به گزارش مشرق، سال ۱۴۰۲ در حوزه سیاست خارجی ترکیه، سال مهمی بود. چرا که این کشور، در روابط سیاسی خود با جبهه غرب، شرایط سختی را پشت سر گذاشت و علاوه بر آمریکا، اتحادیه اروپا نیز روابط گرم و پویایی با ترکیه نداشتند.

ترکیه که در سال ۱۹۵۲ میلادی به پیمان نظامی ناتو پیوسته، هفتاد سال پس از این عضویت، بالاخره در موقعیتی قرار گرفت تا اهمیت حضور خود در ناتو را به رخ دیگر اعضا بکشد و تهدید به استفاده از حق وتو کند. به عبارتی دیگر، پس از حمله روسیه به اوکراین؛ تصمیم و اقدام عجولانه ناتو برای افزودن دو عضو جدید به این پیمان نظامی، یک فرصت تاریخی در اختیار ترکیه گذاشت تا برای کسب امتیازهای حداقلی از غرب، تلاش دیپلماتیک خود را به کار ببندد.

اگر چه آمریکا و دیگر اعضای ناتو، خواستار موافقت سریع ترکیه بودند و دولت اردوغان را تحت فشار گذاشتند، با این حال، برخی رویکردهای مصلحت اندیشانه ناتو، موجب آن شد که مطالبات و دغدغه‌های ترکیه نیز تا حدودی در نظر گرفته شود.

فنلاند آری، سوئد خیر

دولت اردوغان خیلی زود با پیوستن فنلاند به ناتو موافقت کرد اما در مورد سوئد، رویکرد مخالفت را در پیش گرفت. دولت ترکیه اعلام کرد که استکهلم پایتخت سوئد و بسیاری از دیگر شهرهای این کشور اروپایی، به شکل آشکار به محل فعالیت سازمانی و مالی اعضای گروه تروریستی پ.ک.ک تبدیل شده و علاوه بر این، بسیاری از اعضای فراری شبکه مخوف شاگردان فتح الله گولن در سوئد هستند و آنکارا تنها در صورتی رای به موافقت با عضویت سوئد در ناتو خواهد داد که مجرمین، تحویل داده شوند.

دولت اردوغان، بعدها در کنار انتقاد از فعالیت گروه‌های تروریستی در سوئد، رویکرد اسلام هراسی این کشور را نیز محکوم کرد و خواستار اصلاح این رویکرد شد.

مخالفت کشدار و چانه زنی طولانی ترکیه در مورد پیوستن سوئد به پیمان نظامی ناتو، شرایطی را پدید آورد که دولت سوئد ناچار شد در برخی قوانین خود، تجدیدنظر کند. با این حال، اقدامات موهنی همچون صدور مجوز برای قرآن سوزی، با وجود مخالفت اولیه ترکیه، نهایتاً نادیده گرفته شد.

مقامات سوئد در دو نوبت حاضر شدند برخی از اعضای کم اهمیت پ.ک.ک را به ترکیه تحویل دهند. اما موافقت نهایی ترکیه به درازا کشید. چرا که اساساً هدف اصلی دولت اردوغان، نه مخالفت با سوئد، بلکه چانه زنی برای گرفتن امتیاز از آمریکا و لغو تحریم‌های نظامی بود.

درخواست دفاعی ترکیه از آمریکا

اخراج دولت ترکیه از فهرست خریداران جنگنده آمریکایی اف ۳۵ و همچنین اخراج از فهرست تولیدکنندگان برخی از قطعاً این هواپیما به خاطر خرید سامانه موشکی اس ۴۰۰ از روسیه، موضوعی بود که بازتاب‌های آن در سال ۱۴۰۲ نیز ادامه داشت و ترکیه از آمریکا خواست؛ دست کم به جای فروش اف ۳۵ با فروش جنگنده اف ۱۶ به ترکیه موافقت شود. اما تیم جو بایدن، انجام این معامله را به موافقت نهایی اعضای کنگره منوط کرد.

در طول سال ۱۴۰۲ چندین سناتور آمریکایی، تحت تاثیر لابی‌های مختلف یونانی‌ها، ارامنه و کردها، بارها با فروش جنگنده ا۶ به ترکیه مخالفت کردند. اما از آنجایی که پیوستن سوئد به ناتو برای آمریکا اهمیت ویژه‌ای داشت، بایدن از اعضای کنگره خواست با این معامله موافقت کنند.

در سوم بهمن ماه سال ۱۴۰۲ پارلمان ترکیه به طور رسمی موافقت دولت این کشور با پیوستن سوئد به ناتو را تصویب کرد و پس از آن، فرصت ۱۵ روزه مخالفت کنگره آمریکا با قرارداد فروش اف ۱۶ به پایان رسید و اعضای کنگره، مخالفت و اعتراضی ثبت نکردند. به این ترتیب، ترکیه در صف خریداران جنگنده اف ۱۶ آمریکا قرار گرفت.

ناتو، ترکیه و فاکتور روسیه

سفر ویکتوریا نولاند معاون سیاسی وزارت امور خارجه آمریکا به ترکیه در بهمن ماه ۱۴۰۲، و اظهارات او در گفتگو با رسانه‌ها، نشان دهنده اهمیت فاکتور روسیه در روابط غرب و آنکارا است.

نولاند در سفر به آنکارا اعلام کرد که اگر ترکیه سامانه موشکی اس ۴۰۰ روسیه را کنار بگذارد، حتی قراردادن نام ترکیه در لیست خریداران اف ۳۵ نیز گزینه دور از دستی نیست. برخی از تحلیلگران ترکیه معتقدند که دولت اردوغان، در عمل این درخواست آمریکا را پذیرفته و فرمولی برای کاستن از حساسیت‌های ناتو پیدا کرده که در واقع تقلیدی از رفتار مشابه یونان در ادوار پیشین است. زمانی که دولت یونان به خاطر خرید سامانه موشکی اس ۳۰۰ روسیه، مورد انتقاد آمریکا و ناتو قرار گرفت، برای فرار از عواقب آن و ترس از منزوی شدن در جبهه غرب، سامانه مزبور را عملاً کنار گذاشت و این سامانه بلااستفاده ماند.

دولت اردوغان، در سال ۱۴۰۲ نیز به حمایت سیاسی و دفاعی از اوکراین ادامه داد و حتی اعلام شد که کارگاه مشترک تولید پهپادهای بیرقدار ترکیه در خاک اوکراین افتتاح خواهد شد. اما روسیه از این مواضع ترکیه گله‌مند است و مشخص نیست که همکاری نزدیک ترکیه با آمریکا و دیگر اعضای ناتو؛ چه تبعاتی به دنبال بیاورد. چرا که همین حالا هم ترکیه در حوزه نفت، گاز، انرژی هسته‌ای، درآمد گردشگری، فعالیت پیمانکاران ترک در روسیه و صادرات محصولات غذایی به روسیه، وابستگی اقتصادی قابل توجهی به مسکو دارد و برخی از سیاستمداران داخل ترکیه از جمله دوغو پرینچک رهبر حزب وطن، در طول سال ۱۴۰۲ بارها هشدار داده و اعلام کردند که لازم است دولت ترکیه، روابط نزدیکی با روسیه داشته باشد و حتی در یک روند تدریجی، رفته رفته خروج از ناتو را در دستور کار قرار دهد.

تداوم اختلافات بین ترکیه و آمریکا

با وجود حل معضل جنگنده‌های اف -۱۶ بین ترکیه و آمریکا، هنوز هم مشکلاتی جدی بین این دو کشور وجود دارد. چرا که مقامات آنکارا بارها اعلام کرده اندکه همکاری آمریکا با نهادهای اقماری گروه تروریستی پ.ک.ک در شمال سوریه، در تضاد با هم‌پیمانی دو کشور مزبور در گروه نظامی ناتو است و چنین چیزی به معنی نادیده گرفتن دغدغه‌های امنیتی ترکیه از سوی دولت آمریکا، است. اما در مقابل، مقامات آمریکایی، به گلایه‌ها و انتقادات مکرر آنکارا بی‌اعتنایی کرده و ادعا کرده‌اند که همکاری آنان با گروه مزبور، در راستای تامین امنیت سوریه و مبارزه با تهدیدات گروه تروریستی تکفیری داعش است.

در سال ۱۴۰۲ نیز حمایت نظامی و ارسال کمک‌های لجستیکی و آموزشی برای گروه شبه نظامی موسوم به «نیروهای سوریه دموکرایتک» (Syrian Democratic Forces) ادامه داشت و ترکیه بارها به این اقدام آمریکا اعتراض کرد. البته علاوه بر این موضوع، یکی دیگر از اختلافات مهم بین ترکیه و آمریکا، فعالیت شاگردان گولن در چندین ایالت آمریکا است.

ترکیه در سال ۱۴۰۲ نیز دست کم دو بار، خواهان بازگرداندن فتح الله گولن به ترکیه یا اخراج او از ایالت پنسیلوانیای آمریکا شد. اما واشنگتن، این درخواست ترکیه را نادیده گرفته و هنوز هم چند موسسه آموزشی و خانه فرهنگ تحت امر گولن، در ایالات مختلف آمریکا در حال فعالیت هستند.

در مجموع و در یک ارزیابی کلی، روابط ترکیه با جبهه غرب در سال ۱۴۰۲ نیز ادامه داشت؛ اما لازم است به این نکته اشاره شود که هم آمریکا و هم اتحادیه اروپا، روابط سیاسی دیپلماتیکی با ترکیه نداشتند.