی مباحث مطروحه از جانب لائیک‌های ترکیه وی را نمی‌توان رهبری نامید که در صدد برقراری یک حکومت مطابق با احکام اسلامی است. وی اگرچه اعلام می‌کند اسلام و دموکراسی منافاتی با یکدیگر نداشته و می‌توانند با هم همزیستی داشته باشند اما هیچگاه به صورت علنی از پایه‌ریزی یک مردمسالاری دینی سخنی به میان نیاورده است. وی معتقد است که یک رهیافت سکولار که ضدیتی با دین ندارد و اجازه آزادی مذهبی را می‌دهد هیچ مغایرتی با اسلام ندارد.[8] در حقیقت وی را می‌تواند منادی اسلامی نامید که اصول و اعتقادات دینی را تا حد شخصی تقلیل می‌دهد.

گولن معتقد است که سکولاریسم مغایرتی با اسلام ندارد

اقتصاد

گولن و طرفداران وی اهمیت زیادی برای فعالیت‌های اقتصادی قائل بوده و این امر را در کنار آموزش جز اولویت‌های خود می‌دانند. اخلاقی که گولن مفهوم‌پردازی می‌کند بسیار به اخلاق پروتستانی شبیه است. به عقیده ماکس وبر یکی از علل مهم انباشت سرمایه در غرب و عدم شکل‌گیری این فرآیند در شرق به وجود آمدن نوعی زهد این دنیایی در چارچوب تفسیری کالوینیستی از جهان است.

آیا گولن در صدد انباشت سرمایه است؟ اسناد ویکی‌لیکس پاسخ مثبت بدین سؤال می‌دهند

در اخلاق پروتستانی و زهد این دنیایی تاکید فراوانی بر کار بی‌امان وجود دارد. به عقیده وبر همین مساله باعث شد که پروتستان‌ها فرآیند انباشت سرمایه را پیش برند. اخلاق گولن نیز با ترسیم مرگ پیش‌روی انسان بر لزوم خدمت تاکید بسیاری دارد. این خدمت در درجه اول در قالب کار بی‌امان متبلور می‌شود. شکل‌گیری چنین گفتمانی باعث شده که مسلمانان در فرآیند توسعه در ترکیه با نیرو و توان بسیاری مشارکت کنند. تبلور این امر را می‌توان در حضور پررنگ مسلمانان خصوصا اعضای برجسته فرقه نقش‌بندیه در صنعت نساجی مستقر در آناتولی دید.[9]

مواضع جنجال‌برانگیز گولن در جریان کاروان امدادرسانی به غزه

فتح‌الله گولن از کاروان امدادرسانی غزه که با هدف کمک به ساکنین غزه عازم دریا شده بود به علت عدم کسب اجازه از دولت صهیونیستی انتقاد نمود. وی در مورد تماشای اخبار مرتبط با کشتار اعضای گروه امداد ترک توسط کماندوهای اسرائیلی سخن گفته و ابراز داشت "آنچه دیدم زیبا نبود. زشت بود." وی در ادامه با انتقاد از دست‌اندرکاران این کاروان گفت: "عدم کسب اجازه از اسرائیل قبل از سعی در جهت کمک‌رسانی نشانه‌ای از مقاومت در برابر اختیارات و اقتدار [اسرائیل] است و این امر ثمره خوبی نخواهد داشت."[10]

گولن با انتقاد از اعام کاروان امدادرسانی به غزه اعلام داشت که نباید این کار بدون اجازه رژیم صهیونیستی انجام می‌گرفت

دامنه فعالیت‌های جماعت گولن

گولن با تمکن مالی شخصی اقدام به راه اندازی سرویسی برای "خدمت عمومی و آموزشی به همه مردم" از دهه ۷۰ میلادی کرده است. افراد بسیاری برای برای خدمت در این سرویس به تدریج جذب شده اند و در طی سال‌ها با کمک مالی و پشتیبانی خود بنیادی عظیم برای این تشکل فراهم نمودند. امروزه این مجموعه بسیار بزرگ که به "جماعت یا جنبش گولن" معروف است، با همکاری افراد بسیار زیادی از مسلمانان دنیا – عمدتا ترکیه ای – اداره می شود. گمانه زنی در مورد تعداد افراد حاضر در این بنیاد بزرگ متفاوت است، اما چند صد هزار تا ۴ میلیون نفر به عنوان همکاران این پروژه بزرگ بین‌المللی ذکر شده است. افراد همکار در این بنیاد عمدتا دانش آموزان، معلمان، تجار، روزنامه نگاران و افراد تحصیل کرده در زمینه‌های مختلف هستند. جنبش گولن شامل مدارس، دانشگاه‌ها، موسسه‌های حرفه‌ای و کاری و حتی ایستگاه‌های رادیویی و تلویزیونی است. "آندرو فینکل" (Andrew Finkel) روزنامه‌نگار آمریکایی که بیش از 25 سال است در ترکیه زندگی می‌کند معتقد است: " جنبش گولن طرفدار سرمایه‌داری است ، اگر از یک زاویه دیگر بخواهیم نگاه کنیم، جنبش گولن بیش از آنکه یک جماعت دینی باشد یک بنگاه اقتصادی موفق است."[11]

تصویر یکی از مدارس جماعت گولن در سومالی

فتح‌الله گولن اعتقاد راسخی به آموزش داشته و سعی دارد اهداف خود را، هر چه که باشند، از طریق تربیت افراد متعهد و شایسته به پیش برد. در سال ۲۰۰۹ مجله معروف نیوزویک گزارش داد که افراد جماعت گولن مدارس بسیاری را در نقاط مختلف دنیا اداره می‌کنند. این مدارس بیش از دو میلیون دانش‌آموز را تربیت کرده که بسیاری از آنها از بورس کامل تحصیلی از سوی بنیاد گولن برخوردار بودند.

تعداد مدارس گولن در داخل ترکیه ۳۰۰ مدرسه و در کل دنیا بیش از ۱۰۰۰ مدرسه تخمین زده می‌شود که در کشورهای مختلف در پنج قاره گسترده شده‌اند و به صورت منعطف و ارگانیک با موسس مجموعه، فتح‌الله گولن در ارتباط هستند. همه مدارس گولن در تمام نقاط دنیا آموزش به زبان انگلیسی دارند و یکی از مشخصه‌های فارغ‌التحصیلان این مدارس تسلط کامل به زبان انگلیسی است. کیفیت آموزشی بالای این مدارس موجب شده نه تنها ترک تبارها و مسلمانان بلکه افراد بومی کشورهای مختلف اعم از مسیحی یا پیروان ادیان دیگر (یا حتی افراد بی‌اعتقاد به خداوند) نسبت به ثبت نام فرزندان خود در این مدارس اقدام کنند.[12]

نقشه تعداد مدارس جماعت گولن در نقاط مختلف آمریکا

برای دانلود فایل اسامی مدارس گولن در آمریکا اینجا کلیک کنید

ارتباط جماعت گولن با سازمان سیا

چندین سال پیش دکتر نجیب هابلمیت اوغلو، استاد تاریخ در دانشگاه آنکارا رابطه بین جماعت فتح‌الله گولن را با سازمان یا مورد بررسی قرار داد. دکتر هابلمیت اوغلو در سال 2002 ترور شد و پرونده وی هیچگاه به نتیجه‌ای نرسید. از طرف دیگر عثمان نوری گوندش، رئیس سابق دستگاه اطلاعاتی ترکیه، در مورد رابطه گولن با سازمان سیا، در کتاب خاطرات خود ادعا نمود که جنبش گولن از اواسط دهه 1990 به عنوان پوششی برای فعالیت‌های سازمان سیا عمل کرده است. برای نمونه در دهه 1990، این جنبش در حدود 130 مأمور سازمان سیا را در مدارس خود را در قرقیزستان و ازبکستان مخفی نمود. وی در کتاب خاطرات خود اعلام نمود که سازمان سیا از امکانات این جماعت در آسیای مرکزی برای دستیابی به مقاصد خود استفاده نموده است.

هابلمیت اوغلو، استاد تاریخ در دانشگاه‌های ترکیه، متعاقب انجام تحقیقاتی در مورد روابط گولن و سیا ترور شد

اخیرا روزنامه واشنگتن‌پست نیز مقاله‌ای در مورد فتح‌الله گولن منتشر نموده و طی آن با گراهام فولر (Graham Fuller) مؤلف کتاب "آینده اسلام سیاسی" و رئیس سابق مقر سازمان سیا در افغانستان گفتگو نمود. فولر رابطه بین سازمان سیا و مبلغین مذهبی گولن را آشکارا رد می‌کند. وی ادعا می‌نماید که هیچگونه اطلاعی در مورد جنبش گولن ندارد اما بعدها اضافه می‌نماید که در سال 2006 نامه‌ای به اداره پلیس فدرال آمریکا نوشته و در آن اعلام نمود که فتح‌الله گولن تهدیدی برای امنیت آمریکا محسوب نمی‌شود و از دولت درخواست نمو تا از بازگردان وی به ترکیه خودداری نماید.

فولر می‌گوید گولن را نمی‌شناخته اما در سال 2006 نامه‌ای در حمایت از اعطای حق شهروندی به وی نوشته است

در حقیقت یقینا فولر شناخت عمیقی از فعالیت‌های گولن و طرفداران وی داشته است. الاند میزل طی مقاله‌ای بیان می‌دارد که پس از فروپاشی شوروی، مدارس جماعت گولن یکی از ابزارهای سازمان سیا برای پیاده‌سازی اسلام مورد نظر خود در جمهوری‌های تازه استقلال‌ یافته شوروی بود.

به نوشته وی، پس از پدیدار گشتن خلأ قدرت در منطقه سازمان سیا و واشنگتن از طرفداران گولن در آسیای مرکزی دفاع نمودند تا آنها به مبارزه با نفوذ ایران اسلامی و شیعه بپردازند. در آن سال‌ها، هنگامی که گولن مریدان خود را به آسای مرکزی می‌فرستاد به آنها می‌گفت: "اگر هم‌اکنون نروید، بعدها این درب بسته شده و کسان دیگری جای شما را خواهند گرفت."

هشدار تند فتح‌الله گولن به اردوغان در پی اتهام به افراد دولت وی به دلیل فساد اقتصادی

برای دانلود اینجا کلیک کنید

در آن زمان بسیاری از دانش‌آموزان آسیای مرکزی برای فراگیری علوم اسلامی به مصر و عربستان رفتند. در عوض گولن مدارس خود را در کشورهای آنها تأسیس نمود تا همزمان با دو رقیب خود یعنی تشیع ایرانی و وهابی‌گری عربستانی به مبارزه بپردازد.[13]

برخی رسانه‌های خبری احتمال از این امر می‌دهند که شاید آمریکا در حال آماده‌سازی جماعت گولن برای جانشینی حزب عدالت و توسعه و در رأس آن رجب طیب اردوغان است. دیگر تاریخ مصرف نظامیان ترک که تاکنون وظیفه استقرار حکومتی غیردینی و لائیک در ترکیه را داشته‌اند دیگر به سرآمده – واقعه ارگنکون که طی آن تعداد زیادی از نظامیان رده بالای ترک به علت سعی در جهت براندازی دستگیر و محاکمه شدند نشان از همین امر دارد – و آمریکا قصد دارد تا از هم‌اینک جانشینان حزب عدالت و توسعه را تعیین کند. البته آنگونه که از ظواهر پیداست این جماعت قرار است تا به عنوان الگوی کل مسلمانان جهان مطرح گردند.

آیا فرزندان کوچکتر گولن جانشین پسر بزرگتر وی یعنی اردوغان خواهند شد؟

روابط یهودی جنبش اسلامی گولن

گولن علاوه بر سازمان سیا از جامعه یهودی آمریکا و جهان نیز کمک‌های زیادی دریافت نمود. رابط اصلی وی با یهودیان فردی به نام اسحاق آلاتون (Ishak Alaton)، مؤسس و رئیس هیأت اجرایی شرکت آلارکو (Alarko Holding Company) است. آلاتون یکی از سرمایه‌داران بزرگ جهان بوده و آلارکو، شرکت وی، در حوزه‌های زیادی از جمله انرژی، توسعه زمین، مسکن، سرمایه‌گذاری، توریسم و دیگر بخش‌ها فعالیت می‌نماید. الاتون یک یهودی بزرگ شده ترکیه است. وی که یکی از حامیان سرسخت گولن و جنبش گولنی در ترکیه و سایر نقاط جهان است ارتباط نزدیکی با گولن داشته و پیوسته با وی در ارتباط است. زمانی که مشکلی پیش می‌آید، گولن و هواداران وی از آلاتون درخواست کمک می‌کنند.[14]

اسحاق آلاتون؛ یهودی ترک‌تبار و رابط گولن با جهان یهودیت

برای مثال، آلاتون دارای متحدین تجاری نزدیکی در ترکمنستان بود، بنابراین زمانی که مدرسه‌های گولن با مشکلات سیاسی مواجه شدند، گولن از وی درخواست کمک نمود. همچنین، زمانی که مقامات روس مانع فعالیت‌های فرقه گولن و مدارس آن در روسیه شدند، گولن از اسحاق آلاتون درخواست نمود تا به مقامات روسی بگوید که پیروان وی بنیادگرا نیستند. در سال 2006، زمانی که گولن در زمانه مهاجرت به آمریکا با مشکلاتی مواجه شد، احمد کارا، نزدیکترین دوست گولن و اکرم دومانلی، سردبیر روزنامه زمان، بار دیگر از آلاتون درخواست کمک نمودند. آلاتون نیز از مورتون آبراموویتز (Morton Abramowitz)، سفیر سابق آمریکا در ترکیه درخواست کمک نمود. بدین ترتیب، با کمک آبراموویتز و دیگر سفارش‌هایی که علاوه بر فولر از جانب دیگر مقامات سازمان سیا شد، اداره مهاجرت آمریکا گولن را به ترکیه بازنگرداند.[15]

حضور گولن در اسناد ویکی‌لیکس و افشای ثروت وی

پیشتر اسناد منتشر شده توسط ویکی لیکس از نفوذ بالای جنبش گولن درساختار سیاسی و اجتماعی ترکیه خبر داده بود. بر اساس این اسناد جیمز جفری سفیر سابق آمریکا در آنکارا در سال ۲۰۰۹ طی یک گزارش رمزدار این چنیین می‌نویسد: جنبش فتح اله گولن کنترل کامل حکومت ترکیه را به دست گرفته است. جیمز جفری ادعا می‌کند که رهبران حزب عدالت و توسعه در واقع "عروسک خیمه شب بازی گولن" هستند.

در این سند ادعا می شود که پلیس ترکیه هم کاملا در دست جریان گولن می‌باشد هرچند سندی برای اثبات این ادعا وجود ندارد، ولی کسی هم آن را در ترکیه رد نمی‌کند. این گزارش می‌افزاید که پلیس ترکیه در حدود ۲۰۰ هزار نفر نیرو دارد و جهت هرگونه حمایت از جماعت گولن آمادگی کامل دارد.

جیمز جفری، سفیر سابق آمریکا معتقد است که حامیان گولن نفوذ زیادی در دولت ترکیه دارند

سال گذشته یکی از رؤسای پلیس که کتابی درباره این موضوع نوشته بود، به زندان افتاد. اوایل سال جاری نیز احمد سیک و ندیم سنر، دو روزنامه نگار ترک در رابطه با ادعاهایی مشابه بازداشت شدند.

در نهایت این گزارش به سرمایه ۲۵ میلیارد دلاری موجود در حساب های بین‌المللی گولن اشاره کرده و می‌افزاید که وی با این سرمایه به راحتی رفتارهای حزب حاکم عدالت و توسعه را مدیریت می‌کند.[16]

گزارش جفری ثروت گولن را بالغ بر 25 میلیارد دلار برآورد می‌کند